Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Twee Duizend Krijgsgevangenen losgelaten.

De stand van zaken bij Nooitgedacht-station was uniek. Er was daar een groot kamp, waarin 2000 krijgsgevangen Engelschen bewaakt werden; doch in de wanorde van het oogenblik waren de wachten die deze krijgsgevangenen moesten oppassen, grootendeels weggevlucht naar Nelspruit, zoodat ik slechts 15 burgers, elk met een Martini-Henri geweer gewapend, ter oppassing van 2000 krijgs-

[p. 117]

gevangenen vond. Was Tommy niet zulk een hulpeloos wezen, wanneer hij niemand heeft om hem orders te geven en voor hem te denken, dan zouden deze 2000 man zeker een groot onheil voor ons hebben kunnen worden. Door hun 15 wachten te ontwapenen, - en wat verhinderde hun dit te doen? - uit het kamp los te breken en het spoor te vernielen, zouden zij niet alleen mijn kommando van alle proviand en ammunitie hebben afgesneden; doch ook een Long Tom rijk zijn geworden.

Bovendien was er op het station een groote voorraad proviand, geweren en ammunitie aanwezig, waarnaar niemand omkeek. Van alle ambtenaren, die steeds zoo getrouw in de onmiddellijke nabijheid van de Regeering bleven, was er niet één, die genoeg belangstelling had voor land en volk om zich de moeite te getroosten voor de verzending van die proviand en ammunitie zorg te dragen.

Dicht bij het station waren daarenboven nog dertig zieke en gewonde soldaten zonder behoorlijken dokter in het hospitaal achtergelaten. Gelukkig waren zij toevertrouwd aan de zorgen van een sergeant en vijf man, die de verpleging reeds eenigen tijd hadden waargenomen en dus eenigszins op de hoogte waren van verplegen.

Direct na onze aankomst had ik aan de Regeering getelegrafeerd om te vernemen welke hare plannen waren met de krijgsgevangenen. Het antwoord luidde, dat zij daar moesten blijven tot de vijand ons dwong, de plek te ontruimen en dat men ze dan met voldoende voedingsmiddelen moest achterlaten.

Dit beteekende dus, dat er weder eenige D.S.O.'s ot V.C.'s zouden verdiend worden; want de eerste Tommies die bij het kamp zouden aankomen, zouden de verlossers van de krijgsgevangenen genoemd en de helft zou zeker met een onderscheiding beloond moeten worden. Daarenboven was het voor ons geen eer weg te vluchten en den vijand nog op den koop toe, de satisfactie te geven dat

[p. 118]

hij 2000 man van zijn leger nit de handen der Boeren had verlost. Bovendien was ik ontevreden over de wijze, waarop deze krijgsgevangenen behandeld en in het bijzonder gehuisvest waren. Elke officier die van onze vechtlinie kwam en hun toestand zag, was dit met mij eens. Maar zij die nog nooit in de vechtlinie geweest waren en die het heldhaftige werk verricht hadden van krijgsgevangenen op te passen, wisten niet wat het beteekende humaan te zijn tegenover een vijand, die machteloos in hun handen is en op een goede behandeling aanspraak heeft.

Ik weet dat ook deze woorden van toepassing zijn op de Engelsche autoriteiten; doch dit is geen verschooning voor onze bewakers om de krijgsgevangenen niet goed te behandelen.

Wat stond mij dus te doen? De order der Regeering minachten door hem niet uit te voeren kon ik niet, en toch meende ik dat de eer van ons leger door de uitvoering geschaad zou worden. Ik besloot tot een uitweg - een oud plan - mijn toevlucht te nemen en gaf kennis aan de Regeering dat het mij, om militaire redenen, onmogelijk was de krijgsgevangenen langer te houden. Den volgenden morgen vroeg liet ik ze allen buiten het kamp verzamelen en hun aanzeggen dat zij opgehouden hadden krijgsgevangenen te zijn, welk nieuws hen scheen te verrassen. Niet voor allen echter was dit nieuws een verrassing, want een deel van hen had reeds te Pretoria gemeend los gelaten te zullen worden. Zij waren echter van deze plaats bij de nadering der Engelsche troepen nog intijds naar Nooitgedacht weggevoerd. Ik was verplicht velen persoonlijk te zeggen dat zij vrij waren en naar hun eigen menschen terug konden gaan. Het was werkelijk treffend om te zien hoe zij juichten en verblijd waren. Eenige honderden was ik verplicht met een handdruk ten afscheid te groeten. Met uitgestrekte handen liepen zij op mij toe, roepende: ‘Thank you, Sir! God bless you, Sir!’

[p. 119]

Een hunner oudste officieren werd gelast het bevel over hen op zich te nemen; terwijl een rapport onder witte vlag gezonden werd aan generaal Pole-Carew om te vragen de gelukkigen te ontvangen en een ambulance te zenden voor de zieke en gewonde soldaten. Mijn rapportganger kon echter den betrokken brief niet afleveren, omdat de Tommies der voorposten dronken waren en op hem schoten; zoodat de krijgsgevangenen zich maar zelfs moesten aanmelden, en de zieken en gewonden in het hospitaal moesten achterblijven onder behandeling van den sergeant en zijn vijf verplegers. Twee dagen later kwamen een Engelsche dokter en een luitenant van het zeventiende regiment lansiers met een pakezel, beladen met medicamenten en voedingsmiddelen. De heeren dachten zeker dat de ongelukkigen reeds verhongerd zouden zijn. Zij vonden in het hospitaal echter voldoende voedsel voor eenige maanden. Deze dokter zond toen om een ambulance naar zijn regiment. Ik was juist niet zelf daar. Hoewel mijn voorposten tusschen Nooitgedacht en de Engelsche vechtlinie stonden, was mijn korporaal, die kommandant van de wacht was, dom genoeg het briefje van den dokter door te laten gaan, nogal onder bescherming van een zijner eigen burgers. Toen ik den volgenden morgen met een ambulancetrein kwam om de zieken te laten vervoeren en te Lourenço Marques aan den Britschen agent over te geven, bevond ik dat er vier militaire doktoren met een veldambulance-sectie aangekomen waren, zooals ik vernam, op het schriftelijk verzoek van den dokter (Ailward) en den officier der lansiers.

‘Behoort de officier van de lansiers bij het Roode Kruis?’ vroeg ik.

‘Neen,’ was het antwoord, ‘hij is maar uit belangstelling saamgekomen.’

‘Het spijt mij,’ zeide ik, ‘maar zulks kan ik niet toelaten. Hij is zonder mijn toestemming door onze linies gekomen. Ook gij hebt dit gedaan, deze officier zeker als spioen.’

[p. 120]

Ik telegrafeerde direct om instructies, die luidden: ‘Dat als protest tegen de handelwijze van de Engelsche officieren, die drie van onze ambulances hadden aangehouden en omdat deze officier van de lansiers zonder toestemming door onze linies was gekomen, ik deze ambulances moest aanhouden en de doktoren met hun staf, alsmede de zieken naar Lourenço Marques moest opsturen.’

De doktoren waren zeer ontevreden en protesteerden tegen deze handelwijze, waarin ik echter geen verandering kon brengen. En zoo werd het geheele gezelschap, de lansier ingesloten, nog denzelfden dag naar Lourenço Marques gezonden. Een en ander werd den naastbijzijnden Engelschen generaal medegedeeld die den volgenden dag een scherp antwoord zond, waaruit ik mij nog de volgende zinsnede herinner:

‘The action you have taken in this matter is contrary to the rules of civilized warfare and will alter entirely the conditions upon which the war was carried on up to the present ....’

(‘Uw optreden in deze aangelegenheid is in strijd met de regelen van beschaafd oorlogvoeren en zal een algeheele verandering brengen in de wijze waarop tot dusverre de oorlog werd gevoerd .....’)

Sedert het zenden van mijn eersten brief hadden wij bij nader onderzoek eenige Lee-Metford patronen en een onafgevuurden bom in de ambulancewagens gevonden. Dit feit alleen zou reeds reden genoeg zijn geweest om de ambulance aan te houden. In ons antwoord aan generaal Pole-Carew den betrokken generaal werd dit feit dan ook nog eens medegedeeld. Ik schreef hem o.a.: ‘re het dreigement vervat in uwe missieve d.d..... diene dat het mij spijt zulk een opmerking te zien komen van uwe zijde en kan ik u verzekeren, dat wat er ook moge gebeuren, mijn Regeering, bevelvoerders en burgers vast besloten zijn den oorlog, wat onze zijde betreft, voort te zetten op dezelfde beschaafde en humane wijze als tot hiertoe is geschied.’

[p. 121]

Hiermede liep onze correspondentie wat dit onderwerp betrof, af en gebeurde er verder niets dan dat eenige weken later de Engelschen weder 5 van de 8 aangehouden ambulance-wagens hadden buitgemaakt.