Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Eerste poging tot ontkoming mislukt.

Op den avond van den 22sten April trokken wij van den Mapochsberg om te trachten door vijands linie te breken. Wij lieten bijna alles achter; elkeen had slechts mee kunnen nemen, wat hij op zijn paard kon dragen. Het was een treurige stoet. De meeste onzer waren gezeten op paarden of muilen; sommigen reden zelfs zonder zadel. Anderen, die geen rijdier hadden kunnen vinden, trokken te voet met hun geweer en kombaars over den schouder en liepen langs de paarden.

Volgens mijn spionnen bestond de beste kans om door te komen in Zuidelijke richting langs Steelpoort, ongeveer een kwart mijl van vijands kamp, dat de Bothasberg stond. Kwamen wij hier door het kordon, dat om ons getrokken was, dan moesten wij bij Wonderfontein de spoorlijn over en wel nog vóór het aanbreken van den dag, anders kwamen wij niet voorbij de blokhuizen.

[p. 215]

Een 100-tal burgers, die de voorhoede uitmaakten en die spionnen hadden vooruit gezonden, stuitten op vijands wachten, reeds vóór wij ver getrokken hadden. Wij probeerden nu eens naar rechts, dan naar links; maar overal wilde Tommy weten: ‘Who goes there?’ De order was om geen teeken te geven waardoor de vijand zou kunnen ontdekken, dat wij poogden te ontvluchten; want dan zou onze kans nog kleiner worden. Orders werden gezonden aan de achterkomende kommando's om halt te houden. Wij moesten nu eerst goed onderzoek doen, alvorens het kommando zich verder kon bewegen. Hoe meer wij trachtten een doorgang te vinden, hoe meer wij merkten dat wij in een net waren gewikkeld. Zouden wij onzen weg doorslaan? Het was mogelijk dat de soldaten zich niet overal even goed verschanst hadden en niet overal even gereed waren om een aanval af te slaan. Maar waren wij door het cordon heen, dan nam het nog vier à vijf uur, vóór wij het treinspoor over waren en de vijand zou ons dus gemakkelijk kunnen opvolgen en misschien inhalen. Bovendien liepen wij nog het gevaar dat men op het treinspoor gewaarschuwd was en wij daar gestuit werden. Was dit het geval, dan stelden wij er ons aan bloot morgen in de pan gehakt te worden. Wanneer wij het treinspoor overgingen, waren de kansen van verdediging tegen ons; daar zijn geen randjes of kopjes, slechts kale vlakke bulten, waar wij zonder kanonnen en vluchtende een prooi van den vijand zouden worden.

Ik raadpleegde de andere officieren en wij kwamen overeen om rechtsomkeert te maken en terug te gaan naar den Mapochsberg, zoodat, als de dag aanbrak, wij weer in onze posities zouden zijn en de vijand niet zou bespeuren, wat er gebeurd was. Wij konden dan een volgenden avond probeeren in een andere richting te vluchten.

Toen het den volgenden morgen dan ook licht werd, waren wij terug op de plaats van waar wij den vorigen

[p. 216]

avond waren getrokken. Spionnen werden in alle richtingen uitgezonden om den vijand den indruk te geven, dat wij in onze posities vastgekeerd waren. Iedere burger moest intusschen gedurig klaar staan om te vechten, wanneer wij op het een of andere punt werden bestormd. De vijand ging langzaam te werk. Hij zond zijn soldaten alle kloven en bosschen door, die zorgvuldig doorzocht werden. Alle huizen werden verbrand en zelfs het gezaaide op de landen werd vernield door er troepen vee in te jagen; terwijl het graan dat op hoopen gepakt was en nog op de landerijen stond, verbrand werd. Het was een treurig gezicht. Wij konden dit vernielingswerk duidelijk zien. Het gras was door de droogte dor en werd in brand gestoken, overal waar de vijand trok. Het veld was zwart; wolken stof stegen op in de lucht, van de wagens en de cavalerie die rondtrokken. Waar gisteren nog fraaie huizen stonden, waren nu nog slechts puinhoopen. Dáár waar groene landerijen en tuinen waren geweest, vertoonde zich nu slechts kale aarde. Daar waar het gras zijn vaal-groen kleed nog gisteren over het veld spreidde, daar was nu alles zwart De wereld scheen in rouw gedompeld en om nu dit tooneel van ellende te volmaken was het geheele veld, dat ons omringde, donker van het oneindig groote leger, dat op ons kwam aanrukken. Ik heb eerst gesproken van 25,000 man, maar zooals het leger van generaal Blood, zich toen vertoonde, zou ik het eerder geschat hebben op het dubbele.

De vijand scheen zich, naar zijn bewegingen te oordeelen, nu verzekerd te houden dat wij in de pan zouden worden gehakt. Wij moesten nu wachten tot de avond kwam, vóór wij een tweede poging tot ontkoming konden beproeven. O, welk een lange dag was dat! Eenige burgers begonnen reeds te murmureeren en zelfs eenige officieren spraken openlijk van verraad; dat wij moedwillig in dezen strik waren gevallen; want, zeiden zij, waarom konden wij niet eerder uitgevlucht zijn? Zulke verwijten

[p. 217]

en beschuldigingen werden mij naar het hoofd geworpen. Ik vond slechts eenige officieren bereid mij te helpen den vijand, die van de Oostelijke zijde ons lastig viel, tegen te houden; de andere waren bekonkeld en van hen kon ik niets gedaan krijgen. Om openlijken opstand of muiterij te dempen, was ik verplicht een burger te laten ‘opentrekken’ (de bovenkleeren uittrekken) en vijftien slagen met den sjambok te laten toedienen. Een veldcornet plaatste ik onder arrest en zond hem naar een plek, die afgescheiden was van de burgers, om hem te beletten meer kwaad te doen. Gelukkig waren er altoos nog genoeg officieren en burgers die wenschten wet en orde gehandhaafd te zien. Het aantal burgers, dat nu in staat was om dien avond uit te vluchten, was verminderd tot 600. Generaal Muller was, ten spijt van zijn wond, in staat ons te vergezellen. Kort voor zononder zond ik ongeveer 100 paarderuiters in een richting, tegenovergesteld aan die, waarin wij wilden doorbreken, om daardoor vijands aandacht af te leiden. Zij reden tot onder schot van den vijand, klommen van de paarden, gingen in een randje zitten tot het donker werd, reden toen terug, en sloten zich weer bij ons aan. De eenige vleugel van vijands cordon, die eenigszins achter was en dientengevolge een weinig opening liet, was die in de richting van Pietersburg, vanwaar generaal Plumer gekomen was. Deze was zoo druk bezig geweest om vee en schapen buit te maken van de boschlanciers, dat hij ons niet zoo snel had kunnen insluiten. Wij besloten daarom gebruik te maken van die opening en zoo ver mogelijk in die richting te trekken om dan een weinig links door te gaan, waar wij dachten dat de vijand niet zoo goed zou oppassen.