Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Gevecht te Vaalkrans. (Tugela).

Na de nederlaag van Spioenskop duurde het niet lang of generaal Buller, aangespoord door Lord Roberts, beproefde nu voor de derde maal om onze linies door te breken. Ditmaal trof de geheele aanval onze posities. Eenige dagen lang was het duidelijk zichtbaar wat het plan van den vijand was. Ik had te vergeefs mijn chef per telegram dringend verzocht onze posities met manschappen te versterken; ik moest toch met ongeveer 400

[p. 52]

man een gevechtslinie van anderhalve mijl lengte verdedigen. Na veel moeite en gepraat werd ZEd. Gestr. de kommandant-generaal ertoe bewogen een der groote vestingkanonnen, bekend onder den naam van Long Tom, achter onze posities op te laten stellen, zoodat dit het terrein over den Vaalkrans kon bestrijken.

In plaats van de aangevraagde versterking had ZEd. Gestr. eerst generaal Meijer te Colenso een telegram gezonden, waarin hem gelast werd, mij te gaan bezoeken en mij moed in te spreken; want het scheen ZEd. Gestr. alsof ‘mijn geloof mij ging verlaten.’ En werkelijk kwam generaal Meijer ook zien of hij mijn geloof niet met een touwtje kon vastbinden. Ik toonde ZEd. de posities en legde hem uit dat ik met mijn kommando niet in staat zou zijn de groote macht van den vijand tegen te houden, die nu niet meer dan 700 tree van ons af was. De verlangde versterking kwam echter niet, hoewel ik ZEd. mededeelde dat een geloof zoo groot als de Majubaberg hier niets zou helpen zonder voldoende manschappen. Eerst na dit bezoek kreeg ik den Long Tom.

In den vroegen morgen van den 5den Februari 1900, werd mijn positie op zulk een heftige wijze gebombardeerd dat bij zonsopgang reeds vier mijner burgers buiten gevecht waren gesteld. De vijand had zijn kanonnen op den boschrand, bekend onder den naam van Zwartkop, zoo geplaatst, dat zij onze posities onder een elevatie van ongeveer 400 voet konden beschieten. Ik bevond mij met ongeveer 95 burgers en een pom-pom op de rechterzijde onzer posities en ass. kommandant Japie du Preez had het bevel over de linkerzijde. De vijand wierp twee pontonbruggen over de rivier en van tien uur voormiddags stroomde het troepen daarover. Het geheele kanonvuur concentreerde zich op mijn positie. Wij schoten de soldaten terug, maar zij stormden telkens weer. Het getal mijner manschappen verminderde snel. Ik had het hevigste bombardement van den geheelen oorlog te verduren.

[p. 53]

Het was alsof alle kanonnen van het Britsche leger ons hier beschoten. De groote lyddietkanonnen zonden ons hun groote bommen toe, welke alle boomen van het kopje wegschoten: terwijl een 50 tal veldstukken onophoudelijk op korteren afstand op ons vuurden.

Conan Doyle vermeldt in zijn boek: The great Boer War,’ dat de Engelschen 73 kanonnen op het kopje geconcentreerd hadden.

Ik vroeg te vergeefs om versterking aan den naasten generaal en liet onze artillerie verzoeken in hemelsnaam te schieten op vijands kanonnen. En eindelijk begon dan Long Tom zich te roeren. Doch men had verzuimd het kruit veilig op te stellen en spoedig werd dit getroffen door een lyddietbom, en stond alles in brand, waarna men naar het hoofdlager bij Ladysmith moest zenden om een nieuwen voorraad kruit.

Ik keek eens rond om te zien, hoe het met mijn burgers gesteld was. Verscheidene om mij heen waren gesneuveld, andere waren de kleeren aan brand geschoten, weer andere waren gewond; zij kermden en smeekten om hulp. Onze pom-pom was reeds lang door den vijand tot zwijgen gebracht. Een dertigtal mijner burgers was buiten gevecht gesteld en de vijandelijke infanterie naderde meer en meer. Ik had echter geen tijd om na te denken. Ik ging weer liggen achter een rotsblokje langs eenige burgers en wij schoten nu op 400; doch hoewel wij menigeen in het zand deden bijten, was het vuur van de weinige overgebleven burgers te zwak om de groote overmacht tegen te houden.

Daar barstte een lyddietbom vlak boven onze hoofden, vier der burgers langs mij werden verpletterd en mijn geweer werd aan stukken geslagen. Het was alsof er een pot kokend vet uit elkaar sprong en gedurende eenige oogenblikken was ik bewusteloos. Men bracht mij met een teug cognac en water, wat ik steeds in een veldflesch bij mij droeg, spoedig weder bij, en toen ik rondkeek, was

[p. 54]

de vijand bezig om van drie kanten het kopje te beklimmen; op sommige plaatsen was hij slechts eenige honderden treden van mij af. Ik gaf order te retireeren en nam zelf de zorgen voor den pom-pom op mij. Onder een hevig geweer- en kanonvuur vluchtten wij uit.

Eenige Engelsche schrijvers maken met veel ophef gewag van de wijze waarop onze pom-pom gered werd. Ik zelf vind er echter niets buitengewoons in.

Van de 95 burgers waren er 29 gesneuveld en 24 gekwetst.

Toen ik voor het eerst rust nam, gevoelde ik een zware pijn in het hoofd en begon uit neus en oor hevig te bloeden.

Op een afstand van zeventien honderd tree hadden wij wederom positie ingenomen en beschoten wij den vijand op nieuw met den pom-pom in de positie, die wij zooeven verlaten hadden. Andere kanonnen beschoten hem nu ook, zoodat de vijand het warm te verantwoorden kreeg. Aan de linker- en rechterzijde behield Japie du Preez, met het verlies van slechts vier gewonden, nog steeds de positie met de rest van mijn kommando.

Den volgenden morgen werd het gevecht hervat en speelde Long Tom de eerste partij in het kanonnenconcert, en maakte hij het den vijand zeer onaangenaam. Het was den geheelen dag hoofdzakelijk een gevecht met grof geschut.

Mijn hoofdpijn verergerde en ik had zware koorts.

Generaal Botha was intusschen met versterking aangekomen en tegen den avond stonden de zaken beter. Toen was ik echter ‘klaar,’ ik verloor andermaal het bewustzijn en werd naar de ambulance vervoerd. Dr. Shaw deed zijn best, doch ik bleef eenige dagen bewusteloos, en toen ik weder bijkwam, deelde de dokter mij mede dat ik bij de ontploffing van den bom een lichten schedelbreuk had bekomen. De kwetsuur bleek gelukkig niet erg te zijn; want tien dagen later kon ik mijn bed weder verlaten.

Denzelfden nacht dat ik naar het hospitaal werd ge-

[p. 55]

bracht, was de vijand andermaal teruggetrokken over de Tugela, en in den vroegen morgen van den zevenden Februari waren onze burgers weder in het bezit van den Vaalkrans, om welks bezit zoo hard was gestreden en aan beide zijden zooveel bloed was gestort.

Zoover ik uit Engelsche officieele bron kan opmaken, was vijands verlies ongeveer 400; terwijl wij in dit gevecht 62 man hadden verloren. In aanmerking genomen de vastberadenheid, waarmede generaal Buller ons hier aanviel, is de terugtrekking zijner troepen mij hier, evenals te Spioenskop, een raadsel.

Long Tom schoot met veel succes en gedurende den geheelen oorlog heeft hij nimmer zulke belangrijke diensten bewezen als hier bij Vaalkrans.

De slag van Vaalkrans is voor mij en het Johannesburger Kommando ongetwijfeld het belangrijkste en hevigste gevecht geweest in dezen oorlog. Hoewel een punt van onze positie werd veroverd, meen ik toch trotsch te mogen zijn op de geheele verdediging. Bijna twee derden van de verdedigers waren gesneuveld of gewond, toen de vijand dat punt veroverde. leder die het kopje bezocht had, waar het gevecht had plaats gehad of beter gezegd waar wij positie hadden genomen, moest toegeven dat de bewijzen daar waren van een der hevigste gevechten in Natal. Al de boomen waren stuk gescheurd en verpletterd door de bommen. Groote klippen waren losgerukt en geel gekleurd door de lyddietbommen, en overal lagen verminkte lijken, zoowel van Britten als van Boeren; want gedurende den tijd dat de Vaalkrans in het bezit van de Engelschen was geweest, hadden zij geen kans of lust gehad de lijken van vriend of vijand te begraven.

Ik wil hier toch enkele zinsneden verhalen uit het opstel van Dr. Doyle over dit gevecht in zijn boek ‘The great Boer War’:

‘Het artillerievuur, (de Zwartkopkanonnen en andere batterijen), werden toen haastig gericht op den geïso-

[p. 56]

leerden Vaalkrans het werkelijke doel van den aanval. Dit bombardement zou een verpletterende uitwerking moeten hebben. Er mag betwijfeld worden of ooit te voren eenige positie is blootgesteld geweest aan zulk een verschrikkelijk bombardement. Het gewicht aan ammunitie door enkele kanonnen weggeschoten, was zwaarder dan dat eener geheele Duitsche batterij, gedurende den Fransch-Duitschen oorlog.’

Prince Kraft beschrijft de vier- en zesponders als speelgoed in vergelijking met de machtige houwitzers en 4.7 kanonnen.

Conan Doyle is echter niet te zeker van de uitwerking van deze machtige kanonnen, want hij zegt: ‘Hoewel de randen van het kopje bestookt werden door lyddiet en andere bommen, is het de vraag of dit verschrikkelijk vuur wel veel nadeel aan den vijand berokkend heeft; in aanmerking genomen dat er zeven Engelsche officieren en zeventig manschappen dood op het kopje lagen en er slechts eenige Boeren dood of gewond werden gevonden.’

Over den pom-pom, dien ik uit vijands handen redde, zegt de zelfde schrijver: ‘Het was gedurende dezen aanval dat er iets gebeurde van meer romantischen aard dan dit gewoonlijk het geval is in een modernen oorlog. Hier was geen sprake van een onzichtbaren vijand en kanonnen, die een groote menschenmassa schenen te willen vernielen; hier was het een Boerenkanon, afgesneden door de Britsche troepen, dat eensklaps uit zijn schuilhoek schoot en wegsnelde als een verschrikte haas uit zijn lager. Zoo snel als de trekdieren loopen konden, rende het uit het gevaar weg, slingerende en stootende tegen de klippen; terwijl de drijver diep voorovergebogen, zich zoo goed mogelijk zocht te dekken tegen den kogelregen. Achter, voor, links en rechts barstten de Britsche granaten, kraakten de lyddietbommen; doch over het randje verdween het kanon en binnen enkele minuten beschoot het alweer van uit een andere stelling de Britsche aanvallers.’

[p. 57]

Gedurende mijn verpleging in Dr. Shaw's ambulance werd ik vereerd met een bezoek van generaal Joubert, die mij geluk kwam wenschen met wat ZEd. Gestr. neemde, de prachtige verdediging van Vaalkrans, en tegelijkertijd zijn spijt te kennen gaf over het zware verlies dat ons kommando hier geleden had.

Van Dr. Shaw vernam ik dat na het gevecht geroep en gekerm nabij de Engelschen voorposten gehoord was. Onder bedekking van de duisternis hadden enkele burgers aangeboden te gaan zien of zij deze gewonden niet konden redden. Zij waren voorzichtig tot bij den voet van den Vaalkrans genaderd, zoodat zij de Engelsche wachten duidelijk hadden kunnen zien. Nog een weinig meer nabij gekropen, hadden zij in een sloot twee onzer gewonden, gevonden, een zekeren Brand en een zekeren Liebenberg, van den eerste waren een arm en been verbrijzeld; de tweede had een kogel door den dij. Men kan begrijpen in welk een verschrikkelijken toestand deze gewonden waren, als men bedenkt dat zij daar reeds twee nachten en een dag hadden gelegen, blootgesteld aan de bittere kou van den nacht en de brandende zonnehitte van den dag. De wonden krioelden reeds van ongedierte en men kon het bij hen bijna niet uithouden van den slechten reuk. De beiden ongelukkigen werden onmiddellijk naar het hospitaal gedragen, waar zij met de uiterste zorg verpleegd werden. De arme Liebenberg is later aan zijn wonden overleden. Brand, de jongste zoon van wijlen President Brand van den O.V.S., is, als ik mij goed herinner, hersteld.

Op gevaar af van mij de ergenis van menigeen op den hals te halen door aan de beschrijving van den slag bij Vaalkrans het volgende toe te voegen, wensch ik toch mede te deelen, dat na de behaalde successen te Spioenskop en Vaalkrans, ZEd. Gestr. de Kommandant - Generaal aan de beide Staatspresidenten, Steijn en Kruger, in overweging gaf aan de Engelsche Regeering een vredes-

[p. 58]

voorstel te zenden, erop wijzende dat de republieken nu ongetwijfeld het toppunt van haar glorie in dezen oorlog hadden bereikt. Het voorstel luidde: dat, indien de republikeinsche legers direct uit het Britsche grondgebied terugtrokken en er vergoeding werd verleend voor de door onze kommando's veroorzaakte schade aan eigendommen, Engeland van zijn kant zou waarborgen dat de beide republieken in den vervolge zouden gespaard blijven van verdere invallen vanuit de Britsche koloniën, afstand zou doen van haar beweerde aanspraak op suzereiniteit en zich niet meer zou bemoeien met de binnenlandsche administratie en wetgeving der beide republikeinen, en algeheele amnestie zou verleenen aan de rebellen uit de beide Britsche koloniën. ZEd.Gestr. verdedigde dit voorstel met de bewering dat Engeland nu juist in moeilijkheid verkeerde (door zijn gebrek aan voldoende troepenmacht in Zuid-Afrika) en zware nederlagen geleden had. Men moest van dit oogenblik gebruik maken, verklaarde Z.Ed.Gestr. In dit voorstel werd hij ondersteund door verscheidene officieren; terwijl daarentegen andere beweerden dat Natal nooit weer aan den vijand zou kunnen worden teruggegeven. Daar wij nooit weer iets gehoord hebben van dit vredesvoorstel, moet ik veronderstellen dat de beide Staatspresidenten het hebben afgekeurd.