Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Verloren kansen.

Misschien zal er gezegd worden dat het onbillijk is op dit tijdstip, nu men de fouten van beide zijden duidelijk kan zien, critiek uit te brengen. Dit is ook eigenlijk niet mijn bedoeling. Ik wensch geen critiek te geven, maar alleen eenige feiten aan te halen om aan te toonen, hoe zoowel Brit als Boer kansen hebben laten voorbijgaan

[p. 351]

die, indien op het juiste oogenblik te baat genomen, misschien een heel andere wending aan den loop van dezen oorlog zouden hebben gegeven.

Nadat de vijand den 20^sten October 1899 te Dundee feitelijk verslagen was, liet nu wijlen generaal Joubert toe dat hij in gedemoraliseerden en verwarden toestand met al zijn kanonnen naar Ladysmith ontvluchtte; terwijl hij, Joubert, tien duizend bereden burgers in gereedheid had in de omgeving van Glencoe en Buffelsrivier met goede paarden en vol geestdrift en ijver.

Toen Sir George White den 30^sten October 1899, te Ladysmith werd verslagen, meer dan 1600 man aan dooden, gewonden en gevangenen verloor, en hij met zijn leger Ladysmith invluchtte, welke plaats toen nog maar zwak gefortificeerd was, bleef generaal Joubert in gebreke te doen wat elke bekwame bevelvoerder zou gedaan hebben; namelijk, toen de vijand hem zijn hielen toonde en terugvluchtte, om hem flink en met macht op te volgen en Ladysmith te nemen. En dit kon gedaan zijn, toen alles in het dorp in opwinding en wanorde was en eer generaal White zijn troepen weer slagvaardig had kunnen maken. Niet alleen werd dit niet gedaan, maar zelfs werd de spoorweg van Ladysmith naar Maritzburg eerst dagen, nadat Ladysmith feitelijk was ingesloten, opgeblazen en de communicatie gestoord. Deze nalatigheid van onzen kant gaf den vijand kans zijn scheepskanonnen in Ladysmith te brengen, die ons later zooveel last en ellende hebben gegeven.

Maar het bevel van generaal Joubert, dat wij van Estcourt en Mooirivier moesten terugkeeren, toen de weg naar Maritzburg bijkans voor ons openlag, overtrof zelf het hiervoor genoemde verzuim. Ik heb hierover elders meer gezegd.

Toen generaal Buller te Colenso werd teruggeslagen met verlies van elf kanonnen en zoowat 1250 man, werd hij niet opgevolgd en werd er geen gebruik gemaakt van deze gelegenheid, waar wij succes hadden kunnen behalen.

[p. 352]

Ik stem toe dat te Spioenkop en te Vaalkrans onze burgers te afgemat waren om den vijand met kans op welslagen te vervolgen.

Het niet-nemen van Mafeking door Cronjé is een van de flaters die men evenmin kan vergeven als het nietinnemen van Kimberley. Er behoeft zelfs geen sprake te zijn van de kans op succes. Beide plekken konden met weinig verlies door een flinke bestorming genomen worden. Wat het idee was van onze bevelvoerders om met zooveel spoed op te trekken tot een eind in de Kaapkolonie en dan zich plotseling vast te graven bij de Stormbergen en Colesberg is een van de raadselen, die ik niet kan oplossen. Toen men nu eenmaal vijands grenzen was overgetrokken, kon het geen verschil meer maken of men eenige mijlen meer of minder ver doordrong. Onze hoofdaanvoerders hadden de geschiedenis van den Amerikaanschen Burgeroorlog en zoovele andere oorlogen als leiddraad moeten nemen, hoe men bij een inval moet handelen. Zij hadden slechts behoeven te letten op den Jameson-inval om te leeren dat het welslagen van een invasie afhangt van de vlugge en flinke beweging van den invaller; want wij waren niet in staat geweest hem met zijn 800 man te stuiten, vóór hij reeds langer dan een week in de republiek was en reeds tot Krugersdorp was doorgedrongen. Waren de onzen, toen zij de Kaapkolonie binnendrongen, met allen mogelijken spoed langs den spoorweg opgerukt; terwijl links en rechts kommando's zich even snel hadden bewogen, dan hadden zij ongetwijfeld Kaapstad bereikt of tenminste het Hexgebergte, eer Lord Roberts in staat was geweest voldoende troepen te Kaapstad te landen om onze kommando's te stuiten; want de troepen destijds beschikbaar, waren niet in staat geweest eenigen gedetermineerden inval der Boeren te beletten: de troepen zouden in paniek teruggevlucht zijn. De kommando's hadden zelfs geen gevaar geloopen afgesneden te worden of aan voedsel gebrek te krijgen, zooals

[p. 353]

Napoleon bij zijn inval in Rusland, toen hij te Moskou wegens gebrek aan voedsel moest terugkeeren en zijn gansche leger bijkans van honger bezweek; want de Koloniale Afrikaners waren aan ons door banden van bloed en vriendschap gebonden.

Waarom kommandant Olivier, nadat hij generaal Gatacre te Stormberg verslagen had, hem niet opvolgde, heb ik nooit vernomen of begrepen.

Waarom generaal Schoeman te Colesberg met een groot leger bleef zitten was, omdat hij zijn land en volk verraden had, beruchte lafaard die hij was.

Al deze grove fouten schrijf ik toe - en ik hoop dat ik niet onbillijk ben - aan de volgende feiten:

1^e. Omdat wijlen generaal Joubert niet de man was om zulk een groote onderneming te regelen en te leiden, daar hij nog te veel vastkleefde aan oude zeden en gebruiken en hij niet genoeg ijver en doortastendheid bezat;

2^e. omdat bij het uitbreken van den oorlog generaals werden aangesteld door den Uitvoerenden Raad en niet door het departement van oorlog. Zoo werden b.v. drie leden van den Uitvoerenden Raad door dat lichaam zelf tot generaals benoemd. En wat was het gevolg?

Ten slotte, omdat bij het uitbreken van den oorlog in de meeste gevallen niet de gewenschte officieren aan het hoofd stonden. Als bewijs hiervan kan men niet beter doen dan verwijzen naar hetgeen er gebeurd is na de inname van Bloemfontein en Pretoria.

Het Britsche leger liet, zooals ik elders getracht heb aan te toonen, in Natal een schoone gelegenheid voorbijgaan om ons te verlammen, toen wij in wanorde van de Tugela en Ladysmith terugtrokken, en later weer bij onzen terugtocht van de Biggarsbergen naar Laingsnek. Lord Roberts liet een mooie kans glippen, toen de groote kommando's, die in de oostelijke deelen der Kaapkolonie onder generaals Lemmer, Grobler en Olivier waren, met bijkans duizend wagens uit de kolonie naar

[p. 354]

de Z.A.R. terugtrokken. Ook na de slagen van Donkerpoort en Berg-en-dal had de vijand een mooie kans gehad ons groot verlies toe te brengen, waarvan hij geen gebruik heeft gemaakt; terwijl hij de beste kans liet voorbijgaan in September 1900, toen wij het treinspoor te Hectorspruit verlieten. Hierover heb ik meer gezegd in mijn beschrijving van den tocht door het Boschveld.