Vogelvrij. Bouwstenen 1963-1967

[p. 65]

Bericht aan Vaders en Moeders

Ik woon gelukkig en gezond met mijn vrouw Reineke in een van Amsterdam's fijnste buurten, de Jordaan, en ik ben het cbh dankbaar te wonen in het huis dat eens van mijn grootmoeder was, waar ik als kind speelde, waar ik nog steeds speel, en waar zich voor mijn deur een heilig spel afspeelt, dat leven heet - in een stad woon ik, die ik zielsveel liefheb, waarvan ik altijd droomde als ik er niet was, en waar het mij altijd een grote vreugde is vrienden uit binnen- en buitenland te verwelkomen, in dit levende hart van Amsterdam, deze mooiste stad van Europa.

In een levende stad woon ik, waar veel gebeurt.

Mijn herinneringen gaan terug tot in mijn verste verleden en daaraan voorbij: met Spinoza lig ik op de trappen van de synagoge en ik maak de Jordaanrelletjes van 1934 mee, terwijl ik het Rokin nog zie voordat het gedempt wordt. Met Rembrandt loop ik door de drukbevolkte Jodenbreestraat - en ik kan over veel onrecht nog vele tranen plengen.

Een stad, bevoorrecht - niet alleen geografisch temidden van belangrijke kulturen (de engels-, frans- en duits-

[p. 66]

sprekende); maar ook als een levende wereldstad waarin zowel het klassieke Rijksmuseum als het moderne Stedelijk veel kunstlievenden trekken, waar het Concertgebouw niet alleen klassieke maar ook eksperimentele muziek en jazz onderdak verschaft, waar inheemse en bezoekende beat-groepen om ons oor vragen, en waar meer en meer buitenlanders zich om welke redenen dan ook thuisvoelen: het is tenslotte een feit dat de verlichte wetten, hoe onbeholpen ook, in Nederland aan volwassenen een persoonlijke vrijheid van seksueel handelen toestaat.

Aan de meest linkse universiteit van Nederland ontstaat uiteraard een wanhopig anarchisme, dat ‘de vrije’ anarchisten (uit Rotterdam, in het oktober-nummer van hun blad, in een open brief aan Roel van Duyn) ‘tragisch’ noemen. Rond het onschuldige Lieverdje trekt Robert Jasper Grootveld (wat men ook van hem moge denken: een unieke figuur) zijn magische cirkels met toebehorens uit ‘donker’ Afrika, spekulerend op een menselijke drang tot pyromanie en destruktie, terwijl een steeds groter deel van de jeugd zich voelt aangetrokken tot de nomadische levens-sfeer waarin Beatles, beatniks en min of meer bewuste rebellen zich thuisvoelen.

Tijdens vakantie in Turkije kom ik ook jonge Nederlanders tegen, die de reis naar het Oosten maken, sommigen nog minderjarig - en van een eerzaam taxi-chauffeur verneem ik dat hij meer dan twee jaar klandestien in de Verenigde Staten heeft geleefd, de zoveelduizendste jongere, die méer van de wereld gezien en ervaren heeft, dan zijn honkvaster ouders voor wie een vijf-daagse reis naar Parijs (f 99,50 alles inbegrepen) al een grote gebeurtenis is. Jan Cremer is op het ogenblik misschien de enige, die een bepaald soort leven beschrijft, maar men moet zich niet vergissen: duizenden leven dit soort leven, niet aan de zelf-kant van de maatschappij, maar en marge

[p. 67]

- genietend van een vrijheid die voortdurend bevochten moet worden op de welvaart en het materialisme.

Een grotere neiging tot eksperimenteren kenmerkt deze jeugd, een hang naar openhartigheid en waarheid, waarbij niemand zich belemmerd ziet door de ‘verworvenheden’ in wetten en moraal van de ouderen, wier IJzeren Gordijn muzikaal reeds aan flarden is!

Het merendeel der ouderen ziet deze nieuwe ontwikkeling, waaraan zij part noch deel heeft, en die zich niet laat beperken of indammen (want het betreft een mondiaal verschijnsel) met onbegrip en miskenning aan. Wat beseffen zij van de sfeer waarin de jeugd leeft, die zich van de televisie afwendt om een éigen muziek te vinden, met een eigen snelheid (liftend of met opgevoerde brommers), en eigen opvattingen over wel en wee, goed en kwaad. Deze jeugd begaat uiteraard, al zoekend, veel fouten, want geen organisatie, kerk of stichting kan haar ekspansieve drang opvangen en in positieve banen leiden: het Jeugdbewegingswerk is in diskrediet geraakt en zo de jeugd al aan religie wil deelnemen, zeker niet aan de duffe en plechtstatige, vermolmde en volgens verouderde maatstaven gereguleerde verplichte zondagse kerkgang, die in dit land godsdienst wordt genoemd.

Veel ouderen spelen ten opzichte van het ontwikkelend gebeuren een vals en oneerlijk spel: ingekapseld in eigen behoudende zekerheden, onmachtig mee te voelen met een jeugd die zich schuldeloos voelt aan Hiroshima en de konsentratiekampen, en niets dan eerlijkheid en waarachtigheid zoekt. Waar de jeugd, zeer kritisch, het onbeholpen sociale en politieke gedoe van de oudere generatie beziet (door haar regering onmondig genoemd tot konsumeren van kommersiële televisie), begrijpen de ouderen slechts een gering deel, of niets, van de vele jeugdige gebeurtenissen.

[p. 68]

Als belangrijkste daarvan, het geheel overziende als een dichter, zie ik de ontwikkeling van de nieuwe poëzie. De happenings, de openbare poëzievoordrachten, de jazz-and-poetry eksperimenten, het feit dat de hedendaagse jonge en levende ritmen: de blubs, de rock 'n roll, de folk-song naar eigen woorden zoeken, zodat honderdduizenden jongeren kunnen méeprotesteren tegen de ‘Universele Soldaat’ - dit levende en individuele gedicht, dat mens heet en dat de moeite waard is - niet geleefd te wòrden, maar te léven.

De Beatles, die volgens Newsweek ‘a gospel’ (een evangelie) ‘of joy’ (van vreugde) brengen, prediken deze leer. En bij God, ze doen het. Zij spélen voor wat John Coltrane A Love Supreme noemt, aan het einde van al hun ervaringen in die bestaansmomenten dat zelfs de President van de Verenigde Staten, Lyndon B. Johnson, naakt moet staan, zoals Bob Dylan in Amerika zingt.

Een bewust-wording in de nieest werkelijke staat van het woord; want de intuïtie waarop deze jeugd leert vertrouwen, haar kreativiteit en allesomvattende vitaliteit, doorziet klle spelen der ouderen. De jonge mens van tegenwoordig doorziet de oudere, die hem voorliegt, die zich hypokriet van zijn menselijke verantwoordelijkheid afkeert, die hem in Nederland - niettegenstaande zijn tonnen-verslindende verkiezings-propaganda - twintig jaar na een oorlog niet in staat stelt in een éigen woning te trekken, en dit niettegenstaande veelgeroemde sociale vooruitgang!

Het is niet zonder belang, dat de protesten aan amerikaanse universiteiten en in de straten van vele andere landen tegen de vietnamese politiek van de vs buiten de partijen om zijn georganiseerd, vanuit de jeugd zelf, in haastig bijeengetrommelde organisaties. ‘Vietniks’ worden ze al genoemd door Time Magazine. En het blad ‘de

[p. 69]

vrije’ publiceert als onderschrift bij een foto van 7 vastende jongens en meisjes in Oxford:

‘Als bijdrage aan Nozemdiscussies wijzen wij erop, dat lange haren bij jongens en meisjes gevoelens van menselijkheid en opofferingszin niet blijken uit te sluiten.’

Alsof niet elke jongen met lang haar een anarchist is, omdat hij de (morele) autoriteit, geheten ‘comme il faut’ of ‘de macht der gewoonte’ niet erkent, omdat hij ouders, school, bedrijf trotseert - van binnenuit, zonder dat hij ooit van Domela Nieuwenhuis of Bakoenin heeft gehoord! Hij is geen anarchist uit overtuiging, nee - hij is het lichamelijk; het is zijn gedrag, zijn levenspatroon, zijn opvattingen. Hij rebelleert tegen de wijze waarop hij gedwongen is te leven, die van antraciet-grijs en de witte boord. Hij verkiest een gemeenschap waarin de vrije mens werkelijkheid is, op zijn vakanties, met zijn vrienden op de Dam, bij het Lieverdje, in ekstase juichend om wélke zanger dan ook, genietend van welke voetbalmatch dan ook, bevrijd van de schuld der ouderen, die hun leven aan banden legden: de zondagsrust, de winkelsluitwet, twee tv- en drie radio-kanalen, en éen grote angst voor morgen, van waaruit opnieuw de verschrikkelijkste afwijkingen bij die ouderen ontstaan.

In de kleuren-editie van De Telegraaf kan weer iemand roepen: ‘Liever oorlog dan crisis!’ Wishful thinking van de meest gevaarlijke soort, want de mens is inderdaad in staat zijn toekomst naar eigen beeld te scheppen. De utopiënbouwers nemen hand over hand toe, steeds groter wordt het aantal mensen, dat beseft dat zijn werkelijkheid verandert.

Tot de menselijke geest is doorgedrongen het besef van de vele eksplosies op allerlei terreinen: wetenschappelijk, menselijk, kommunikatief, en technisch. En psychologisch, of zelfs filosofisch. Voorbij het eksistentialisme en

[p. 70]

het nihilisme van het dualistisch neo-positivistisch denken, in een gevoel van verbondenheid, dat men humanisme zou kunnen noemen, ware het niet dat de mens zich aan zijn -ismes onttrekt, en tot persoonlijke zelfverwerkelijking móet komen, wil hij het leven bemachtigen, dat voor hem is weggelegd vanaf het begin der tijden. De bevrijding is niet een kollektief gebeuren anno 1945, de bevrijding is een persoonlijke ervaring. Elk levend mens is op weg naar die bevrijding, en ik begroet met vreugde en instemming al diegenen die hiervan getuigenis afleggen, of zij lang haar hebben of niet, of zij mijn overtuiging kennen, of niet, of zij ekstrovert dan wel introvert gericht zijn - ieder van ons is onderweg, en reken maar dat wij elkaar ontmoeten, terwille van de toekomst die wij met iedereen delen.

(Algemeen Handelsblad, 13 november 1965)