Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Halt te Pietersburg.

Pietersburg troffen wij nog geheel republikeinsch aan; alle ambtenaren, van den hoogsten tot den laagsten, behoorlijk in hun kantoren en de vierkleur wapperend van het gouvernementsgebouw. Ook de spoorlijn tot aan Warmbad was nog in het bezit van de Boeren. Te Warmbad zelf lag generaal Beijers met zijn burgers en die van het district Waterberg. Hoewel er geen steenkool meer voorhanden was, belette dit niet dat er tweemaal per week een spoortrein met een voldoend aantal wagens van Pietersburg naar Warmbad en terug liep. In plaats van steenkool gebruikte men hout, dat in deze streek in groote hoeveelheden gevonden werd. Natuurlijk nam het langen tijd om stoom op te krijgen en onophoudelijk moest de noodige hoeveelheid hout ingestopt worden om stoom op te houden. Bovendien brandden de stoomketels gedurig uit. Daarbij waren er maar twee machines, zoodat voortdurend de eene in reparatie en de andere in gebruik was. Dit spoorwegverkeer was juist voldoende om de kommando's te Warmbad van voedsel te voorzien. Ook telegrafisch was men nog verbonden. Een groote blijdschap was het te vernemen, dat er te Pietersburg nog kleeren en schoenen te krijgen waren, die de onze, welke door den trek door het Boschveld deerlijk gehavend waren,

[p. 150]

konden vervangen. Elke kommandant trachtte voor zijn burgers het noodige bijeen te brengen en van den vroegen morgen tot den laten avond was mijn kwartier het middelpunt van groote bedrijvigheid, daar de personen van wie mijn officieren het een of ander hadden gekommandeerd, gewoonlijk naar den generaal kwamen om zich te beklagen. Na 8 dagen te Pietersburg vertoefd te hebben, welke tijd mij langer dan een jaar toescheen, had ik er dan ook ruimschoots genoeg van. De klachten werden meestal ingeleid door de mededeeling wat de voorouders al niet voor het land hadden gedaan te Boomplaats, Majuba, enz. enz., en hoe onrechtvaardig men nu handelde om hun eenige paarden of muilen, of hun rijtuig of zadel te kommandeeren. Het ergste was nog dat ieder tevreden gesteld moest worden; hetzij door een langen preek, waarin den klager alles duidelijk gemaakt en hem op het gemoed gedrukt werd wat zijn plicht was tegenover land en volk; hetzij door hem geld te geven wanneer zulk een preek niet hielp; hetzij door hem met harde woorden aan het verstand te brengen, dat een en ander moest gebeuren.

Zoo werden wij te Pietersburg een honderdtal goede paarden rijker, al gaf het kommandeeren daarvan de grootste reden tot ontevredenheid.

De klagers kon men in de volgende categorieën verdeelen:

1^o.	Zij die werkelijk meenden reden tot klagen te hebben.
2^o.	Zij die geen lust hadden iets af te geven, zonder daarvoor de volle waarde in contant geld te hebben ontvangen; derhalve personen wier patriotisme begon met geld en met geld eindigde.
3^o.	Zij die Engelsche sympathieën koesterden en het een gruwel beschouwden aan onze kommando's iets te moeten afstaan.

Deze laatsten waren de moeilijksten om mede te handelen, omdat zij steeds een masker droegen en het moeilijk was uit te vinden of men den duivel bij den kop of den engel bij den vleugel beet had.

[p. 151]

4^o. De klagers die geen klacht of reden hadden tot klagen; dit waren veelal Boeren die niet vechten wilden en onder allerlei voorwendselen thuis bleven en zoo volop tijd en gelegenheid hadden om plannen te beramen om ons het leven zoo lastig mogelijk te maken.

De vrouwelijke klagers kon men in drie afdeelingen groepeeren:

1^o.	De patriottisch gezinde dame, die gewoonlijk verstandig sprak en al het mogelijke deed om ons te helpen en onze burgers bovendien aanmoedigde, maar het gekommandeerde hoog noodig had.
2^o.	de vrouw zonder nationale sympathie, die ons veel last gaf en in den regel haar vrouwelijkheid vergat en in heftige bewoordingen uitbarstte, als zij haar zin niet kon krijgen.
3^o.	De Engelsch gezinde vrouw, die zich eveneens achter een masker verborg.

Nu kwam daarbij nog de moeilijkheid dat men niet op elks voorhoofd kon lezen tot welke catagorie zij of hij behoorde en, hoewel men onmiddellijk kon uitvinden hoe de gezindheid was, toch was het moeilijk dit ronduit te zeggen, wanneer men geen duidelijk bewijs had. Deed men dit, dan liep men nog de kans wegens laster vervolgd te worden. Voor mij was de brutale klager het gemakkelijkst. Tegenover hem had ik reden om ‘kwaai’ te zijn, nam dan direct mijn toevlucht tot de krijgswet en zei kortaf, op militaire wijze: ‘Het moet zoo’, of ‘het zal zoo zijn.’ En was de klager daarmee niet tevreden, dan liet ik hem eenvoudig verwijderen.

Het moeilijkst te behandelen was de klacht die uitgestameld werd onder een vloed van tranen, zonder dat er gewoonlijk reden voor tranen was.

Er wonen te Pietersburg heel wat onderdanen van vreemde mogendheden; doch de meesten waren Britsche onderdanen van wie ook paarden enz. gekommandeerd werden. Deze personen gaven weer op andere wijze last

[p. 152]

en moeilijkheid. Vele officieren en burgers behandelden hen zonder complimenten en namen heel eenvoudig van hen wat voor de kommando's noodig was, een handelwijze waarmee ik mij niet kon vereenigen; want zoolang het een vreemdeling, dus ook een Engelsch onderdaan, wordt vergund achter onze vechtlinie te blijven wonen, heeft hij aanspraak op onze bescherming en rechtvaardige behandeling, en behoort er geen verschil te worden gemaakt bij het kommandeeren tusschen burgers die thuis zitten, en Britsche onderdanen.

Van Pietersburg ging ik naar Nijlstroom, een dorpje aan den spoorweg, waarheen ik per telegram was ontboden door den komm. gen. die aldaar was aangekomen op weg naar de Westelijke districten en van wien ik toen voor het eerst weer hoorde na het afscheid aan den voet van den Mauchberg bij MacMac. Vergezeld van een mijner kommandanten reisde ik er per spoor heen. De wijze waarop het stoomvermogen werd ontwikkeld, was onvergetelijk. Hoewel wij niet, zooals men wellicht zou meenen, over de rails vlogen, legden wij toch gemiddeld negen mijl per uur af. Raakte de voorraad hout uitgeput, dan stond de trein eenvoudig stil en werden de passagiers beleefd verzocht uit te stappen en te helpen boomen omkappen en hout aandragen.

Dit deed mij denken aan den ouden tijd, toen men nog per koets reisde. Ook bij dit voertuig waren reizigers eerste, tweede en derde klasse, die allen in hetzelfde compartiment plaats namen; niettegenstaande het verschil in de prijzen der verschillende klassen aanzienlijk was. Wanneer nu de koets aan den voet van een berg kwam, werd er halt gehouden en kwamen de reizigers tot de ontdekking, waarin eigenlijk het verschil der drie klassen bestond; want spoedig klonk het bevel van den drijver: ‘De eerste-klasse-reizigers kunnen blijven zitten, de tweedeklasse-reizigers stappen uit en moeten loopen en de derde-klasse-reizigers stappen uit en moeten duwen.

[p. 153]

Wij bereikten echter ten slotte toch onze bestemming. Te Nijlstroom troffen wij Pres. Steyn met gevolg aan, die er juist was aangekomen, zoodat er heel wat bedrijvigheid in dit afgelegen dorpje heerschte; dat nu de grens vormde van het grondgebied waar wij nog volkomen heer en meester waren.

Een groote volksvergadering werd gehouden, waar Pres. Steyn een flinke redevoering uitsprak, gevolgd door een niet minder krachtige toespraak van onzen komm. gen., in welke beide redevoeringen de burgers werden aangemaand hun plicht te doen en in den ongelijken strijd getrouw te blijven, omdat het bestaan van ons volk van hun plichtsvervulling en hun trouw afhing.

In den namiddag kwamen de officieren samen in een ledig lokaal van het hotel te Nijlstroom om er onder leiding van den komm. gen. krijgsraad te houden. Plannen werden besproken en regelingen voor de toekomst getroffen. Ik moest zoo spoedig mogelijk met mijn kommando van Pietersburg optrekken naar het Noord-Oostelijk gedeelte van het district Pretoria en wel naar Witnek, welke order ons weer zou terugbrengen op de oude vechtgronden. Zooals ik begreep, was het in die streken met de kommando's maar treurig gesteld. De kommandant van het Boksburg-kommando was op geheimzinnige wijze in handen van den vijand gevallen en met zijn (verraderlijke) medewerking was bijna het geheele kommando gevangen. Het had niet veel gescheeld of een zelfde treurig lot had het Pretoria-kommando getroffen.

Dienzelfden avond reisden wij naar Pietersburg terug. Toen wij IJzerberg voorbij waren, begon de trein hoe langer hoe stadiger te loopen, tot hij eindelijk geheel stilstond: de machine was gebroken en het eenige wat wij nog doen konden was, de rest van den weg te voet af te leggen. Na eenige uren kwam, tot onze groote blijdschap, de tweede en eenig overgebleven trein van Pietersburg aangereden. Nadat wij den machinist overtuigd hadden dat

[p. 154]

hij de orders van den generaal moest gehoorzamen, voldeed hij aan ons verzoek om ons naar Pietersburg terug te brengen, en zoo kwamen wij daar, na heel wat gesukkel, den volgenden dag aan.

Vee en paarden waren nu genoeg uitgerust en aangesterkt. De kommando's waren van het noodigste voorzien, allen werd dus aangezegd over twee dagen tot vertrek gereed te zijn.