Wij helden

[Uit een bespreking in de Bussumsche Courant, 18 januari 1958]

Uit een bespreking in de Bussumsche Courant, 18 januari 1958: (...) Als stilistisch produkt vertoont deze geschiedenis niet de merkwaardigheden van de zg. ‘associatieve’ schrijfwijze, die bijvoorbeeld de experimentele romans van Schierbeek zo interessant maar ook vrijwel onleesbaar maakt. De stijl is traditioneel, zij heeft sinds Zolang te water aan soepelheid en consciëntieusheid gewonnen. Vinkenoog beschikt vaak over een pregnant en trefzeker beeldend vermogen, dat voortdurend de dichter verraadt.

(...) Het is allemaal nogal triest en onevenwichtig en van een landerige narigheid, maar met een waarlijk knappe typering van de enigszins kleffe sub-tropische atmosfeer, tegen de achtergrond waarvan zich deze geschiedenis afspeelt.

Er zijn wat kleine verwikkelingen, er treden verschillende bijfiguren op, maar veel gebeurt er eigenlijk niet. Men gaat obligaat met elkaar naar bed, en wij hebben de indruk dat Henry Miller (Tropic of Cancer) met zijn ‘gedurfde’ maar tenminste dood-eerlijke boeken voortdurend even om de hoek kijkt. Alléén maar om de hoek.

De titel Wij helden, het gegeven citaat en vooral een zekere

[p. 171]

generalisering aan het slot van de roman wanneer Viktor even landerig als hij vertrok weer in Nederland terugkeert, wekken de indruk dat Vinkenoog met dit boek een typering wil geven van ‘de’ of toch op zijn minst ‘een’ hedendaagse jongeren-generatie. De roman moet aangeven, dat de tegenwoordige jeugd zich in een soort zinloze wanhoop ‘in het leven’ stort, al bij voorbaat van zijn onschuld ontdaan, daarom vrijwel nergens voor schrikkend of terugschrikkend, maar hierdoor evenmin meer gevoelig voor welke heroïek ook. De titel moet dan ook in zekere zin ironisch worden opgevat.

Nu is het zeker waar, dat de moderne jonge generatie zich anders tegenover de werkelijkheid verhoudt dan de vorige, wellicht omdat zij ‘knows too much’: en niemand zal ontkennen dat dit tot vaak diepe innerlijke conflicten leidt, gepaard aan een zeker gevoel van onmacht, teleurstelling en depressie. Er ontstaat dan een barokke hang naar de verlossing in het vreemde avontuur, het uitzonderlijke: een protest tegen de tijd, tegen de wereld. De ontzagwekkende veranderingen en spanningen, waardoor het huidige bestaan wordt gekenmerkt, en die de volwassene als in een droom ondergaat grijpen diep in binnen het zieleleven van de ontvankelijke puber of adolescent.

Maar men vraagt zich af of dit tenslòtte wel zó uniek en zo dramatisch is als het allemaal lijkt. Andere tijden hebben dergelijke verschijnselen evenzeer onder de jeugd gekend. Men denke aan Goethe's Werther. Zelfs aan de - nu door diezelfde jongeren verguisde - Tachtigers.

De situatie is thans misschien iets verscherpt, gevoeliger en algemener geworden, maar in de grond is het merendeel van de gezonde jeugd niet beter of slechter dan vroeger. En ook déze jeugd komt op een zeker ogenblik tot volwassenheid en geraakt zich haar verantwoordelijkheid bewust, - met uitzondering van misschien een ietwat extreme groep, die over het algemeen niet bepaald tot de intelligentsia behoort.

En dit nu is vooral ons bezwaar tegen het kennelijk generaliserende van Vinkenoogs roman, dat hij geen rekening houdt met de intelligentie. Het is een pueriel boek over een misselijk-makende jongeman, die op een oer-Hollandse manier allerlei slechtigheden doet en ervaart, afwisselend klef en vervelend; en het smaakt naast het boek van Miller, waaraan het zijn motto ontleent, als een kommetje muffe thee vergeleken bij een pittig glas sterke whisky.

[p. 172]

Het is een landerig en naargeestig boek, dat misschien een bepaald soort jeugd onder bepaalde omstandigheden illustreert, maar dat verder geen enkele zin of betekenis heeft. Een literair werk behoeft geen ‘zin of betekenis’ te hebben, maar al schrijft Vinkenoog goed proza, daarom is hij nog geen ‘groot’ prozaïst. Hij is tenslotte altijd in de eerste plaats nog de man die een verhaal vertelt. En hij vertelt dit verhaal, zoals uit het einde van de roman naar voren komt, als typering van enige ‘kenmerkende eigenschappen van de problemen in deze tijd’.

Wij hebben er dus geen bezwaar tegen als Vinkenoog een zinloos boek schrijft, maar ons bezwaar is juist dat hij aan die zinloosheid nog een soort ‘zin’ tracht te geven, namelijk de zin van een ‘kenmerkende karakteristiek’. Er is hier sprake van een karakteristiek, inderdaad: - de zonder twijfel knappe tekening van een jongeman, die een psychiater of een pak rammel nodig heeft. Maar die karakteristiek is in zijn scherpe geëtstheid niet ‘kenmerkend’ voor een bijna-volwassen jongere generatie, met haar soms wanhopige problemen, maar ook met haar potentiële vitaliteit en met méér geestelijke hygiëne, dan in dit ietwat morbide verhaal talentvol maar ten onrechte geloofwaardig wordt gemaakt.

Willem Brandt