Vogelvrij. Bouwstenen 1963-1967

[p. 144]

Amsterdam, een Stad om Feest in te Vieren

‘Provo's ook schuldig’, ‘provo's mede schuldig’, ‘provo's schuldig’ - de amsterdamse dagbladen geven de toespraak in de gemeenteraad van burgemeester Van Hall in verschillende toonaarden weer.

Ik zou duidelijk één ding willen vooropstellen, als ik me boven enkele der amsterdamse gebeurtenissen buig: wie op dit ogenblik over schuld spreekt, moet de hand in eigen boezem steken. Jij ook, Gijsbert! Wie spreekt over schuld, moet beseffen dat er nooit één zondebok aan te wijzen is, maar dat ‘de schuld’ ligt in een groot aantal faktoren, die boven het bevattingsvermogen van velen gaan. De schuld ligt aan de afgenomen leefbaarheid van de stad Amsterdam, aan de steeds toenemende verkeersstroom, aan de hekken rond een Nationaal monument, aan een gevaarlijk en humorloos beleid, dat denkt tekenen van leven te kunnen dempen als eens het Rokin of de Elandsgracht.

Wat in Amsterdam gebeurt, wat op vele plaatsen in de wereld gebeurt, is een natuurlijk gegeven: een jeugd, die haar eigen speelruimte verovert, zonder in de allereerste

[p. 145]

plaats het boekje met politieverordeningen bij de hand te houden.

De happening, tot voor enkele jaren het kultuurgoed van enkele bevoorrechte avant-gardisten, is de straat opgekomen, in Nederland mede dankzij de inspirerende anti-rookmagie van de op dit ogenblik uitgetelde magiër Robert Jasper Grootveld, wiens waarde men veel eerder had moeten schatten.

Wie nog in termen van schuld denkt, denkt in een verouderd en traditioneel denkpatroon, dat wij met alle macht moeten uitbannen. Schuld impliceert straf. En er zullen nog heel wat dossiers geopend en gesloten worden, voordat men van overheidswege gaat inzien dat het beter is voorzieningen te treffen in verband met de toekomst, dan afgaande op gebeurtenissen in het verleden maatregelen te nemen, die altijd schijnen neer te moeten komen op een toegenomen paraatheid van politie-machten. De politie is geen macht meer; heel duidelijk zou dit aan de hand van een kleine happenings-organisatie aan te tonen zijn. Levenswil laat zich niet neerknuppelen, en speeldrift zeker niet.

Het moet toch op een zeker ogenblik tot de meest dichtgestopte oren doordringen, dat werken niet een levensopgave is, maar een vervelende en onnodige bezigheid - zodra men zich immers door de routine laat verstikken en vergeet dat het plezier, het spel, het genot, het geluk, verre uitstijgen boven allerlei materiële geneugten die men aan het leven kan onttrekken.

Arbeid heeft de geest van de westerse mens verziekt. De arbeid, waarmee hij zich zó ging identificeren, dat hij daarzonder niet kan bestaan. De grote problemen, die ons te wachten staan, hebben veel meer te maken met de mogelijkheid van de mens rechtsomkeert te maken en het

[p. 146]

werken als een min of meer aangename vrijetijdsbesteding te zien, waarbij de rekreatie (om het woord te voorschijn te halen) vooropstaat. De mens móet zich voortdurend re-kreëren, her-scheppen, wil hij in staat zijn aan veranderende levens-inzichten het hoofd te bieden.

Iedereen, die op dit moment hier en nu, zijn hoofd hierover schudt, omdat hij denkt onzin te lezen, en overgaat tot de orde van de dag, zal in de loop der komende jaren voor velerlei verrassingen komen te staan; slechts vanuit één standpunt: het menselijk recht op geestelijke levensvervulling, zijn alle ontwikkelingen te begrijpen. Elk konflikt, dat zich openbaart, is een wonde die openlegt hoe ver verwijderd van de oorspronkelijke menselijke natuur de westerse mens anno 1966 is geraakt.

Een christelijke naastenliefde, die slechts in woord beleden wordt - maar een protestants gemeenteraadslid van Amsterdam doet afvragen: ‘waarom schiet de politie pas als ze wordt aangevallen?’ Kon de man eens voelen hoe ver verwijderd hij is van de moed van Jezus Christus, die zijn andere wang durfde toekeren. Geweldloosheid is weerbaarheid, geweld is lafheid.

Laten de mensen, die zo spoedig een mening of een oordeel hebben klaarliggen in de verouderde archieven van hun bestaande opvattingen, eens mediteren over de uitspraken van staatssecretaris Egas: ‘wij dansen om het gouden kalf’, luisteren naar zijn mening over de angst, de zielenood en de eenzaamheid.

Laten de heren predikanten van de hervormde kerk, die zich tot de publieke opinie richten met het verzoek de provo's te laten happenen, eens hun eigen kerken openstellen, deze spirituele ruimtes die maar één of tweemaal in de week gevuld worden.

Waarom van leeglopende kerken geen speel-ruimten

[p. 147]

maken? Op dit ogenblik is godsdienst eerder menselijk verkeer op basis van kommunikatie en oprechtheid, dan slaafs volgen van vaststaande teksten, die het oor en het hart van de mens niet meer bereiken.

Zoveel kerken, die de hele week leeg staan: en zo weinig mensen die er aan durven te denken dat deze grote, rustige ruimten op een geheel andere wijze - maar met hetzelfde doel: de mens boven zichzelf te verheffen - zouden kunnen vollopen, met mensen die er komen om zichzelf te zijn als medemens, om te kommuniceren, naar muziek te luisteren, een dichter of een andere stem te horen.

Door mijn kontakten van de laatste jaren ben ik in staat te verklaren, dat er meer dan genoeg jonge schrijvers, akteurs, toneelmensen, regisseurs en dramaturgen zijn, genoeg schilders die willen eksposeren, genoeg zangers en musici om van Amsterdam een feeststad te maken.

In een gesprek met onze burgervader werd de Noordermarkt genoemd als eventuele plaats voor een amsterdamse speaker's corner: het is een rustig punt, een ruim marktplein - 's maandags van alles, zaterdags duiven - slechts bezet door auto's van omwonenden (waarbij bovendien gratis verkoop-ruimte en show-room voor een tweedehands auto-handel) en met genoeg koffiehuizen en kafétjes in de nabijheid om het aantrekkelijk voor iedereen te maken.

Onmiddellijk trekt een bekend neurotisch, ekstremistisch en provokatorisch ochtendblad van leer en bezoekt mijn buren: wat ze al niet is gesuggereerd! De mensen zijn al bang, dat hun ruiten zullen breken, terwijl er slechts gepraat wordt over praten! En dat het bij praten d.w.z. spreken, diskussiëren, betogen, getuigen, lachen, klagen, beledigen, denken en zwijgen alléén zal blijven,

[p. 148]

daar ben ik van overtuigd: wie gaat er nog op de vuist om andermans mening?

We weten toch allemaal, dat er mensen zijn die anders denken dan wij: we lezen toch allemaal een andere krant, kiezen andere partijen, en we leven toch in een demokratie waarin iedereen zijn zegje heeft: de Jehova's getuigen, de Lou-mensen, de provo's, de Boeren, de Burgers, de Buitenlui, de dichters, de duivenmelkers, de kooplieden, de middenstanders, de ekonomen, de psychologen, en de sociologen? Door spreken, d.w.z. uitwisselen van gedachten kom je elkaar toch nader? Er is maar één ding, dat scheidt: de bullepees, dat wapen van de struisvogels, dat verouderde middel, dat geen enkel doel meer dient.

Gelukkig beseffen hoe langer hoe meer mensen het nut en de noodzaak van kommunikatie: binnen één week ontmoet ik bij voorbeeld jongens die in de maand juli de amsterdamse schooljeugd met een dagelijks programma willen verblijden, mensen die in Rotterdam in oktober een nationale speelweek (voor de 9de keer) organiseren, een aardige man uit Arnhem die daar dichters wil laten lezen, en ik bracht een bezoek aan Brussel waar wij over enkele maanden in het Paleis voor Schone Kunsten een nederlands-vlaamse dichtersmanifestatie zullen houden.

De Schone Kunsten, ook op straat. Leven als kunst. Ik geloof dat wij langzamerhand rijp voor de ontmoeting zijn, dwars door de soortnamen die wij elkaar geven, dwars door elk politiek geharrewar, dwars door de onmin die nog zovele mensen wantrouwig tegenover elkaar doet staan, dwars door de misverstanden, die uit de weg geruimd zullen moeten worden, als wij het leven leefbaar willen houden, voor onszelf, voor de mens van morgen.

(Vrij Nederland, 2 juli 1966)