Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Terugtocht naar Machadodorp.

Begin Augustus zag onze kommando's, meer speciaal die welke onder mijn bevel waren, in terugtocht naar Machadodorp; de kommando's onder Erasmus en Grobler bleven in hun districten achter, de laatste generaal werd kort daarop om de een of andere reden ontslagen en opgevolgd door procureur Beyers. Ook generaal Erasmus werd wegens traagheid gedegradeerd van generaal tot kommandant. De terugtocht naar Machadodorp geleek zeer sterk op de vorige terugtochten. Gedurig werden wij door flankbewegingen gedreigd van de spoorlijn te worden afgesneden, hetgeen wij moesten beletten daar wij een onzer groote kanonnen op een gepantsterden wagen

[p. 110]

op de spoorlijn hadden loopen. De vijand zorgde steeds te blijven buiten het bereik van dit stuk. Bovendien vertoefde onze Regeering toen op de spoorlijn nabij Machadodorp, zoodat wij in alle gevallen moesten beletten dat de vijand de kommando's vóórkwam.

Zoowel bij Witbankstation als bij Middelburg- en Panstation hadden kleine schermutselingen plaats, die echter niet van genoeg beteekenis waren om er bij stil te staan.

Na verschillende malen te vergeefs beproefd te hebben, slaagde onze artillerie er eindelijk in met het groote kanon zonder platform te vuren. Het ging echter zeer moeielijk, omdat Long Tom zoo verschrikkelijk zwaar was. Het nam gewoonlijk 20 man om den achterwagen ‘af te lemmeren’ van den voorwagen. Door middel van een katrol werd de vuurmond dan opgelicht van den ‘kastion’ (voorwagen) en deze afgelemmerd, welke dan weggenomen werd; eerst dan kon de kanonnier richten. De affuitzuiger moest goed op een harde plaats in den grond vastgezet worden, anders sprong het kanon achteruit. Menigmaal zond de vijand een paardenkommando om te trachten het kanon te veroveren. Dan werd er hard gevochten, want het was lang niet gemakkelijk het weer op te laden.

Op zekeren dag, terwijl wij met Long Tom aan het sukkelen waren, geraakte het veld aan brand. De wind dreef het vuur met bliksemsnelheid op ons af. Daarbij kwam dat bij het kanon eenige vrachten bommen en kruit stonden, zoodat wij met vereende krachten het vuur moesten ‘doodslaan’ om kanon, bommen en kruit te redden. Terwijl wij hiermede bezig waren, beschoot de vijand ons met twee pom-poms op een afstand van nog geen 3000 yards, wat ons zeer ongelegen kwam en wij alleronvriendelijkst van hem vonden.

Doordat mijn kommando min of meer het middelpunt uitmaakte van al de kommando's was de kommandantgeneraal doorgaans in onze onmiddellijke nabijheid, hetgeen mijn taak veel lichter maakte, daar ZEd.Gestr. persoonlijk

[p. 111]

meermalen het bevel op zich nam en alle krachten inspande, waar dit noodig bleek.

De vijand achtervolgde ons tot nabij Wonderfonteinstatie, het eerste station ten Z.W. van Belfast, ongeveer 15 mijlen van Dalmanutha of Berg-en-Dal, en wachtte daar de nadering van Buller's leger af, dat van de Natalgrens kwam. Wij bezetten de randen tusschen Belfast en Machadodorp in afwachting van de dingen die komen zouden.

Gedurende deze rust zond Lord Roberts ons weer 250 families uit Pretoria en Johannesburg in open goederenwagens, niettegenstaande de bittere koude en den aanhoudenden, scherpen wind en sneeuw. Men kan zich dus voorstellen, in welk een betreurenswaardigen toestand wij deze vrouwen en kinderen aantroffen. Doch onder al de ellende vonden wij hen nog vol geestdrift, vooral toen de trucks waarin zij vervoerd werden, overdekt werden met Transvaalsche en Vrijstaatsche vlaggen en de ongelukkigen onder het zingen van de volksliederen verder werden gestuurd. Vele burgers vonden hun families onder de verbannenen en hier en daar zag men hartroerende ontmoetingen. Gelukkig was de spoorlijn naar Barberton nog in ons bezit en werden de families te Belfast van de Engelsche autoriteiten overgenomen en direct naar Barberton doorgezonden. Terwijl men hiermede, onder mijn leiding, bij Belfast-station bezig was, bracht een boodschapper ons de allesbehalve aanmoedigende tijding, dat ons kamp door een grasvuur totaal verbrand was, hetgeen bij nader onderzoek maar al te waar bleek te zijn. De kommandant-generaal en ik hadden onze kampen nabij Dalmanutha-station opgeslagen. Zij bestonden uit 12 tenten en zes wagens. Dit was het hoofdkwartier van den kommandant-generaal met zijn secretaris, advokaat de Wet, benevens zijn staf en de mijne. Toen wij dien avond op de plaats terugkwamen, waar ons kamp eenmaal had gestaan, vonden wij slechts de ijzeren wagenwielbanden terug en waren de kleeren die wij aan hadden, het eenige

[p. 112]

wat wij nog bezaten. Al mijn aanteekeningen, kostbare documenten en andere zaken waren vernield. Ten tweede male was ik nu van het hoognoodige beroofd; want ook te Elandslaagte was mijn velduitrusting in handen van den vijand gevallen. Het gras was door een kaffer aan brand gestoken aan de boven- en windzijde van het kamp. In een oogenblik had de sterke wind alles in een vuurzee veranderd en de pogingen tot blussching waren te vergeefsch geweest. Van den een kregen wij een wagen, van den ander een tent, en, doordat de haven te Lourenço Marques nog open was, hoewel de Portugeezen na de laatste Britsche overwinningen verre van vriendelijk jegens ons gestemd waren, konden wij nog het hoognoodige vandaar laten komen. Binnen eenige dagen was dan ook weder een kampje verrezen bij ons hoofdkwartier.

Er was heel wat te doen met forten bouwen en posities graven voor de kanonnen, hetgeen reeds gedaan had moeten zijn onder toezicht van eenige hoogere officieren, die de kommandant-generaal te dien einde naar Machadodorp had vooruitgezonden, toen wij nog te Donkerhoek lagen. Wel hadden zij eenige forten laten bouwen voor Long Toms, welke zoo verstoken waren achter een rand dat de vijand ze nooit had kunnen ontdekken, doch die tevens een tunnel zouden noodig gemaakt hebben om vanuit die forten den vijand te beschieten. Wij waren dus verplicht geweest nieuwe forten te laten bouwen. De oude forten werder ter plaatse gelaten om dienst te doen als gaten om wilde beesten te vangen en aan het nageslacht de schitterende bouwkunde van sommige zijner vaderen te toonen.