Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Werkzaamheden ten Noorden van het spoor.

In de maand Juli, 1901, bevonden wij ons weder op onze oude vechtgronden. Mijn assistent-generaal Muller sloot zich hier weder bij ons aan, na het werk, waarvoor hij vooruit was gezonden over het spoor, voltooid te hebben. In welk een toestand wij nu deze streken vonden, kan men zich voorstellen, wanneer men weet dat 30,000 soldaten ze bijna drie weken lang hadden doorkruist en dat dezen alles zoo zorgvuldig mogelijk hadden vernield. Deze gewesten waren voor ons onbewoonbaar gemaakt. Vanuit een militair oogpunt konden wij van de Engelschen niets anders verwachten. Wat echter de wreedheden van zulke strooptochten, die de vijand ‘sweeps’ of ‘drives’ noemde, altoos verhoogde, was de ellende die over vrouwen en kinderen werd gebracht. Zekere mevrouw Lindeque, bij Roos-Senekal, werd door een vijandelijken kogel gedood. De soldaten voerden ter verontschuldiging aan dat de vrouw tegen de orders in door de buitenposten was geloopen. Van andere families werden leden gekwetst, omdat de vijand de wagens, waarin zij vervoerd werden, omgooide. Tal van families vluchtten dan ook bij de nadering van den vijand uit haar huizen en met haar wagens weg met achterlating van haar kleederen, kombaarzen en kost, om maar niet in zijn handen te vallen. Haar huizen werden dan door de Engelschen verbrand.

Wij vonden soms zulke families in allertreurigste omstandigheden; sommige in grotten schuiling zoekende,

[p. 243]

andere weder bij de puinhoopen van haar vroegere huizen, wonende in kleine hutten, gemaakt van de halfverbrande zinkplaten. De ellende der burgers zonder genoegzame kleeding, hetzij dan met een gelapten broek of met een gescheurd baatje, is in vergelijking met het lijden dier ongelukkigen niet zoo pijnlijk. De vrouwen te zien met gescheurde rokken, sommige slechts met de lappen van wat eens rokken waren geweest, dat was voor ons het bitterste van den oorlog. Het duurde echter niet lang of de echtgenoot of andere familiebetrekking maakte voorziening voor deze hulpeloozen. Het spreekt van zelf, dat men niet kon verwachten dat zij evengoed verzorgd zouden worden als in tijd van vrede; doch het was hartverheffend te zien hoe tevreden en gelukkig deze families waren, omdat zij nog onder haar eigen menschen konden blijven.

Onze kommando's waren tamelijk afgemat en ook onze dieren hadden rust noodig na al het rondzwerven ten Zuiden van het spoor. Generaal Muller liet ik bij de Cobaltmijnen, nabij Olifantsrivier, boven aan den Wagendrift blijven, en ik zelf ging met 100 man en een pom-pom naar Witpoort en Windhoek, tusschen Roos-Senekal en Dullstroom om de burgers, die daar nog overal rondzwierven, bij elkaar te brengen, het kommando te reorganiseeren, en een voorzorg te maken voor voedsel; want te Witpoort hadden de burgers van wijlen veldcornet Kriege, die aan den vijand ontkomen waren, weder den molen gerepareerd, die door de Engelschen was opgeblazen; zoodat deze molen weer evengoed als voorheen maalde. Een tamelijke voorraad mielies, die door ons weggestoken was, voordat wij gevlucht waren, was niet door den vijand ontdekt en wij hadden dus reden onzen boschlanciers dankbaar te zijn.

Het was echter lang niet alles even rooskleurig. Veel onregelmatigheden hadden plaats, veel onheil werd veroorzaakt door ontrouwe burgers, en wetteloosheid was ten top gestegen. Wij kwamen dus juist in tijds om een algemeene ramp in deze gewesten te voorkomen. Burgers

[p. 244]

reden heen en weder naar den vijand, correspondentie omtrent overgave werd openlijk gevoerd tusschen de Engelschen en de Boeren, en hoewel de getrouwen die overgebleven waren, hun best deden om dit te beletten, schenen zij daartoe niet bij machte. Er moest dus hier met beslistheid en kracht worden opgetreden. Binnen een week na onze aankomst zaten er dan ook een half dozijn personen in den tronk te Roos-Senekal, beschuldigd van hoogverraad. Een heele omwenteling werd gebracht in zake het voeren van het bevel. De oude officieren en voormannen werden ontslagen en hunne plaatsen werden opgevuld door jongere en ijveriger personen. Dan waren er nog vier families die veel last gaven. Toen de vijand de laatste maal was doorgetrokken, hadden zij geen kans gekregen met haar vee naar hem te gaan; toen nu de vijand teruggegaan was, trachtten deze personen - ik zal ze gemakshalve maar Steenkamps noemen - met wagens, vee en alles wat zij hadden, brutaal-weg naar het Engelsche kamp te Middelburg te gaan. De getrouwe burgers dit ziende, dreigden toen haar vee weg te nemen en te confisceeren. Toen de Steenkamps bemerkten dat zij gevaar liepen hun vee te verliezen, bleven zij te Dullstroom en namen hun intrek in het kerkgebouw, het eenige gebouw dat nog niet vernield was, hoewel de deuren, vensters en de preekstoel verdwenen waren. Hier wachtten zij natuurlijk een gelegenheid af om op minder eerlijke wijze naar den vijand te komen. De plek waar zij nu waren, was slechts negen à twaalf mijl van het Engelsche garnizoen te Belfast en er was kwalijk eenige bewaking tusschen de beide plaatsen. Wij hadden alle mogelijke reden om deze personen te wantrouwen. Wij waren echter wel moreel overtuigd van hun slechte intenties; doch zij hadden gladde tongen en wisten bij hoog en bij laag te verzekeren dat zij zich nooit aan den vijand zouden overgeven. Wij hadden het meeste belang bij hun vee, zooals slachtschapen en beesten. Hun wagens

[p. 245]

met ossen en een rijpaard wilden zij niet afstaan, ofschoon zij gereed waren die naar den vijand mee te nemen.

Ik tracht de houding van de Steenkamps en wat later met hen gebeurd is, zoo kort mogelijk te vertellen om aan te toonen, hoe wij te kampen hadden met nog andere gevaarlijke elementen buiten en behalve het Britsche leger, en hoe diep de burger kan vallen, als hij eenmaal zijn hoofd erop heeft gezet om zich te onttrekken aan zijn heiligsten plicht en besluit de wapenen waarmede hij gisteren nog zijn land heeft verdedigd, morgen te richten op zijn eigen broeders en landgenooten. Zoo heb ik dikwijls bespeurd dat vader tegen zoon, broeder tegen broeder vocht.

Ik heb nooit het edele dezer handelwijze van het Britsche leger ingezien. Ik mag hopen, dat ik mij vergis; maar ik geloof dat Engeland nog wrange vruchten zal plukken van dezen stap om Boeren, die gezonken waren tot op den diepsten bodem van laagheid, tegen ons te gebruiken.

Wij werden niet lang met rust gelaten. Te midden van al de drukte, ontstaan door het reorganiseeren der kommando's en het zuiveren onzer omgeving van verraders, rukte vijand uit van Helvetia en kwam over Bakenkop in de richting van Windhoek. Een deel der burgers onder kapitein Du Toit, een pas aangesteld officier die een flink korps had gevormd uit burgers van de districten Lijdenburg en Middelburg, trok den vijand voor tusschen Bakenkop en Dullstroom. Er had een warm gevecht plaats, waarin wij eenige burgers verloren; de vijand werd dien dag echter gestuit. Met grootere versterking rukte hij den volgenden dag verder op. Toen moesten de burgers pad geven. De vijand kampeerde dien avond bij de Pannetjes, drie mijl van Dullstroom.

Zooals men zal opgemerkt hebben, was de vijand nu dicht bij onze vrienden de Steenkamps, die met angstige harten het oogenblik afwachtten, dat zij de roemrijke heldendaad van ‘Hands-up!’ zouden kunnen volbrengen. Dit kwartet

[p. 246]

vocht natuurlijk al lang niet meer; de een had een nierkwaal en de ander een breuk. Zij steunden en kermden zoolang er een vechtende Boer bij hen was. Den geheelen dag zaten zij op de kopjes bij Dullstroom en zagen het vechten en alle bewegingen aan; elkander gelukwenschende, toen de vijand ons verdreven had en nader kwam.

Wil men mij eenige oogenblikken in gedachten vergezellen? Dan begeven wij ons naar de kerk te Dullstroom om een tragisch-komisch tooneel te aanschouwen, dat daar dien avond werd afgespeeld. Honderden van dien aard hebben in dezen oorlog plaats gehad. Hier echter werd het afgespeeld tusschen ‘would-be’ Engelschen en ‘would-be’ hands-uppers. De laatsten werden zooals zal blijken, dien avond in den strik gevangen hun door de officieren van mijn staf gelegd.