Liefde. Zeventig dagen op ooghoogte

zaterdagavond 2 mei 1964
[de zevenenzestigste dag]

Hans St. blijft rondspoken in dit gelukkige boek: mijns broeders hoeder ben ik. Hij is de enige, die over zichzelf kan beschikken. Hij sluit zich voor me af, het is hem toegestaan - hij is de grote bedrieger slechts voor zichzelf. Hij dacht zijn toevlucht te moeten nemen tot een broodmes, waarmee hij Don en mij bedreigde, toen wij hem wilden dwingen het huis te verlaten: Matthias huilde, Reineke bevreesd, Elize radeloos.

Het diepe medegevoel: ‘Wil je nu werkelijk weer in de gevangenis terechtkomen?’

De wanhoop, waarmee hij het mes laat zakken - hij heeft er niet eens gebruik van willen maken. Het is een gebaar, dat hij heeft afgekeken van de mensen met wie hij zo graag wil omgaan.

Een treurig gebeuren. De twijfel ook, waarmee O. hem de hand boven het hoofd blijft houden, mij beschuldigend van ‘spiritueel fascisme’. Hij kwam terecht, terug, in een stad waar - onder zijn vrienden - de geestelijke waarden hun inflationair karakter hebben afgelegd. Waar een man een man is, en een woord een woord.

[p. 474]

Mr. H.K.: ‘Je bent een flinke jongen geworden.’ Ja, zo is het, het telt ook op de kermis. Ik scheid een brallerige, vechterig uitdagende zeventien- of achttienjarige van zijn tegenstander, door tussen hen door te lopen met Reineke en H.K. achter mij, ik duw hem opzij, van mijn pad, met de rug van de hand in zijn rug (wij naderen van achteren, het is een vechtersbaasje van niks, hij ziet niet eens wat er àchter hem gebeurt) en artikuleer in zijn oor: ‘Rùs-tig.’

Ik zie hoe hij zich uitdagend omdraait, hij ziet me niet eens aan op ooghoogte, hij komt tot schouderhoogte; mijn antwoord op een vanavond gestelde vraag 1m86 blond kort haar maat schoenen 43 blauwgrijsgroene ogen; hij ziet het zwarte leer van mijn jas, kijkt niet tot in mijn ogen (ik wacht). Hij wendt zich af, heeft genoeg circumstancial evidence om zijn uitdagende houding te laten varen. Hij keek me niet eens in de ogen.

De kermis heb ik met de ogen van de bezoekers gezien, hoog in het rad verplaatste ik mij in H.K.'s angst, maar hij zit in hetzelfde schuitje als wij. Het kost me niet zoveel moeite, ik ken de angst nog van tezeer nabij, ook op de foto van Ed van der Elsken achterop Hoogseizoen zit ik er niet zo happy bij. Vreemd te weten dat ik in deze pagina's (voor hoelang?) afscheid neem.

‘Tot het volgende boekje,’ riep de studente maatschappelijk werk me toe, die het zo ‘interessant’ vond dat ik in de Cotton Club pen en papier voor me had liggen.

‘Hoe vind je het nou, als de mensen je herkennen?’ vraagt de andere Simon. Ik antwoord op goed geluk: ‘Als ze me iets te vertellen hebben, is het leuk. Maar zo vaak zijn ze ontoereikend.’

Wat wist de ober in de poffertjeskraam (deze chambres séparées uit een ander tijdvak, deze oneindige chique uit mijn jeugd, dit fin de siècle interieur van hout en gordijntjes, met de blinkend kopergepoetste ketels, dit film-interieur) anders dan moeizaam te uiten: ‘Van de televisie, hè?’

Ja, en toch is het al langer dan anderhalf jaar geleden dat ik de laatste keer een Atelierbezoek (bij Rik van Bentum) aflegde voor de VPRO-televisie. Ik heb, nieuwe kijkers, ook een roemrucht televisieverleden: dokumentaires en interviews. De jaren 1958 tot 1962 vullen mijn beeldbuis, jaren later herkennen ze mijn gezicht nog. Ik word vaak herkend, door de foto's, het nieuws, en in de laatste plaats door mijn werk. Wie herkent mij hier?

[p. 475]

Ik oefen mij in het spreken in het openbaar, hoogstpersoonlijk moet ik de hele wereld aan. Ik ben een verteller. Verhalen met een moraal. Men gaat naar huis, men denkt na, men is aan het werk gezet. Werk in uitvoering, werk (timmeren, zegt men) aan de weg. Ik ben een schrijver, ik kan niets dan daden veroorzaken, aktiveren, propageren, provoceren, ageren, pour du bon, voorgoed.

Ik kan er zorg voor dragen dat Robert Jasper huizen heiligt; door het teken van het magisch centrum op huizen te plaatsen, schopt hij tegen hun heilige huisjes; hebben wij niet allemaal die taak?

De eerste avond dat ik hier tik in dit nieuwe huis, niet helemaal op mijn gemak - wie zijn mijn nieuwe buren beneden? Horen zij mijn tikken? Onder de schrijfmachine op het resorberend bureaublad heb ik wat tijdschriften gelegd, ik tik tien centimeter hoger dan voorheen, de grammofoon heb ik het zwijgen al opgelegd, in de keuken en slaapkamer beneden brandt licht (zie ik via mijn keuken en achterraam). Ben ik oorzaak? Hun licht brandt op de gang, zij zijn niet komen klagen. Misschien kan ik 's nachts niet meer werken (het is halfdrie), of zijn zij ook altijd laat wakker?

Gisteravond werd Reineke gevraagd, of zij 's avonds de buitendeur zacht wilde sluiten, hun zoon Werner (Matthias' leeftijd) zou wakker kunnen worden. Wordt hij wakker nu ik, boven zijn hoofd, tik?

De zaterdagavond brengt slecht volk op de been, ruziezoekende nozems op het oorlogspad maken de stad onveilig. Door het vitrage-gordijn, op een meter van het gebeuren gescheiden, maken wij mee hoe een zware jongen in een kafé een dronken, oudere man aftuigt op de Zeedijk. Hij plaatst een rechtse direkte op de kaak van de roodaangelopen man, die ineenzakt. Daarop neemt hij het hoofd van de man onder zijn arm en bewerkt diens gezicht met vuistslagen. De man blijft ineengedoken staan; de vechter (uitsmijter?) zet een barkruk recht, trekt zijn jasje recht en kijkt de mensen binnen en buiten uitdagend aan. Wie wil? Niemand.

De mensen kijken voor zich. Wij lopen verder, een Fransman die naast mij het gebeuren heeft gevolgd, geeft zijn gezelschap schertsend te kennen, een stad, een buurt waar dit gebeurt, te

[p. 476]

willen verlaten. Ik vraag mij af hoeveel Fransen de stad Amsterdam kennen via Camus' La chute, en Rotterdam via Blaise Cendrars' magnifieke beschrijving in Bourlinguer van een massale vechtpartij vijftig jaar geleden. Ik kijk de Fransman aan, lach: ‘de temps en temps cela arrive...’ ‘Oui, oui!’ antwoordt hij, en ik weer: ‘...pour les touristes’. Eh bien, je vous remercie.

Voor alle andere toeristen: een kermis, een Rijksmuseum, de grachten, een rondvaart, zeden en gewoonten. Kinderen, winkels. Wij slaan erop los. Gewoonten. Wij tuigen elkaar af, als wij ons willen doen gelden. Wij zijn mensen. Wij houden Hans tegen. Wij grijpen naar een mes. Uit angst, uit radeloosheid.

Beste O., er zijn mensen die denken dat sprookjes van Nederlandse oorsprong zijn: Klein Duimpje, Hans en Grietje, Moeder de Gans, Sneeuwwitje. Er zijn mensen, die denken dat sprookjes bestaan. Ze bestaan, middenin de harde werkelijkheid. Waar houdt mijn werkelijkheid op? Bij de onvoorstelbaarheid. Je zult je illusies moeten kwijtraken, zonder gedesillusioneerd te worden, wil je in liefde, vrijheid en eenheid kunnen leven.

*

De illusie van het moderne sprookje: the white negro, zo hip dat hij het met niemand kan maken. Dat noem ik niet hip. Dat noem ik (veroordelend niet) onaangepast. In deze samenleving moet een kluizenaar op z'n tellen passen. Ik ben er van overtuigd, dat heiligen, kluizenaars en andere wijzen de wereld hebben gered door in afgelegen oorden, kloosters, hutten, wouden, voor ons aller welzijn te bidden, maar in Amsterdam red je de wereld anders. In deze samenleving, toegerust met de intelligentie en het inzicht van een geschoold werker (hart, verstand, emoties), heb je verantwoordelijkheid te dragen gekregen. Naar beste weten.

*

Terwille van dit boek heb ik in het verleden geleefd, om in het nu met Reineke rekenschap af te leggen. Ik ben hier een jaar onderdak, dat is toekomst. Tot ziens. See you later. Je bracht een paar maanden met me door, en je bent nog niet van me af. Want jij (en u) laat het hierbij niet zitten, je gaat ook kijken wat er aan te doen is. Je bent nu anders dan voordat je de Liefde kende. Anders dan gisteren. Je doet er iets aan. Je hebt wat opgestoken.