Vogelvrij. Bouwstenen 1963-1967

[p. 95]

De Jeugd en haar Kreatieve Muziek

‘Calling now around the world: Are you ready for a brand-new beat?’ zingen The Kinks (ook in Nederland) in hun opwekkend nummer ‘Dancing in the streets’ - een happening, waartoe ook de lezer dezer regelen is uitgenodigd.

De tekenen van een nieuw vitalisme zijn vele, wanneer men luistert naar de jonge muziek, of die nu pop, beat, blue of r & b (rhythm-and-blues: The Rolling Stones) heet. Muziek, waarvan velen denken dat die slechts bestemd is voor het oor van de jong-van-jaren. Ten onrechte: al luisterende kan iedereen het onloochenbare feit herkennen dat de jeugd via haar muziek de afstand, die haar van de vorige generaties scheidt, zèlf overbrugt, in een eigen idioom.

Dit idioom is niet alleen gericht op insiders, en de methodiek en de media der ouderen worden niet gebruikt. Per televisie wordt in Nederland aan dit nieuwe geluid nog weinig aandacht besteed - en de zogenaamde ‘jeugdpagina's’ van nederlandse kranten worden voornamelijk gevuld door hokvaste bureau-redakteuren.

[p. 96]

Wat deze jeugd kenmerkt is het (ook geestelijke) breken met moeders pappot, veel meer dan vroeger trekt zij van de ene plaats naar de ander (authentieke beschrijvingen in Nederland o.m. in het werk van Ewald Vanvugt en Johnny the Self-Kicker), en haar internationale herkenbaarheid in haardracht, kledij, gemeenschappelijke muziek en ontmoetingsplaatsen, accentueren slechts duidelijker lokale verschillen.

Het is bijvoorbeeld in Amsterdam ondenkbaar, dat een ‘knokploeg’ van ca. 200 man wordt samengesteld, die - zoals dat in Den Haag gebeurt bij de door Jacques Senf georganiseerde koncerten - een ouderwets soort schrikbewind uitoefent, spekulerend op angst en ontleend aan het nieuwe krachtpatsers-image van de karate, een gevaarlijke sport (dus vermeld door Ik Jan) die buiten klubverband niet mag worden beoefend, en dus zeker niet in een zaal vol muzieklievenden.

Voor onze amsterdamse ogen was de ‘voorstelling’ die de knokploeg van Senf in de beverwijkse veb-garage bij het optreden van The Kinks gaf, alleen maar lachwekkend. Dpl. sld. C.H. de Jong gaf via een ingezonden stuk in het Dagblad Kennemerland een somberder ooggetuigeverslag: ‘Men begon te dringen en opeens sprongen er een stuk of tien bewakers in groene jasjes tevoorschijn, die op de menigte begonnen in te slaan, met wapenstokken en riemen.’ In feite stonden deze georganiseerde haagse raddraaiers buitenspel in een zaal gevuld met duizenden jongeren, die van muziek genoten, zich aan die muziek overgaven en met hun gevoelens vér verwijderd waren van enig idee van ‘heibel’, ‘opstootjes’ of ‘relletjes’ - waarvoor blijkbaar gevreesd.

Het is een ouderwets soort jongen, die op dit ogenblik nog tracht zijn agressiviteit op zaterdagavond uit te vie-

[p. 97]

ren, meestal na een borreltje, door ruzies met voorbijgangers te provoceren en te beslechten op de vuist.

En ook de ‘bende-vorming’ die wordt aangetoond, of vermeend aanwezig is, is een schrikbeeld van de ouderen, die niet herkennen dat de ekstase van de jeugd rond haar muziek werkelijkheid is - of idool en ideaal, al naar de mede-belevende individuele persoonlijkheid. De oudere herkent dit gevoel niet, omdat hij het zelf nooit heeft gekend, meegemaakt of aanvaard. Wat hij ‘ekscessen’ noemt, bijvoorbeeld de danswoedes na de eerste wereldoorlog, zijn geen ekscessen, maar gezonde vitale uitingen.

Pas in de jaren '60 is men er, dank zij de groeiende psychologische kennis, steeds meer van overtuigd, dat in jeugdige rebellie, protest en publieke ongehoorzaamheid een teken van gezondheid steekt, omdat deze uitingen zich richten tégen de verstarring, d.w.z. de stilstand, dus achteruitgang, van een generatie die - in het algemeen gesproken - nog geen afstand van haar verleden heeft kunnen nemen, haar tijd nog vullend met na-praten over de ‘ondergang’ en in onstellende mate gedupeerd door meer dan twintig jaar geleden veroorzaakte oorlogsdwangneuroses.

Jongens of meisjes, die nu rond de 20 zijn, weten en voelen dat zij met deze neuroses van vroeger niets meer te maken hebben.

De jeugd raakt al levend de vooroordelen der ouderen kwijt, maatschappelijke reserves vervallen in een welvaarts-staat. Onderscheidingen in stand en klasse zijn niet reëel, maar gebaseerd op een louter materialistische instelling tegenover het leven, die haar zin verliest, als de eerste noodzaak van het onderlinge menselijke kontakt komt voorop te staan.

[p. 98]

Leegte en uitzichtloosheid, absurditeit en non-sens worden in deze jaren kreatief gevuld, of het nu in de ‘desperate spelde-prikken’ van de provo's resulteert, of in de tot niets verplichtende en dadaïstische happenings van de Japanner Yoshyo. Deze voert zijn spelletjes met zich mee door Europa, door bijvoorbeeld op straat een speelgoedbeestje achter zich aan te trekken, sprekende tot voorbijgangers en ze betrekkende in zijn spel. Een spel, dat zij vaak misverstaan, zodat zij het onderbrengen in de term ‘verstoring van de openbare orde’. Een orde, die slechts bestaat voor de konformisten die de straat uitsluitend zien als een onontkoombaar oponthoud tussen werk en huis, dat er niet is om het stadsbeeld te verlevendigen, maar om het zo saai mogelijk te dienen.

Hoe anders is het beeld van de straat in zuidelijker landen, waar het klimaat gunstiger is: Rome, Parijs, Genua, Istanboel, Barcelona - om nog te zwijgen van zuidamerikaanse en aziatische steden. Niets belet ons overigens (zoals Constant in zijn plannen voor New-Babylon al opmerkt) om ons klimaat zo te veranderen, dat de straat leefbaarder wordt.

En wie bouwt eens deze jaren een voorbeeld van hoe het kan: een kombinatie tramhuis-vluchtheuvel-kiosk-winkelgalerij, waar je espresso kunt drinken, boeken en grammofoonplaten en fruit kopen, of waar je heen kunt gaan om te luisteren naar muziek en een krant of tijdschrift te lezen?

Ik persoonlijk ken honderden jonge en jongere Einzel-gangers, outsiders, vereenzaamden, die hoognodig behoefte hebben aan zo'n oponthoud, omdat zij dreigen kontaktarm en kontaktloos te worden in een maatschappij die zich hoe langer hoe meer splitst in goedbehuisden en onbehuisden, of slecht-behuisden, ontheemden, verdrevenen.

[p. 99]

Zowel kafés als verenigingsgebouwen zijn te betrekkelijk in hun kommunikatieve mogelijkheden: de grote overeenkomst tussen het kroeglopen anneks klaverjassen en het sjoelbakken of figuurzagen is het overleefde gedragspatroon, waarmee - het zij weer eens gezegd - de jeugd niets te maken heeft.

Die jeugd schept ondertussen, vaak ondergronds, en buiten de perken, haar eigen marginale ontmoetingsplaatsen. Met als resultaat steeds meer misverstanden bij ouderen die in ‘opvoeding’ niet meer zien dan het overdragen van eigen vooroordelen.

‘We can work it out. Try and see it my way. Life is much too short for wrestling and fighting,’ zingen de Beatles tot de ouders in hun meest recente top-song.

De song My generation van de who (Wie? De wie van wie de wie zegt) is weer een lied van onderlinge verbondenheid: ‘People try to put us down, talking 'bout our generation’ en het behoort weer tot de meestverkochte en beluisterde.

Geen wonder, zulke malle fratsenmakers! zullen sommige ouderen uitroepen - een van de jongens kleedt zich in een jasje, gemaakt van de Union Jack, de ander draagt een schietschijf op de borst, kortom, in de woorden van het maandblad Muziek Express (december): ‘zij hypnotiseren hun toehoorders. Met hun klank, hun uiterlijk, met hun stemming...’ Maar wat zij zingen is de werkelijkheid, hun eigen ‘problematiek’: de domme reakties op hun anderszijn, het lachen òm hen in plaats van mèt hen, bijvoorbeeld om de stot- terende regels in My g-g-g-g-ggeneration, een generatie die zich niet schaamt voor stotteren en durft te stotteren: het is in elk geval haar eigen gestotter, en niet het keurig napraten van andermans mening. Het is een eigen zoeken naar vorm en gestalte, vorm en bovenal inhoud. Een liefdevolle inhoud: I'm a

[p. 100]

lover, not a fighter! zongen The Kinks in Beverwijk en zodoende maakten zij met hun vervoerend optreden alle karate-knokkers van de ‘ordedienst’ belachelijk.

Het is belangrijk, dat zij die vandaag huizen, een wetgeving, een gedragslijn bouwen en bepalen rekening houden met deze positieve stem van de jeugd. De amerikaanse psychiater Sidney Cohen, schrijft in zijn The Beyond Within: ‘Sociale veranderingen gaan zo snel, dat de voorschriften van één generatie de absurditeiten van de volgende worden.’

En zijn nederlandse kollega, dr. D. Zuithoff, schrijft in het laatste (oktober-)nummer van het Nederlandsche Tijdschrift voor Criminologie onder de noemer Voor- en achtergronden over nozems, provo's en jeugddelinkwenten dat een gedifferentieerder, meerdimensionaal denken over de jeugd een allereerste vereiste voor ouders, opvoeders en rechters is, een instelling die het leven bovendien positief verrijkt, waar simplistisch geredeneer als negatief moet worden beschouwd.

Ook Arthur Koestler brengt in zijn The Act of Creation de oorsprong van elke kreativiteit in het leven, de wetenschap en de kunst terug tot de bisociation (naar de analogie van de associatie), d.w.z. het gelijktijdig bevrijd denken in twee verschillende referentie-kaders.

Eerst dàn kan het recht een kreatieve waarde voor nieuwe generaties krijgen, als men begint - nog steeds volgens dr. Zuithoff - de jeugd au sérieux te nemen, waarbij een houding, die de dialoog met de jeugd uitsluit, uit den boze is. De jeugd is volwassener dan vele volwassenen denken, en dan - wat verstaat men onder dit woord?

(Kunst van Nu, februari 1966)