Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

[p. 327]

Hoe wij treinen buitmaakten.

Oppervlakkig gezien schijnt het niet mooi van ons om treinen te vangen, door machines met behulp van dynamiet te doen ontsporen, zoodat de trein tot stilstand wordt gebracht en deze kan worden bestormd en veroverd. Vaak worden door deze handeling de machinist en stoker naar de Eeuwigheid gezonden. Maar oorlog is nu eenmaal een wreede en ongelukkige wijze om geschillen te beslechten en de middelen, die de eene partij moet ter hand nemen om de andere te benadeelen, zijn zoovele en soms van zulk een vreemden aard, dat men in oorlogstijd niet sentimenteel kàn oordeelen. Het zal niet noodig zijn te verzekeren, dat wij geheel binnen de perken van onze rechten handelden als wij treinen deden verongelukken en veroverden. Het was het eenige middel om vijands lijnen van communicatie en aanvoer van troepen en voedsel te verstoren. Dit is geoorloofd, en niemand minder dan Lord Wolseley rechtvaardigt deze handelwijze, waar hij in zijn handboek voor den Britschen soldaat voorschriften geeft over het gebruik van dynamiet bij het opblazen van treinen. Dat het voor de meeste onzer een hoogst onaangename plicht was om treinen te vangen, hiervan kan men verzekerd zijn. Ik herinner mij nog, dat ik, toen Lord Kitchener klaagde over het verongelukken van een zekeren trein, hem in antwoord op deze klacht o.a. schreef: ‘dat het opblazen en vernielen van treinen voor mij even onaangenaam en onpleizierig is als het, naar ik hoop voor Uwe Exc. moet zijn, om onze huizen te vernielen door vuur en dynamiet en onze families tegen hun zin en wil weg te voeren naar de kampen.’

Heel logisch zou het geweest zijn, wanneer Lord Kitchener hetzelfde antwoord gegeven had aan onzen komm. gen. op zijn protest tegen het vernielen onzer woningen.

Ik wil thans beschrijven, hoe wij te werk gingen, wan-

[p. 328]

neer wij een trein wilden laten ontsporen, of zooals wij het noemden, den trein wilden vangen. Dat het gemakkelijker gezegd dan gedaan is, zal ik trachten aan te toonen. Hiervoor zal het het beste zijn, wanneer ik een bizonder geval beschrijf, dat in de maand Maart 1901 op den Delagoabaai-spoorweg tusschen de stations Belfast en Waterfontein gebeurd is.

Deze twee stations zijn ongeveer 12 mijl van elkander gelegen. Bij elk was een garnizoen geplaatst, dat beschikte over een gepantserden trein, waarop gewoonlijk twee kanonnen stonden. Deze gepantserde trein werd altoos in gereedheid gehouden om, zoodra er iets verkeerds op het spoor gebeurde, naar de plaats van het onheil te kunnen stoomen en versterking te kunnen brengen; zoodat wij wel degelijk rekening moesten houden met dezen factor. Tusschen deze twee stations waren dan nog een aantal blokhuizen, bezet door soldaten, die het spoor moesten bewaken, door gedurig op en neer te gaan. Iederen morgen werd de geheele lijn degelijk onderzocht, vóór dat er een trein overging. Des nachts durfde men het zelfs niet wagen treinen te laten loopen; omdat, wanneer men dit deed, zij bijna zeker gevangen werden.

Toen wij nu in Maart 1901 gekampeerd waren op de Steenkampsbergen en er eenige weken van non-activiteit verloopen waren, werd een veldcornetschap van ongeveer 100 man aangezegd om te probeeren een trein te vangen. Ik had de lijn zelf verkend en zond den veldcornet met instructies om de mijn te leggen op een door mij aangewezen plek, die het gunstigst was voor ons doel.

Nu wordt er een Martini-Henri geweer genomen, dat zoowat vier duim vóór en vier duim achter het slot wordt afgezaagd. De beugel, die den trekker beschermt, wordt afgevijld, zoodat de laatste geheel bloot ligt. Dit nu is het instrument, waarmede de ontploffingen gewoonlijk worden bewerkstelligd.

Het kommando trekt nu naar het station, dat zoo dicht

[p. 329]

genaderd wordt als mogelijk is zonder dat de schildwachten het kunnen zien. Twee van de verstandigste burgers gaan nu tegen donker met gemeld stuk van het geweer en een pakje dynamiet naar het spoor; terwijl twee andere burgers de wacht houden, zoolang de eerste twee langs de lijn bezig zijn. De twee naderen nu hët spoor tot bij de aangewezen plek en loopen een zekeren afstand over de rails, opdat hun voetstappen niet zichtbaar zullen zijn. Nu nemen zij voorzichtig de bovenste klipjes weg en bergen die in een zak om ze later weer te gebruiken om de plaats op te vullen, waar het ontploffings-instrument gelegd is. Daarna wordt genoeg aarde weggenomen om het geweerslot onder de rails te kunnen bergen met den trekker naar boven, die nu even de rails raakt. Het is geladen met een patroon zonder kogel. Voor den mond van het geweerslot wordt het dynamiet gelegd, zoodat, als de trein er over loopt, de rails door het gewicht van de machine doorbuigt en den trekker moet raken, die dan de ontploffing van het dynamiet bewerkt. De aldus gelegde mijn wordt nu weer zorgvuldig toegemaakt; terwijl zorg wordt gedragen dezelfde klipjes, die eerst weggenomen zijn, weder ter plaatse te brengen om alle sporen van het werk te doen verdwijnen. De twee burgers gaan dan weder een eind over de rails terug, oppassende dat zij geen sporen van hun verblijf achterlaten. Daarop rapporteeren zij aan den veldcornet, dat alles in orde is.

Gedurende den nacht nu, hiervoor bedoeld, nam de veldcornet met zijn commando positie achter een klein randje, ongeveer een mijl van het spoor en verstaken de burgers zich en hun paarden zoodanig, dat zij den volgenden morgen niet konden gezien worden. Volgens onze informatie zou de eerste trein, die den volgenden morgen moest passeeren een mailtrein zijn, met de Europeesche póst. Ik had den veldcornet gezegd te zorgen dat wij in ieder geval couranten kregen; want wij hadden in geen

[p. 330]

maanden eenig nieuws van de buitenwereld gehoord. Als de onderneming slaagde, moesten zij tevens zorgen zooveel voedsel en kleeren buit te maken als maar met mogelijkheid konden worden vervoerd.

Den volgenden morgen werd als naar gewoonte het spoor haarfijn door vijands spioenen onderzocht; maar zij vonden den strik niet die gespannen was om het slachtoffer te vangen. Twee burgers, die brandwacht moesten houden, lagen boven op het randje in het gras, vanwaar zij het spoor konden overzien en deelden aan den veldcornet mede, wat er op de lijn gebeurde. Het werd tien uur in den morgen en nog kwam er geen trein. De manschappen begonnen reeds te brommen; zij hadden geen voedsel gereed en mochten geen vuur maken om kost te koken; want de vijandelijke spioenen zouden zulke beweging achter het randje kunnen zien en het geheele plan zou verijdeld zijn. Het werd twee uur in den namiddag en nog kwam er geen trein. De paarden der burgers stonden reeds sedert den vorigen dag onder het zadel zonder voedsel en de dieren gaven ook al hun ongenoegen te kennen door te hinneken en met hun pooten in den grond te graven. De spioenen van den vijand hadden nu al drie of vier maal het spoor onderzocht door er te voet of met een trolley overheen te gaan. Reeds begonnen de burgers te denken dat men de mijn had ontdekt of hun aanwezigheid had bespeurd.

Ik heb vergeten te zeggen dat wij deze mijn op een Zaterdagavond hadden gelegd en dat wij dus afgeweken waren van de gewoonte van ons volk om op den dag des Heeren te rusten. Doch wij volgden ditmaal de gewoonte der Engelschen die zeggen: ‘The better the day, the better the deed.’ (Hoe beter de dag, hoe beter de slag).

Het was een harde, pijnlijke beproeving om daar, als ratten op elkander gepakt, gedurende bijna vier-en-twintig lange uren te liggen. Of wij trotsch waren op onszelf,

[p. 331]

nu wij daar op dien heiligen dag met zulk een doel lagen te wachten, is een andere kwestie. Tegen vier uur in den middag schreeuwde de brandwacht: ‘Ons zien een rookie, die al nader kom!’ Weer een tijdje later: ‘Ons zien al die pijp van die ou-trein. Hij komt vinnig an. Maak klaar kerels!’

Allen stegen op hun paarden en zaten rustig de uitwerking der ontploffing af te wachten. Men hield zijn adem in: zou straks de vijand niet misschien de mijn ontdekt en verwijderd hebben? Dan was al onze moeite tevergeefsch geweest. Ook kon er misschien een groote macht soldaten met kanonnen op den trein wezen, en kregen wij straks nog ‘op ons bas.’

‘Hij is nou nàbij, kerels,’ zei een der brandwachten en nauwelijks had hij deze woorden gesproken of met een geweldigen slag ging het dynamiet af. De burgers stormden den trein, die inmiddels tot stilstand was gekomen, doordat de locometief was omvergeworpen. De trein zelf stond echter nog ongedeerd.

‘Voorzichtig, kerels, jaag uit elkaar,’ hoorde men roepen. Toen wij tot op ongeveer 500 pas afstand genaderd waren, liet de vijand een salvo op ons afvuren. Aan de schoten konden wij hooren dat er niet veel schutters waren. Zij schoten bovendien zoo slecht en zoo in het wilde, dat de burgers begonnen te schreeuwen: ‘Storm fluks, kerels, die Tommies is nog geskrik van die ontploffing en hul skiet mis.’ Op zoowat 100 tree afstand van den trein sprongen de burgers van hun paarden en openden vuur op de verdedigers van den trein. Al spoedig ging er een witte vlag op van achter het aardewerk der spoorbaan. Het schieten hield op en de trein werd dus zonder veel moeite veroverd. Ltnt. Crawsby van het ‘Remount Department’ was in het bezit der witte vlag en gaf zich met een 20-tal Tommies over. Een oude majoor was ook op den trein, maar hij zei dat hij erg ziek was en juist op weg naar een hospitaal. De majoor

[p. 332]

verstond de kunst zeer goed om zich beteuterd aan te stellen, zoo goed zelfs dat de veldcornet hem om verschooning vroeg voor het ongemak en oponthoud, die hij hem veroorzaakt had. Men vond de verwachte Europeesche mail, bestaande uit zoowat 8 zakken brieven en couranten en de burgers hielpen zich met wat er buit te maken viel. De Tommies werden vrijgelaten, nadat zij ontwapend waren, en slechts de ltnt. werd krijgsgevangen gehouden en geplaatst bij een zestal andere officieren te Roos-Senekal. Slechts een deel van den trein kon vernield worden; want in het andere gedeelte zaten vrouwen en kinderen die naar de concentratiekampen werden vervoerd.

Den volgenden morgen bracht de veldcornet mij de couranten en zei met een heel trotschen glimlach: ‘Daar hebt u waarvoor u mij gezonden heeft, generaal.’ Ik was natuurlijk blij om weer eens eenig nieuws uit de buitenwereld te kunnen lezen. De brieven werden in de lagers uit de zakken geschud en elkeen kon naar hartelust zich in de lectuur verdiepen. Ik voelde medelijden met de Tommies die zoo beroofd werden van hun brieven; maar onze burgers hadden nu al in geen twaalf maanden eenige communicatie gehad met hunne families, en wij dachten dat ook wij eens een kans moesten hebben den Tommies te beletten brieven te krijgen. Hoe onbevredigend het is iemand anders brieven te lezen, bleek ook weer hier; want de burgers die Engelsch verstonden, smeten ze na een of twee te hebben ingezien, met een teleurgesteld gezicht weg.

Het nemen van dezen trein was ons tweede succes in korten tijd, want kort te voren hadden wij nabij Panstation een trein gevangen, waarbij eenige wagens waren, geladen met Kerstgeschenken voor de Tommies. Deze geschenken bestonden uit koek, puddings en andere lekkernijen en het was een genot te zien, hoe de Boeren ‘verjaarden’ met de koek en de puddings.

[p. 333]

Eenige weken nadat wij den trein genomen hadden, waarop de Europeesche mail was, trachtten wij weder een trein te vangen nabij Wonderfonteinstation. Alles liep goed af totdat wij, na de ontploffing, stormjoegen. De vijand opende met twee kanonnen vuur op ons. Wij moesten over de open vlakte stormen en stonden bloot aan het geweldige vuur van twee kanonnen en een honderdtal Tommies; want het was een gepantserde trein, waarmede wij ditmaal te doen hadden en de trucks of wagens waarop de kanonnen stonden, waren onbeschadigd gebleven. Na tevergeefs getracht te hebben den trein door bestorming te nemen, moesten wij terugtrekken met het verlies van drie burgers, die gesneuveld waren, waaronder mijn dappere adjudant Vivian Cogell.

Men ziet dus alweer dat het nemen van treinen niet altoos koek en pudding was.