Liefde. Zeventig dagen op ooghoogte

terug tot de zondag 26 april 1964
[de eenenzestigste dag]

Het opgroeien op school, hoe het zich plagend en snoevend uit. De Nederlander heeft de trekken van leedvermaak in zich, hij lacht om andermans ongeluk, hij heeft een huichelaar achter elke elleboog. O, ik ken hem zo goed. Ik ben er zelf bij geweest.

‘Spreek je moerstaal’, ‘Je moet je niet zo aanstellen’, (het ww aanstellen niets van doen met: aanstelling), Vrijman heeft het eens in de HP onderkend als calvinistisch gebrek aan showbusiness-mentaliteit, er is geen ‘uitgaansleven’ (behalve wij en onze vrienden, overal); tegen elke voorstelling, gebeuren, happening waarvoor hij niet heeft betaald, of die buiten het geaccepteerde vermaakspatroon valt, kijkt de Nederlandse burger aan als een gedupeerde, een indemalinggenomenwordende. Dat is zijn angst.

Ik ben een bereisde Roel. Ik ga vrij uit. Ik bevrijd me, vergroot het Raadsel dat God heet met mijn persoon, ik leef terecht in een raadsel. Ik doe niet niets.

Ik ga niet tegen. Ik doe altijd alles (of zoveel ik kan).

Mijn dagen vullen zich als mijn nachten - ik ken geen verveling; als ik ‘niets’ doe relax ik.

De liefde is de ervaring van het gevecht om erkenning. Ik word erkend, drift, bezinning, vergetelheid, de blues, de vereniging, de pijn die wordt beloond, de straf uitgezeten.

[p. 442]

Ik wist zoveel niet, wat had ik losgelaten? Een vrouw, een zoon (ik was achttien en wettelijk meerderjarig, want getrouwd, en aansprakelijk voor m'n daden, maar wie lichtte mij voor? Geen band: kerkgenootschap, familie, ouders, vrienden) en een grote desillusie: de idealistische, historisch-dialektieke materialistische jeugdbeweging (het anjv).

Ook zó ben ik geweest. Een andere wereld (zonder hoerejongens op de Singel bij het Spui, geen ‘stijfselbaan’ nog tussen Munt en Rembrandtsplein). Ik dacht tot de tegenvoeters te behoren, de andersgeaarden; de homofielen (COC-definitie), ook hier liggen gelukkige en ongelukkige ervaringen. Ook via de homoseksualiteit ben ik opgegroeid tot ‘wie ik ben’, na m'n dertigste pas kon en mocht ik ontdekken dat ik niet alleen de vrouwelijke, maar ook de mannelijke rol (aktief na passief) in de homoseksuele liefde kon spelen.

Nu ken ik seks.

Seks is mijn tehuis. Ik adem seks, plant voort, ontbrand. Niettegenstaande. Ik liet los, als schrijver stapelend de ene illusie op de andere, niet lerende maar halsstarrig volhoudende, volhardend toepassend enkele regels die geen regels waren.

Ik deed maar wat. Humbug, gooien met de kreatieve pet, maar waarnáár? Het gooien zelf gaf genot, natuurlijk Karel! De leertijd was aan mij nauwelijks besteed, ik doorbrak geen grenzen - en zeker niet mijn eigen. Wat weet ik van metrum en maat, behalve dat wat ik hoor?

Het schrijven groeide, een rudimentair en nu volwassen ontwikkeld gewei, waaraan ik geen lier hoef op te hangen. Geen wilgen schragen dit landschap, het zijn de bergen en dalen waarin ik mij thuisvoel: Death Valley, Kaap de Goede Hoop. Ik voel mij van binnenuit thuis, gemakkelijk zittend en passend bewegend in mijn huid.

Begenadigd, dankzij het ‘lâchez tout’ van de dada-isten die ik dankzij een pleuritis in het voorjaar van 1950 mocht lezen, een half jaar gekluisterd aan het bed, betaald door de Parijse werkgever. Gestimuleerde interesses: de eigen poëzie, Claus - literair gids - en de schilders Appel en Corneille. De anderen: dat grote jaar 1950.

Godloos opgegroeid, nooit in de ban van een magie geraakt, levend aan de oppervlakte waar de horizon wordt begrensd door

[p. 443]

brood, dak, bed en seks zonder vrijheid (de bevrijding 1945, ik was zestien, was voor mij een ontdekking - maar niet van de vrijheid) onderging ik Nadja als Nadja, niet als de Witte Godin. Nu ik begin te lezen (herlezen) herken ik haar overal.

Ik zag en stamelde, en ik bleef maar kijken. Ik zoog als een spons. Nog zag ik niets. Ik reisde mijn ogen uit. Niets ging me te ver. Nu ja, ik nam een grote stapel ansichtkaarten van de reizen mee naar huis, een aandenken, een snobistisch souvenir, een liefde (Chiula uit Wij Helden: het lieftallige wezentje van zes weken Montevideo) en een herkenning.

Een schijnleven, want hoe komt het dat Rory en ik nooit over God hebben gesproken? Nooit over een der vele andere namen, waaronder de mens hem kent? Een vanzelfsprekende afwezigheid. Geen probleem. ‘Geloof jij?’ Ik kan me niet herinneren, dat de vraag ooit werd gesteld. Twee jaar lang zijde aan zijde, lichaam aan lichaam, en ga zo maar door, de anderen. Tientallen jaren.

In Nederland terug (1957) kostte het me geen moeite mijn vindingrijkheid ten toon te spreiden, ik werk vanaf mijn zestiende tenslotte, ik zie niet op tegen handelen, ik hàd tenslotte mijn blik wat verruimd, ik stond en sta altijd open voor ‘het nieuwe’, ik ben het, ik vergaar het, ben niet, maar ben.

- van ouder datum: Mijn naam is Ben. Ik, Ben. Ik ben (voor vrienden). Het leven begint al voor het lezen van Ot en Sien met martelplaatjes van huisdieren en tuindieren. Maar toen kwamen de woorden. Ik maakte ze al zelf, in de eerste klassen van de lagere school, van de Bodoni-letters op het leesplankje. Ik bracht orde aan, ik legde ze op (in?) een bepaalde volgorde - ik probeerde wat ik zó kreeg, ‘toevallig’ nog uit te spreken ook; het was een taal die ik me leerde. Ikben.-

*

Ik maak me alles eigen. Als ik een gegeven feit voor het eerst hoor, en aanvaard in het geheel van waarheden dat ik ken, breid ik onmiddellijk mijn weten met de nieuwe kennis uit, laat het door de herinneringen schieten, zie hoe het werkt & verklaart, ga na op welke wijze verhoudingen veranderen, navolgbaar kontroleerbaar werend: zó was het toen, met het weten van nu.

Mijn herkennen is automatisch, ik voel de dingen aan die

[p. 444]

swingen. Ik maak zó eigen dat ik werkend kan gaan staan op de rand van parodie en anneksatie (mijn gedichten in Rotterdam, eind december '62).

Daartussendoor, niet los kunnende laten yet, tracht ik mij te ontdoen en bind mij nader - een betrekking bij de Haagse Post, een inkomplete huwelijkse verhouding, die in de echt overgaat als een kind wordt verwacht - aan krampachtige situaties: de ouderling in een kring van jongeren. Thuis, vanzelfsprekend, overal.

Zet mij in een balzaal, troonzaal, feestzaal, kollegezaal (welke zaal dan ook - en Jan Blokker heeft gelijk: ik houd van bijeenkomsten. Ik citeer hem over het Boekenbal in het Algemeen Handelsblad van 25 februari '61: ‘de dingen gingen er ineens anders uitzien toen later op de nacht Simon Vinkenoog het podium beklom teneinde er, der traditie getrouw, Dingen te roepen. Het leuke van S.V. is vooral hierin gelegen, dat het er geen lor toe doet wat hij roept - hij moet eenvoudig iets roepen.’) En ik maak mij van de mikrofoon meester. Liep ik niet op dit boekenbal een uur lang met het idee rond, na de Gard-Sivikmanifestatie? Ik ben overal thuis: voor verenigingen ƒ100. - per avond, plus reiskosten.

Wat heb ik niet afgeschreven: over science-fiction, ruimtevaart en poëzie in het blad van pater Jelsma's Pleingroep (niet verwarren!), de televisie, de reklame (het overhemd, de boardfabriek, de radio- en tv-spots), de journalistiek links en - in de HP - rechts: het cybernetisch denken toegepast aan de omstandigheden. (Zie ook Blurb 1/9, uitgave 1961/2, De Beuk, Amsterdam - waarin ik in een aantal potjes aktualiteit roer, op identieke wijze als hier, op deze plaats.)

*

Amsterdam, uit de lucht bezien, moet even opnieuw bevolkt worden als New Babylon van Constant, ik zag derhalve in wat huizen die ik ken, geen sterveling, niet omdat ik te hoog was maar omdat niets bewoog. De eerste beweging vanavond was de Engelsman in de fontein, enig oproer en een kleine chaos, die deze stad zo nodig heeft.

Help Robert Jasper e.a. slagen. Gun de stad wat beweging.

Laat het geen broodtrommel worden, met papieren tramhal-

[p. 445]

tes, meccano-verkeerscircuits, niet-bezwommen vijvers en ho-motels. Die lieve schepen, ze komen uit verre landen. De wereld is niet zo ver. Laat de schepen niet alleen voor andermans rondvaartplezier varen. Ontdek je stad. Zorg dat het nu gebeurt.

*

LSD-1959: de eerste klap, een hemels geschenk, al duurde het jaren voordat ik wist waarom. Al blies ik hoger van de toren, nergens nog was ik, bovendien niemand nog. Een donderslag bij heldere hemel, onmiddellijk bewust van alle psychoses, alle daaraan voorafgaande geluiden. Het blijft kisten donderen (luchtafweer tijdens de oorlog) in mijn herinnerende oren, de meest intense ervaringen gaan vroeger nog terug.

Ik toetste alle psychosen aan eigen ervaringen, het reddeloze leven dat ik leidde, en waar kon ik anders dan ter plaatse herbeginnen? Met mijn verleden in het reine komen, wachten op het zich verwoorden, een kwestie van schrijftijd, ging ik door dan schreef ik elke pagina die ik ooit schreef opnieuw, en daarvoor heb ik geen tijd. Ik heb alle tijd. Een leven lang, op dit ogenblik voor mij liggend: achter mij het niet langer gekreukeld, maar platgestreken oppervlakte dat je hierbij wordt aangeboden.

Het was hetzelfde Nederland, dat ik vanmiddag zag, vanaf enkele honderden meters hoogte, tot op die van de eerste sprongen: 500 meter. Te weinig voor de afstand, al liggen alle horizonnen ònder je, te groot voor identifikatie. Niet vanuit de hoogte keek ik op de lege straten neer, maar als wegbereider. Hetzelfde vaderland, dat zich in de eerste klassen van de lagere school begint te konditioneren; de getijdespreuken die zelfs tot over de oceanen onze gekolonialiseerde gebieden zijn binnengedrongen: de sprookjes die bij Lobith de Rijn ons land laten binnendringen, de Batavieren en hun hunebedden.