Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Ons derde Kerstfeest in het veld.

Ook de maand December ging voorbij zonder eenige groote gebeurtenis. Eenige waaghalzen, waaronder de bekende Jordaan en Mellema, lieten den molen van den vijand, kort bij Lijdenburg, in de lucht springen; waarna de vijand erin slaagde onzen molen te Pelgrimsrust met behulp van twee kaffers te laten ontploffen en vernielen. Hiermede waren Jordaan en Mellema niet tevreden en na lang sukkelen slaagden zij erin in den nacht door vijands linies heen te kruipen en den grooten molen van Schurink

[p. 274]

in het dorp Lijdenburg met dynamiet op te blazen. Het was een vreeselijke slag, doch welk effect de ontploffing in het dorp had op de bewoners heb ik nooit gehoord. Eenige kleine schermutselingen hadden plaats met het Witklip-garnizoen, ten Zuiden van Lijdenburg. Ook werden er van den vijand eenige klompjes vee buitgemaakt. Zoo liep het derde jaar dat wij in het veld waren, ten einde en moesten wij het derde Kerstfeest in het veld onder de wapenen vieren. Nog woedde de oorlog voort, nog was er geen vrede, maar nogtans murmureerden wij niet over ons lot en besloten wij het Kerstfeest zoo pleizierig en genoegelijk mogelijk door te brengen. De vijand scheen geen plan te hebben ons spoedig lastig te vallen. Onze dieren waren nu in een goede conditie en door de officieren was gevolgelijk besloten om sports en wedrennen te houden. Behalve de wachten bij onze voorposten, kon het geheele kommando hieraan deelnemen. Om kort te zijn, het was een genoegelijke dag en alles liep prachtig af. Er waren athletische sports, zooals hardloopen, hoogspringen, vèrspringen, enz., en dan paardenwedrennen, en tot ieders vermaak was er een nommer waarin slechts muilen konden loopen. Aan den muildierenwedren werd slechts deel genomen door negen liefhebbers, en de lachspieren van zelfs de meest droefgeestigen kwamen in beweging, toen de negen muildierruiters met zweepen en sporen, wegsprongen bij het vallen van de vlag en ieder zijn best deed het eerste den eindpaal te halen.

Het gelukte schrijver dezes den officiersprijs in den voetwedren te halen, onder groot gejuich van het aanwezige publiek. Er waren zooveel dames tegenwoordig dat een damesprijs voor voetren werd uitgeloofd, waarvoor een zestal dames wedijverden. Het fonds, waaruit de prijzen moesten betaald worden, was vrijwillig saamgebracht en bedroeg £ 115. -. Wij hadden geen muziekkorps om de feestvreugde te verhoogen en te verlevendigen; maar wij deden ons best onder de gegeven omstandigheden zoo

[p. 275]

vroolijk mogelijk te zijn. De eenige versiering was weder dezelfde vierkleur, die het vorig jaar zoo stiefmoederlijk, maar trotsch te Bothasberg over onze hoofden gewapperd had.

Helaas, vele officieren en burgers, die daar met ons hadden feestgevierd, waren nu door vijandelijke kogels uit onze gelederen weggerukt en ik kon den zucht niet weerhouden, die, bij de treurige herinneringen aan het afgeloopen jaar, bij mij opwelde. Want wie vergeet zijn dappere kameraden, die altijd gereed waren hun leven te offeren, wanneer ik bevelen gaf, die zij altijd getrouw en gewillig hadden volbracht? Te midden van de grootste vreugde ging het hart onwillekeurig in gedachte terug tot hen, die zoolang getrouw schouder aan schouder met mij in weer en wind, in zonneschijn en regen hadden gestreden, voor wat wij meenden te zijn onze heiligste rechten, en waarvoor wij bereid werden gevonden ons leven te laten om den prijs te betalen voor de vrijheid en onafhankelijkheid van ons dierbaar vaderland. Of ik mij gelukkig mag achten, dat ik lang genoeg gespaard ben gebleven om hun heldendaden te vermelden, zal de tijd nog moeten leeren. Ik herinner mij goed, dat wijlen generaal Joubert in 1899 te Modderspruit bij Ladysmith in gezelschap van verscheidene officieren zei: ‘Gelukkig is de Afrikaner die het einde van dezen oorlog niet zal zien.’ De tijd zal leeren in hoeverre zijn profetie juist was.

Kerstfeest werd onder medewerking van onze oude vrienden, Dr. Neethling, W. Barter, en anderen, o.a. gevierd door het plaatsen van een kerstboom voor de kinderen in het kleine ijzeren kerkgebouw te Pelgrimsrust. Waar men al de presenten vandaan gekregen had, weet ik niet; maar de kerstboom was rijk beladen met allerlei soorten kinder-geschenken. Er was ergens een oude tooverlantaarn buitgemaakt, die in orde was gebracht en waarmede nu een dozijn voorstellingen werden gegeven. Het gebouw was stampvol, minstens negentig kinderen

[p. 276]

waren met hun moeders en vrienden aanwezig. De plechtigheid werd geopend met het zingen van geestelijke liederen, door een koor, dat door den onderwijzer uit de schoolkinderen was gevormd en dat begeleid werd door een harmonium. Daarna was het mijn lot een openingsaanspraak te houden, die door een korte toespraak van Ds. Neethling zou gevolgd worden. Zijn broeder, die voorzitter was, waarschuwde den dominee en mij om kort te zijn. Dat deze waarschuwing, tenminste waar zij mij betrof, overbodig was, behoef ik bijkans niet te zeggen. Om burgers toe te spreken over landszaken, daarvoor had ik niet het talent, maar ik geloof de brutaliteit; doch om onverwacht op een platform geroepen te worden en kinderen toe te spreken over onderwerpen, passend voor deze gelegenheid, met een heelen boel dames vlak voor mij, met open ooren en wijde oogen, alsof zij wilden zeggen: ‘Ha, nu gaat de generaal spreken, nu hooren wij zeker groote wijsheid,’ daaraan was ik niet gewoon. De dominé, die achter mij zat, zou echter wel zorgen dat ik niet te ver van den geestelijken weg afdwaalde. Ik dacht, toen ik het platform besteeg: ‘Wat een vreugde is het toch om generaal te zijn!’ Weigeren om te spreken, durfde ik niet, en wat ik moest zeggen, wist ik niet. Toen ik op het platform stond, en mij rechtdraaide naar het publiek, werd ik toegejuicht. Deze toejuiching, die eenige minuten duurde, gaf mij gelegenheid om adem te scheppen. Waarom ik echter toegejuicht werd, weet ik niet zeker. Populariteit! Och, elke generaal zal met een ovatie in het publiek ontvangen worden, dit is een zuivere beleefdsheidsvorm. Ik nam een elegante houding aan en gaf den indruk - tenminste ik trachtte zulks te doen - dat ik volkomen op mijn gemak was. Ik begon met den voorzitter te bedanken voor zijn tegemoetkoming om den langen duur der toespraken te beperken. Ik bleef ongeveer 25 minuten op mijn voeten - ik herinner mij dit goed - en ik slaagde er tenminste in de lachspieren der aanwezigen levendig

[p. 277]

te houden. Het ernstigste uit mijn toespraak was, geloot ik, dat de kinderen te Pelgrimsrust gelukkig waren, omdat zij in dit tijdperk van den oorlog nog onder de vrije vlag der republiek mochten zijn, en dat zij bevoorrecht waren boven duizenden hunner kleine kameraden, die opgesloten zaten in de concentratiekampen, gesleurd uit hun woningen en beroofd van hun vrijheid.

Z. Eerw. volgde mij met het maken van een apologie door te verklaren, dat alles was gezegd, wat gezegd kon worden. Ik beschuldig niet gaarne een geestelijke van het spreken van onwaarheid, maar ik geloof toch dat Z. Eerw. hier bezijden de waarheid was of zich anders zeer sarcastisch uitliet.

Anderen complimenteerden mij met de gevoelige aanspraak. Ook deze complimenten schrijf ik toe aan de gewone beleefdheid, omdat het een generaal dikwijls gezegd wordt, als hij heeft gesproken, al heeft hij soms de domste dingen verteld. Ik geloof dat wij, de buitengewone omstandigheden, waarin wij verkeerden, in aanmerking genomen, al een heel genoegelijk kerstfeest hadden gevierd en dat wij zeker in menig opzicht boven zoovele andere kommando's bevoorrecht waren geweest. Wij hadden nog het voorrecht om behoorlijke huisvesting en voldoende voedsel te hebben, een feit dat er wel veel toe bijdroeg om het veldleven gedurende het regenseizoen dragelijk te maken.

Hoevele rapporten wij gedurig ontvingen uit diverse bronnen over vrede en het eindigen van den oorlog kan men nagaan, wanneer ik zeg dat zulke rapporten of geruchten bijna dagelijks voorkwamen. Nu eens verlieten de Engelschen het land omdat hun geld op was, dan weer was er interventie gekomen van Rusland en Frankrijk, een derde maal was Lord Kitchener door de Wet gevangen genomen en vrijgelaten onder belofte dat hij met zijn troepen het land zou verlaten; ja zelfs, zou generaal Botha een depeche van de Engelschen hebben

[p. 278]

ontvangen, dat hij en de Regeering moesten inkomen om vrede te maken. Iemand, die bij de Regeering was geweest, zou met eigen ooren hebben gehoord, dat de president gezegd had, dat er over drie weken vrede zou wezen. Dat wij in het veld vurig verlangden naar de blijde vredeboodschap, zal zeker niemand betwijfelen. Dat wij zat waren van den langen en zwaren strijd is even zeker als dat wij vast besloten waren trouw onzen plicht te doen, tot den dag, dat onze eigen Regeering en Komm. Generaal ons zouden zeggen het zwaard weder in de schede te steken.

Op den avond van het oude en den drempel van het Nieuwe jaar bevonden wij ons nog steeds gehuld in oorlogswolken. Nog was geen roodachtig schijnsel, kondigend den dagenden vredesmorgen, zichtbaar aan den politieken hemel.