Weergaloos

Johan Chr. Ludeman: De spiegel der wereld (Amsterdam. 1756)

‘Ik heb lang gedreigt, Meester Fransiscus, om, tot behoud van het menschelyck geslagt, eene verhandeling in het licht te geven aengaende de schadelykheit van de Koffy en Thee dranken, alomme

[p. 401]

zoo in gebruik geraekt, dat het getal der Koffy en Thee drinkers zeer verre, dat der Jenever, en Brandewyn zwelgers overtreft, en althans zamengevoegt met de Consumptie der Eetwaren de voornaemste pylaren uitmaken tot onderschraging van 's Lands gewoone Schattingen; Tegenwoordig dat my deze stof als par bricol te binnen schiet, heb ik my voorgestelt volleediger wyze aentetoonen, de inbreuken, welke die beide te regt genoemde vergiftige dranken, aen de gezondheit toebrengen; Het is op goede gronden, dat ik met zekerheit zou durven staende houden, dat er in dit vereenigt Gebiet alleen, ten minsten tien duizent menschen 's Jaers aen 't baldadig gebruik van dien drank sterven, en denkelyk zou het daer niet by blyven, by aldien het mogelyk was om het juiste getal daer van te konnen nagaen.

Voor zoo veel my by eigen ondervinding gebleken is, kan ik getuigen, dat in minder dan een enkel Jaer tyds my hondert en negen en dertig patienten in handen gevallen zyn, welke door het overtollig Koffy en Thee drinken hare gezondheit verwaerloost, en glad bedorven hadden, waer van zoo my voorstaet drie en tachtig, uit oorzake van deze toegebragte Lichaems verzwakkingen, het met de doodt hebben moeten bekopen.

Ik maek, niettegenstaende de algemeene Zetregel wegens het bederf van die beide dranken, een merkelyke uitzondering tusschen de uitwerkzelen van de Koffy en die van de Thee, het onderscheit deswegen valt klaer te begrypen, uit een gevolg van noodzakelykheit, waer in men zich zomtyds bevint om het een of andere, tot koestering van het lighaem, te moeten gebruiken, en namaete dat onze zelfsgesteltheit met een van beide best overeenstemt; algemeenelijk ben ik van gevoelen, dat de Koffy vry gevaerlyker, in zyne gevolgen, is dan de Thee, om dat ze de goede humeuren verdryft, de bloedvaten vervult en opstopt, de eetlust beneemt, de maeg in hare gewone koking verhaest, de geest en doffe scherpe stoffen, in de inwendige lighaems deelen, by zet, en door toeneemende verdikking van het bloet de menschen door de bank zwaermoedig, en melancholiek maekt, gezweegen dat hare byzondere voortbrengzelen ten aenzien van zwaarlyvige Perzoonen doodelyk, en meest altoos ongeneesbaer zyn.

De proef welke men eenmael omtrent het onderscheit der strydige uitwerkingen veroorzaekt door het drinken van Koffy en Thee genoomen heeft, word gezegt

[p. 402]

hierin te bestaen, men had verkregen, dat de te Rechtstelling van twee ter doodt gevonnisde Misdadigers geduurende een Jaer mogt worden opgeschort, een gunst welke gelegentheit gaf om de kragt zoo wel van de Thee, als Koffy te leeren kennen, ingevolgde, de bestelling van oordeelkundige Geneesheeren, wiert besloten, dat terwyl een van deze misdadigers een half Jaer, telkens driemael daegs Koffy zoude drinken, de andere even zoo lang, en op gelyke wyze Thee zoude gebruiken; na verloop van het eerste half Jaer kwam men tot de proefneeming, door beide de gevonnisde Tralieboeven te doen aderlaten, wanneer men handtastelyk bevint, dat de Maag en andere uitwazemachtige partyen, by de laetstgenoemde, door het gebruik van de Thee wel kragtig verzwakt, en het bloed ongemeen waterachtig geworden was, welke verdunning, als het beste effect van dien, noodzakelyk daer uit volgen moet, maar deze waarneming kwam in geen vergelyking by het gebrek van de Koffy: allezints overeenkomende met de bovengemelde gevolgen zoo even by my verhandelt.

Men verwisselde toen om een andere proef te nemen, met de Misdadigers in de gebruyking der dranken, en by de aderopening ten einde van het Jaer bleek het zelfde gevolg, met even gelyke omstandigheden, slaende de gebreken van den laetsten Koffydrinker in alle zyne eigenschappen over, gelyk ze wel eer by den laetsten Theedrinker, had gedaen, zoo dat de maegverzwakking dat zelfde by de laetste gedaen had, als voormaels by den eersten wiert bespeurt.

Bier en jenever: voor de ambagtsman

Behalven de ontzenuwing van onze beste leevensgeesten, welke natuurlyk uit het exces van de Koffy en Thee drinking ontstaen, zoo worden honderden van Familien bedorven, die hunnen kostelyken tyd aan de Koffy-en Thee-pot opofferen, een Ambagtsman, die nauwelyks van zyn dagloon kan bestaen, zal echter een paermael daegs niet verzuimen, om ‘er zyn quartieren van gemak mede te verspillen; ondertusschen dat hunne vrouwtjes, zoo wel als zy zelve tot hersterking verplicht zyn, om daer op een Annysje of ander gedisteleert Watertje te doen, invoege dat die verdubbeling van onkosten en verspilling van tyd, haer metterhaest in den grond boort, en gemeenelyk zeer bekrompen doet leven: dat zoodanige Ambagtsman dagelyks een kan goed vers Bier dronk, en by geval des morgens vroeg een roemer

[p. 403]

beste Jenever nam, hy zou vry beter doen, altoos langer zyne kragten behouden.

spiegel der waerelt, of geheime waarnemingen van den beruchten astrologist, Johan Christophorus Ludeman, verdeeld in twaalf brieven, geschreven aan Meester Franciscus. Tweede brief, Amsterdam 1756.