Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Een rooversnest veroverd.

Toen in den vroegen morgen van den zesden Augustus 1901 het aanbrekende daglicht zich in rooden gloed vertoonde boven de toppen der Lebombobergen en daarna langzaam zijn zilveren stralen schoot over het sombere, dorre Boschveld, waren de kommando's onder kommandanten Moll en Schoeman het reusachtige fort zachtjes genaderd tot op eenige honderden passen. De paarden werden hier achtergelaten en toen werd het fort in verspreide orde bekropen. Niemand onzer was bekend met de constructie van dit fort, nog minder met zijn strategische ligging. De burgers hadden dus order zoo zachtjes mogelijk te loopen en op een afgesproken teeken - het

[p. 260]

blazen op een fluitje - te stormen. Alles was doodelijk stil in het fort, zoodat wij reeds begonnen te denken dat de bezetting vertrokken was; toen op kwalijk zeventig tree van de versterking de officieren menschen zagen bewegen in een sloot buiten het fort. Het teeken werd gegeven en met een ‘Voorwaarts’ uit honderd kelen, stormden de burgers. Vanuit de sloot werden zij met het eene salvo na het andere begroet. Doch men stormde tot in de sloot, waarna de Engelschen het fort binnensprongen langs geheime of althans voor ons onzichtbare ingangen, Zij schoten hevig door de schietgaten uit het fort. Op dit tijdstip waren er reeds verscheidene van onze burgers gesneuveld. ‘Spring over den fortmuur,’ schreeuwde de wakkere kommandant Moll. Men probeerde het: de burgers klommen den 12 voet hoogen muur op. De vijand zag dit en richtte een doodelijk vuur op de bestormers, tengevolge waarvan kommandant Moll zwaar gewond werd en zes andere burgers ernstig werden gekwetst, voor de top van den fortmuur bereikbaar was. Kapt. Malan van Moll's afdeeling, nam dadelijk het bevel op zich, toen Moll getroffen werd. Nog een weinig aangemoedigd en de burgers sprongen bij den vijand in het fort. Wanhopig verzette zich hun aanvoerder, kapt. Francis; totdat hij zelf doodelijk werd getroffen en de geheele bende zich overgaf. Rondom het fort lagen zes burgers gesneuveld, en de kommandant en 12 anderen gewond. In het fort vonden de burgers één blanke dood, twee gewond en een twintigtal kaffers dood en gewond. Krijgsgevangen werden gemaakt 24 blanken en ongeveer 50 kaffers. Ik kan van deze blanken herhalen, dat zij de treurigste exemplaren waren van het menschdom, die ik ooit heb gezien.

Naast het fort waren een twintigtal kleine hutten, waarin een troep kaffermeiden werden gevonden, die zeiden dat ze de ‘Missesses’ waren van de ‘Masogas’ (soldaten).

Het gevecht bij het fort was juist voorbij en de krijgsgevangenen waren nauwelijks ontwapend, toen een brand-

[p. 261]

wacht, die bovenop den muur zat, schreeuwde: ‘Hier kom een kafferkommando!’ ‘Spring uit, kerels,’ was het bevel. En werkelijk op nauwelijks 100 treden van ons, was een aanzienlijk kafferkommando, dat dadelijk vuur opende op de burgers. Het duurde niet lang of de burgers schoten terug en een aanzienlijk aantal inboorlingen beet in het zand. Het was, zooals de gevangenen zeiden, M'pisaan zelf die zijn broeders kwam verlossen.

Wij vonden in dit fort behalve ammunitie en andere zaken, ook de administratie, zooals zij dit noemden, van deze bende. Daaruit bleek ten overvloede welk soort van soldaten zij waren, hoe zij stelselmatig op moord- en roofexpedities uitgingen en hoe de kaffers geëmployeerd en beloond werden. Een lange en belangrijke korrespondentie ontstond over deze kwestie. Ik wilde van Lord Kitchener weten of deze bende een deel uitmaakte van het Britsche leger, omdat wij hen in het tegenovergestelde geval als struikroovers zouden moeten behandelen. Na heel wat dralen schreef Lord Kitchener terug, dat zij soldaten waren van Z. M's. leger. Toen wilde ik van hem weten of hij de verantwoordelijkheid voor de misdaden, door hen gepleegd, op zich zou nemen; in welk geval ik genegen was om de gevangenen aan hem uit te leveren. Hierop ontving ik een ontkennend antwoord. De korrespondentie leidde ten slotte den 23sten September tot een ontmoeting tusschen generaal Blood en mij te Lijdenburg. De correspondentie zelf is in handen mijner Regeering en de kafferkwestie ‘sub judice’ en daar dit een ernstige kwestie geldt, zou het onbescheiden van mij zijn, hier en in dezen tijd meer ervan te zeggen. De gevangen kaffers werden terechtgesteld en ieder werd gestraft naar den aard zijner misdaad. De 24 Engelschen werden uitgeleverd, na de belofte te hebben afgelegd, dat zij niet weder zouden teruggaan om kwaad te stichten onder de barbaren. In hoeverre zij hun belofte zijn nagekomen, weet ik niet; ik hecht maar min waarde aan hun woord, omdat ik er

[p. 262]

aan twijfel of zij wel eenig begrip hebben van wat een woord van eer beteekent. Dat was tenminste de indruk dien hun handelwijze en persoonlijk voorkomen op mij maakten. Het buitgemaakte vee, dat wij gehoopt hadden te vinden bij het fort, was eenige dagen voor wij den aanval maakten, weggevoerd naar Komatiepoort en telde niet minder dan 4000 beesten.

Een tweede afdeeling van de Steynackers Horse onderging hetzelfde lot in Bremersdorp, in Swazieland, ongeveer te dier zelfder tijd. Daar verzetten zij zich echter niet zoo erg en werden zij door de Ermeloburgers gevangen genomen met twee goede colt-maxims en twee vrachten ammunitie, waarschijnlijk bestemd om er de Swazies mede te wapenen.