Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

De laatste dagen van het beleg van Ladysmith.

Na den terugtocht van het Engelsche leger van Vaalkrans tot over de Tugela, slaagde een patroelje van mijn kommando onder mijn getrouwen plaatsvervanger J. du Preez erin een troep van 50 lansiers, ik geloof van het zeventiende regiment, nabij Zwartkop ten Oosten van de Tugela, te verrassen en na een korte schermutseling gevangen te nemen. Onder deze gevangenen, die naar

[p. 59]

Pretoria werden gezonden, bevond zich een zekere luitenant Thurlington. Het was een eigenaardig gezicht onze patroelije met haar vangst te zien terugkomen, elken burger met een veroverde lans.

Nog steeds sukkelende in het hospitaal zonder vooruitzicht spoedig hersteld te zijn, ging ik op aanraden van den dokter voor een tijdje naar huis; d.w.z. naar Roodepoort bij Krugersdorp, waar mijn familie toen tijdelijk woonde. Door de goede zorgen van den dokter en de zachte verpleging van mijn vrouw herstelde ik spoedig.

Tegen den 25^sten Februari ontving ik bericht van mijn kommando dat generaal Buller zijn macht andermaal te Colenso geconcentreerd had en dat er reeds hevig gevochten werd. Dienzelfden avond ontving ik van den Staatspresident een telegram, waarin Z.HEd. aandrong op een spoedig vertrek naar mijn kommando, indien tenminste mijn gezondheidstoestand zulks veroorloofde, want de stand van zaken scheen erg kritiek. De vijand scheen het nu te meenen en onze kommando's waren reeds uit eenige posities verdreven, onder andere te Pietershoogten.

Bericht kwam uit den Vrijstaat dat generaal Piet Cronjé te Paardeberg omsingeld was en het scheen alsof hij geen plan had zijn convooi achter te laten en uit te vluchten, en alsof hij spoedig door de overmacht tot overgave zou worden genoodzaakt.

Den volgenden morgen vroeg stoomde ik vergezeld van mijn trouwen adjudant Rokzak per sneltrein naar Natal terug. Mijn plaatsvervanger had bevel gekregen met 150 man als versterking naar Pietershoogten te gaan en was in een hevig gevecht gewikkeld in de posities, gelegen tusschen de stellingen der Krugersdorpers en Middelburgers. Van alle kanten beschouwd was de toestand zeer ernstig. Laat in den avond van den zeven-en-twintigsten Februari arriveerde ik te Modderspruit bij het hoofdlager, zonder eenig vermoeden van den ongunstigen keer die de zaken dien dag te Paardeberg en aan de Tugela bij

[p. 60]

Pietershoogten genomen hadden. Wij reden dien nacht door naar mijn lager te Potgietersdrift; doch door de omwegen, waarlangs wij moesten gaan, duurde het tot den volgenden morgen, dagbreek, eer wij het lager bereikt hadden. Daar aangekomen, vond ik op een wagen een tiental gewonden, juist ingebracht, geel geverfd door het lyddiet. Veldcornet P. van der Bijl, zoo juist uit het gevecht bij Pietershoogten teruggekomen, deelde mij mede dat de burgers daar gewond waren. Ik vroeg hem wat er gebeurd was en hoe de zaken stonden.

‘Ach nee, Kommandant,’ antwoordde hij, ‘zaken lijken ellendig; wrnd. Kommandant du Preez en ik zijn drie dagen geleden naar Pietershoogten geroepen, toen de vijand met zijn groote macht daar trachtte door te breken. Wij waren in een moeilijke positie tusschen andere kommando's in. De vijand stormde herhaaldelijk; doch wij hielden hem tegen en schoten de soldaten tot op 50 treden terug. Onophoudelijk vuurden de Engelsche kanonnen op onze kommando's en deden veel kwaad. Zondag vroeg de vijand stilstand van wapenen om zijn dooden te begraven, die zoo nabij onze posities lagen, dat zij gedurende het gevecht er niet bij konden komen. Ook lagen vele hunner gewonden 24 uren lang nabij onze stellingen en was hun gejammer en gekerm verschrikkelijk om aan te hooren. De stilstand van wapenen werd door ons toegestaan tot des namiddags zes uur.’

Deze wapenstilstand werd op hetzelfde oogenblik verleend dat Lord Roberts Piet Cronjé bij Paardeberg een staking der vijandelijkheden weigerde, eveneens aangevraagd om zijn dooden te begraven.

‘Gisteren,’ vervolgde de veldcornet,’ is de vijand bij sommige posities doorgebroken, en terwijl wij nog vuurden op de troepen, die op ons aanrukten, werden wij op onzen linkerflank van achteren door de Engelschen beschoten. Wrnd. Kommandant du Preez en veldcornet Mostert werden beiden zwaar gewond, doch zijn gered. Behalve deze

[p. 61]

twee zijn er van ons kommando 42 burgers gesneuveld, gewond of gevangen, terwijl wij slechts zestien van onze gewonden konden meenemen. Ook de Krugersdorpers hebben zwaar geleden. De vijand is toen doorgebroken en ik vermoed dat onze burgers nu positie nemen in de randten bij Onderbroekspruit.’

Dat was een prachtige stand van zaken. Toen ik 15 dagen geleden gewond mijn kommando verliet, had het in den slag van Vaalkrans zwaar geleden, en nu bevond ik dat mijn arm kommando alweer zware verliezen had gehad. Binnen een maand tijds had het meer dan 100 man verloren.

Toch was er geen tijd daarover te treuren, want zoo juist ontving ik bericht dat generaal Piet Cronjé met 4000 man was gevangen genomen. Een tweede rapport meldde mij dat de vijand bij Onderbroekspruit was doorgebroken en dat onze menschen tot voorbij Ladysmith terugtrokken. Ik was nog telegrafisch verbonden met het hoofdlager en seinde direct om verdere instructies aan den kommandant generaal. Het antwoord was: ‘Zend uw wagens terug naar Modderspruit (hoofdlager) en houd de posities met uw paardenkommando.’

Dit beteekende voor mij de posities aan de Boven-Tugela in één lijn met Colenso. Mijn lager was ongeveer 20 mijlen van het hoofdlager, de vijand was reeds Onder-broekspruit door en rukte met allen spoed voort tot ontzet van Ladysmith, zoodat ik nu reeds schuin achter den vijand stond. Ik liet mijn wagens Ladysmith ten Zuid-Westen omtrekken in de richting van Modderspruit.

Een mijner spioenen bracht mij bericht dat de Vrijstaatsche kommando's die Ladysmith van het Zuiden hadden belegerd, wegtrokken in de richting van Van Reenenspas. Een tweede spioen rapporteerde dat men den vijand duidelijk het dorp kon zien naderen en dat een groot cavalerie-kommando recht op ons aankwam. Mij was dus de order van generaal Joubert onverklaarbaar.

[p. 62]

Ik had alle kans door den vijand te worden afgesneden, wanneer ik het bevel opvolgde. Mijn burgers werden ook al onrustig en vroegen mij waarom alle andere kommando's terugtrokken en wij niet. De overgave van Cronjé had als een bliksemstraal gewerkt. Er heerschte eene ware paniek onder de burgers. Ik stelde mij op een hoog kopje vanwaar ik het gansche leger van den O.V.S., gevolgd door een langen streep van ruim 500 wagens en een groot aantal slachtossen, in vollen terugtocht zag, gehuld in groote stofwolken. Ook langs den rechterkant van Ladysmith was zulk een treurige aftocht zichtbaar. Ik keek achter mij en zag de Engelschen in dichte drommen naderkomen, maar heel voorzichtig, zóó langzaam dat het nog een geruimen tijd zou duren voor zij ons bereikt zouden hebben. Een tweede, nog grootere macht kon ik achter deze vijandelijke troepen zien aanjagen, eveneens in de richting van Ladysmith. Het was nu zeker een tocht om den D.S.O. of het V.C., voor wie het eerst als verlosser van Ladysmith daar zou binnenkomen.

Wij weten dat de infanterie, geholpen door de artillerie, den weg tot ontzet van Ladysmith heeft gebaand. Het grootste aandeel hebben de Irish Fuseliers gehad. Nu joegen generaal Lord Dundonnald en anderen er binnen en zij heeten de helden.

Alvorens dit hoofdstuk te sluiten, wensch ik nog melding te maken van eenige gebeurtenissen, die gedurende het beleg van Ladysmith hebben plaats gehad. Het is onnoodig een uitvoerige beschrijving te geven van de vernieling van Long Tom op Lombardskop of van de opblazing van een ander kanon ten Westen van Ladysmith, en dat behoorde bij het Pretoria kommando. Van Engelsche zijde is daar reeds veel over geschreven, veel kapitaal daaruit geslagen en menige D.S.O. en V.C. zijn er voor uitgereikt. Helaas, ik kan niets bijbrengen om de schande van onze zijde te dekken. Het opblazen van Long Tom was in de eerste plaats louter verraad en in

[p. 63]

de tweede plaats verregaande nalatigheid. Kommandant Weilbach, die met zijn gansche Heidelbergkommando het kanon had moeten beschermen, was zijn natie ontrouw geworden en had zich laten verleiden. De Heidelbergers zelf hebben getoond dat zij onder een anderen kommandant en een beter officier, uitstekende krijgslieden waren. Majoor Erasmus was de tweede schuldige. Hij was steeds onder den invloed van wat men niet aqua pura kan noemen, zoodat van hem weinig goeds kon worden verwacht. Hoewel het beramen en het uitvoeren van het plan om Long Tom op te blazen, een knap stuk werk was, kranig bedacht, is men wel wat haastig geweest met in het kanon de letters R.A. (Royal Artillerie) uit te beitelen, want de uitwerking der ontploffing beschadigde slechts een deel van den loop, zoodat na een kleine operatie in de werkplaats van N.Z.A.S.M., onder leiding van den kanonnendokter, den heer Ugla, de mond van Long Tom weder genezen was en Long Tom weer evengoed zijn diensten kon verrichten. Wat het opblazen van den houwitzer betreft kort daarna, hiervan wil ik alleen dit zeggen dat het generaal Erasmus niet tot eer strekte. Hij behoorde door het voorgevallene bij Lombardskop gewaarschuwd en op zijn hoede te zijn geweest en een klompje uitgehongerden en ziekelijken soldaten geen kans gegeven te hebben, door zijn linies te dringen tot bij zijn kanonnen. Beide gebeurtenissen zullen steeds twee zwarte vlekken in de geschiedenis van dezen oorlog voor ons blijven, en tot onze groote schande moet ik daarenboven bekennen dat de betrokken officieren nooit voldoende zijn gestraft geworden of tenminste door den toenmaligen kommandant-generaal tot verantwoording zijn geroepen.

De bestorming van Platrand (Ceasar's kamp) ten Zuid-Oosten van Ladysmith op den zesden Januari 1900, was in menig opzicht voor ons noodlottig. Door jalouzie van eenige onzer generaals werd de aanval niet goed geleid en ontbrak de zoo noodige samenwerking. De burgers

[p. 64]

die stormden en zelfs verscheidene forten veroverden, verrichtten prachtig werk, waarop zij trotsch kunnen zijn, doch zij werden van achteren niet ondersteund. De vijand wist dat, als hij den Platrand verloor, Ladysmith moest worden opgegeven; hij verdedigde dus elken duim grond zoo goed, dat de onzen spoedig moesten wijken. Wij leden hier een zeer gevoelig verlies, dat geenszins meewerkte om de burgers op te beuren.