Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

[p. 211]

Door den vijand omsingeld.

Gedurende Maart 1901, hadden wij te klagen over nonactiviteit en het vervelende, eentonige leven; de Aprilmaand zou echter stormachtig zijn. Van alle zijden ontvingen wij informatie dat de vijand besloten had ons niet langer in deze gewesten te laten blijven. Er werd een groote beweging op touw gezet om ons te omsingelen en allen gevangen te nemen. Men begon met een nachtelijken aanval op een veldcornetschap, dat te Krugerspost lag, ten Noorden van Lijdenburg, en slaagde erin om daar 35 burgers met pak en zak te vangen. Ofschoon de veldcornet tijdig gewaarschuwd was voor dezen aanval, had hij niet de noodige voorzorgsmaatregelen genomen.

Tegen het midden van April was de vijand werkelijk in vollen aantocht: van Pietersburg kwam generaal Plumer, van Lydenburg generaal W. Kitchener, van Belfast en Middelburg generaal Barton; van zes verschillende richtingen kwamen zij opzetten met ongeveer 25,000 man, onder het opperbevel van generaal Bindon Blood. Het Noorden, Secucunie-land, was voor ons gesloten, doordat de kafferstammen aldaar in openlijke vijandschap tegen ons waren sedert de Engelschen in die streken waren gekomen. In andere richting zouden wij door vijands linies moeten breken als wij wilden ontkomen, en dan niet alleen door de colonnes, die op ons afkwamen, maar ook nog over het treinspoor, dat bezet was. De vijand naderde langzaam; alle wegen werden zorgvuldig bezet, reeds dagen voordat het cordon zich gesloten had. Intusschen werden wij aangevallen nu op deze, dan op gene zijde, door afdeelingen die natuurlijk slechts wilden uitvinden, waar wij waren en hoe sterk wij waren. Wij hadden verscheidene flinke schermutselingen met een colonne, die vanuit Lydenburg was opgerukt. Bij een dezer ontmoetingen werd mijn getrouwe vechtgeneraal Muller in den schouder gewond, gelukkig niet doodelijk. Dit voorval

[p. 212]

droeg er echter geenszins toe bij om onzen toestand te verbeteren. Een kommandantschap Lydenburgers, dat nabij Lydenburg geposteerd was geweest, was nu al dagen lang van mij afgesneden en door den vijand voortgedreven langs de Watervalrivier tot aan Steelpoort, waar het door de kaffers werd gestuit. Na een kort gevecht was de kommandant verplicht een Long Tom en een pom-pom, die hij bij zich had, op te blazen; zijn wagens en zijn vee in den steek te laten, en de burgers in groepjes langs de voetpaden over de bergen te laten vluchten.

Ik kon niet direct uitvluchten, toen ik zag dat de vijand ons zou omsingelen; omdat het lafhartig zou zijn geweest al onze wagens en karren te vernielen en door het kordon te breken, zonder ons eerst verdedigd en voor ons lager gevochten te hebben. Aan redden van het lager viel niet te denken.

Het uitzicht was duister en onze toestand hachelijk. Zoover ik kon zien, was de vijand rondom ons. Alle wegen waren versperd. Mijn assistent lag gewond. De kans op tegenstand, als wij eerst in een hoekje zouden zijn gedreven, was gevaarlijk. Ik had nauwelijks 900 man bij mij en onze beperkte voorraad ammunitie zou maken dat wij het niet lang konden uithouden.

Ik heb vergeten te zeggen, dat, toen ik in het begin van April informatie ontving over deze beweging, ik de Engelsche officieren die nog krijgsgevangen waren, te Middelburg aan de Britsche autoriteiten overgaf om de Engelsche Regeering de D.S.O. te besparen, die verdiend zou worden door hem die deze gevangenen te Roos-Senekal zou verlost hebben. Wij waren nu al vrijwel door den vijand in een klein hoekje gedrukt. Elk uur kwam hij meer nabij en werd de muur, die rondom ons was gevormd, steeds hechter en nauwer. De vijand was op dit tijdstip als volgt gekampeerd: te Diepkloof, op den Tautesberg, ten Noord-Westen van ons; te Roodekraal, tusschen Tautesberg en Botha's-berg, ten Westen van ons; te

[p. 213]

Cobaltmijn onder Roodehoogte, op Botha's-berg, te Windhoek, waar ons lager eerst gestaan had, ten Oosten van ons; te Oshoek ten Noord-Oosten, en tusschen Magneetshoogte en Klipspruit ten Noorden van ons. Wij waren op den Mapochsberg bij Roos-Senekal. Het is een kleine dwarsliggende bergrand tusschen Tautesberg en Steenkampsberg, ongeveer even ver van beide verwijderd. Wij waren nog in het bezit van wagens, karren, twee veldstukken en een Coltmaxim. Het werd ons nu duidelijk, dat wij ook spoedig hiervan afscheid zouden moeten nemen en ons voortaan alleen zouden moeten behelpen met onze paarden en geweren. Onze hospitalen hadden wij zoo goed als wij konden, ingericht. In een ledig schoolgebouw te Mapochsberg was er een, onder bestuur van dr. Manning, waarin een tiental gewonden lagen. Tusschen Schoonpoort was een ander onder dr. A. Neethling, dat meer als veldhospitaal dienst deed. Zouden wij nu ook dit alles in den steek moeten laten? Dan zou ons slechts een jonge Duitsche docter, dr. Leitz, kunnen vergezellen met niets dan een pakpaard. Bovendien was het niet eens meer zoo zeker dat wij zouden ontkomen. Bij menig burger en zelfs bij menig officier was de moed zoo gedaald, dat men erg twijfelde aan onze ontkoming. Ik herinner mij dien dag der maand niet meer goed, maar ik denk dat het den 20sten April was, dat de vijand ons reeds zoo dicht genaderd was, dat wij op verscheidene plaatsen den ganschen dag moesten vechten om hem te beletten den bergrand, waar wij waren, in bezit te nemen. Ik gaf order dien avond, zoodra het donker was geworden alle wagens te verbranden, de kanonnen met dynamiet op te blazen en de burgers die geen paarden hadden, zooals de wagendrijvers en vele anderen, - bijkans twee honderd - de muilen van de wagens te laten berijden. Ieder moest zorgen, dat hij wat voedsel had en een kombaars, daar wij dien avond zouden probeeren uit vijands klauwen te vluchten. Een honderdtal burgers onder een soort officier,

[p. 214]

die geen lust hadden verder te vechten, stapten naar een kant en vertelden mij zonder de minste schaamte, dat zij geen kans zagen verder te strijden en zich maar liever zouden overgeven. Wat kon ik doen? Ik zat zelf in den knijp. Ik liet hun evenwel hun paarden en ammunitie afnemen. Dit geschiedde niet zonder groot lawaai. Ons lager leek meer op een ‘Iersche kermis’, dan op een lager. Overal brandden wagens, donderde dynamiet, pakten burgers paarden op, of richtten zij muilen af onder den man. De eene muil was berijdbaar en mak; doch de andere sprong een half uur lang rond, totdat ook deze toegaf en erin toestemde om een man of pak te dragen. Terzelfder tijd had er een kleine schermutseling plaats tusschen ons en vijands voorposten.