Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Het lot van een verrader.

In het begin van Februari 1901, gebeurde er iets, dat altijd een van de onaangenaamste episoden uit den oorlog is. Zoo onaangenaam is het, dat ik het niet zonder pijnlijke herinneringen vermeld. Veel is er over dergelijke gebeurtenissen gezegd en geschreven door de eene zijde; zooveel zelfs dat het werkelijk niet van belang ontbloot is, wanneer ik, om recht te laten wedervaren aan de andere zijde, in casu de onze, in het kort de feiten van een geval van dien aard vermeld.

Ontzettend veel afbreuk werd in dit tijdperk van den oorlog en ook later nog, aan onze zaak berokkend door burgers, die ons ontrouw werden, zich aan den vijand overgaven en hem met raad en daad ondersteunden. Nu gebeurde het wel, dat van deze personen sommige in onze handen vielen; maar, ten spijt van sterke bewijzen werden zij steeds met lichte onbeteekenende straffen vrijgelaten. Over enkele werd wel een doodvonnis uitgesproken; doch onze goedhartige Regeering veranderde telkens zulke vonnissen in levenslange gevangenisstraf. Een vaste zetel had onze Regeering nu niet meer en het

[p. 208]

ging dus moeilijk zulke gevangenen te houden; zoodat het gevolg was dat zij telkens door den vijand werden verlost. Dat zij ons daarna dubbel kwaad trachtten te doen en ook deden, behoeft wel niet te worden gezegd. Veel ontevredenheid verwekte deze lankmoedigheid onder de burgers, die nog onder de wapenen waren.

Een groote beweging was ongeveer te dezer tijd op touw gezet door een aantal personen, bijkans uitsluitend bestaande uit burgers die de wapenen aan den vijand hadden afgegeven. Dit gezelschap was als de ‘handsuppers-vredescommissie’ bekend uit circulaires en pamfletten, geheimzinnig door haar verspreid in de districten Lijdenburg en Middelburg. Voorzitter dezer commissie was een zekere Meijer de Kock. Deze persoon behoorde tot het veldcornetschap van Steenkamps-berg, was kort voor den tijd, waarover ik nu schrijf van zijn kommando gedeserteerd en was nu lid van een gezelschap, dat alle pogingen in het werk stelde om de burgers die nog in het veld waren te misleiden of tot overgave te dwingen.

Het was o.a. bekend, dat dit de persoon was die de Engelsche autoriteiten het plan aan de hand had gedaan om alle vrouwen en kinderen in de concentratiekampen te plaatsen. Hij had beweerd, dat dit het beste plan zou zijn om de burgers in het veld tot overgave te dwingen, daar elke burger, zoodra zijn familie in handen van den vijand zou zijn, zich zou overgeven. In hoever dit individu hieraan schuldig was, weet ik niet; doch elke burger in het veld beschuldigde hem er van en toen dan ook alle vrouwen en kinderen in concentratiekampen geplaatst werden, was de haat en de verbittering, die deze maatregel verwekte, onbeschrijflijk.

Nog niet tevreden met de rol die hij binnen vijands linie speelde, schreef Mevr. de Kock een brief aan een mijner veldcornetten, waarin zij hem te kennen gaf dat haar man naar hem wenschte uit te komen om met hem te spreken over het maken van vrede.

[p. 209]

Deze brief werd door een kaffer, onder bescherming van de witte vlag, gebracht en door onze brandwachten afgenomen; doch niet alleen niet beantwoord, omdat een veldcornet geen bevoegdheid heeft om in zake van vrede te handelen; maar ook omdat het beneden de waardigheid van ieder rechtschapen mensch is om briefwisseling te houden met een persoon, die gedeserteerd is.

Op een goeden morgen kwam onze mijnheer toch aanrijden tot bij onze buitenposten, welke hem in arrest naar het lager brachten, van waar hij vervoerd werd naar de gevangenis te Roos-Senekal. (Dit dorp was toen nog in ons bezit). Eenige dagen later werd hij terechtgesteld voor een militair hof, dat hem, na de sterke getuigenissen tegen hem gehoord en kennis genomen te hebben van de massa dokumenten; die bij zijn arrest op hem gevonden waren, ter dood veroordeelde.

Na verloop van, ik geloof eenige weken, kwam op een goeden avond een kar bij ons lager te Windhoek aanrijden, waarin gezeten waren luitenant De Hart, een van de lijfwachten van den President, eenige gewapende burgers en de veroordeelde De Kock. Zij hielden stil voor mijn tent en mij werd een groote, officieele brief overhandigd, die een proklamatie bevatte van de H.Ed. Regeering, waarbij het doodvonnis, uitgesproken over M. de Kock, volgens wet werd bekrachtigd en mij werd opgedragen dit vonnis te doen voltrekken op militaire wijze, 24 uur nadat de veroordeelde van deze bekrachtiging had kennis gekregen.

Een pijnlijken indruk maakte dit bevel op mij; doch ik moest het uitvoeren en hoe spoediger dit gebeurde, dacht ik, hoe beter voor beide partijen. Ik ging naar den veroordeelde met het document en zeide: ‘Mijnheer de Kock, de Regeering heeft het doodvonnis over u uitgesproken, bekrachtigd en mij is de pijnlijke plicht opgelegd u dit mede te deelen, alsook dat morgenavond ongeveer te dezer tijd het vonnis zal voltrokken worden. Hebt u

[p. 210]

wellicht nog het een of ander verzoek te doen of is het uw begeerte nog aan uw familie te schrijven, dan geef ik u de gelegenheid daartoe.’

Zijn gelaat werd wit als een doek van den schrik; doch hij veranderde geenszins van houding. Hij boog het hoofd ten antwoord en gaf na een kort zwijgen den wensch te kennen aan zijne familie te willen schrijven. Hij vroeg mij om schrijfgereedschap. Dit werd hem verstrekt en hij werd in een tent gebracht, onder een behoorlijke wacht. Hij schreef twee brieven, een langen brief aan zijn echtgenoote, die haar door tusschenkomst van de Britsche officieren bezorgd werd, een anderen aan mij. Hierin dankte hij mij voor de goede behandeling en verzocht hij mij den anderen brief aan zijn vrouw te laten bezorgen. Dienzelfden avond nog, alsmede den volgenden dag werd hij bezocht door onzen predikant en door andere personen.

Uit Belfast trok den volgenden morgen een macht van den vijand, onder generaal Kitchener op ons af. Met deze macht waren wij den geheelen dag bezig, zoodat ik de voltrekking van gemeld vonnis moest opdragen aan twee ondergeschikte officieren. De executie geschiedde op de gebruikelijke wijze. De oogen van den veroordeelde werden met een doek toegebonden. Men liet hem staan aan den rand van het graf en liet twaalf burgers een salvo vuren.

Mij werd gerapporteerd dat de veroordeelde manmoedig zijn dood was tegemoet gegaan en dat hij na het vuren van het salvo oogenblikkelijk dood was.

Ik geloof dat dit de eerste verrader in dezen oorlog was aan onze zijde, aan wien het doodvonnis was voltrokken. In Engelsche couranten zag ik later dat de terechtstelling van Meijer de Kock een moord werd genoemd.

Zoo was de straf voor een der treurige misdaden, die zoo dikwijls in den Anglo-Boerenoorlog zijn begaan. Geen oorlog schijnt volmaakt te zijn en al zijn tragische bedrijven schijnen niet voltooid zonder dergelijke executies.