Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Aan de Tugela.

Acht dagen nadat ik in de posities was met mijn kommando's onder generaal Erasmus, ontving ik order om op te trekken naar Pont- of Potgietersdrift, aan de Boven-Tugela, bij Spioenskop, om mij daar te stellen onder het bevel van den heer Andries Cronjé, die toen als generaal behoorde tot het O.V.S. leger en die, hoewel hij een eerbiedwaardig voorkomen had, geen succes was als generaal. Hij is dan ook later als zoodanig afgetreden. Behalve het op verkenning uitzenden van eenige patroeljes door de Tugela en het graven van slooten, gebeurde hier niets vermeldenswaardig tot op den 14 December 1899, toen ik order ontving met 200 man op te rukken naar Colenso om de gelederen aldaar te versterken, omdat een gevecht dreigde. Onder generaal Cronjé rukten wij er heen en kwamen den volgenden morgen tegen het aanbreken van den dag aan. Spoedig na onze aankomst begon het gevecht, bekend onder den naam van den slag van Colenso (15 December 1899), Zooals ik later vernam moesten de kommando's onder generaal Cronjé de rivier oversteken om den vijand op zijn linkervleugel aan te vallen, dit geschiedde niet omdat er verwarring ontstond, dank zij de tegenstrijdige orders door de aanwezige generaals uitgevaardigd. Zoo kreeg ik, b.v., in tien minuten tijds vier verschillende bevelen

[p. 47]

van vier verschillende generaals. Uit eigen beweging was ik op weg naar de rivier om te trachten een batterij kanonnen, die op vijands linker flank zonder bedekking stond - evenals de tien kanonnen die later denzelfden dag in onze handen vielen - en te ver vooruit was geschoven, in handen te krijgen. Reeds was ik persoenlijk tot op 1400 tree genaderd en volgden mijn burgers mij op de hielen, toen er een adjudant van generaal Botha, vergezeld van een zekere heer C. Fourie, welke toen ook generaal speelde, kwam aanjagen met een dringende order om mij met mijn kommando direct bij het Ermelo kommando te voegen, dat zooals men zeide, te zwak was om den vijand tegen te houden. Zoo snel als onze paarden het toelieten, reden wij achter de vechtlinie om, naar de plek waar wij moesten afzadelen en wij begaven ons te voet naar de posite der Ermelo-burgers. Dit was geen gemakkelijke taak; het gevecht was in vollen gang, vijands bommen barstten bij dozijnen over de posities onzer burgers en zoo moesten wij in de brandende zon zoo snel mogelijk eenige mijlen loopen.

Toen ik nabij de vechtlinie kwam, bevond ik dat mijnheer Fourie, de generaal, en de adjudant vermist werden en dat de Ermeloburgers geheel op hun gemak waren en geen hulp noodig hadden of hadden gevraagd. Zelfs was er nog geen bom in hunne nabijheid gebarsten; want op eenige honderden treden afstand stond een klompje aloëboomen, dat de Engelschen voor Boeren moeten hebben aangezien, te oordeelen naar het hevige bombardement waaraan deze boomen onderworpen waren. Ongeveer te dien tijd was de aanval van den vijand afgeslagen en was generaal Buller in vollen terugtocht naar Chieveley, zoodat ons commando geen actief deel van eenige beteekenis had kunnen nemen aan het gevecht.

Ten zeerste is het te betreuren, dat de vijand niet dadelijk achtervolgd werd; was zulks geschied, dan zou de veldtocht in Natal een geheel ander en gunstiger ver-

[p. 48]

loop kunnen hebben gehad. Verre van voor profeet te willen spelen, durf ik toch beweren, dat, indien wij zoowel toen als in latere gevechten, ons succes opgevolgd hadden, de oorlog zeer zeker een beter verloop zou hebben gehad.

Na geholpen te hebben de kanonnen, die in onze handen gevallen waren, door de rivier te brengen en eenige andere werkzaamheden te hebben verricht, werd mij gelast bij Colenso te blijven, posities in te nemen nabij het Ermelo-kommando bij Toomdrift, en verdere orders af te wachten.

Eenige weken van non-activiteit volgden nu, elken dag schoten de Engelschen een aantal bommen met hun 4,7 scheepskanonnen op onze positie. Onze kanonnen waren van kleiner kaliber, zoodat wij niet konden antwoorden. Gewoonlijk lagen wij in slooten, en stond een burger op den uitkijk. Zoodra het licht van een Engelsch kanon door hem werd gezien, riep hij uit: ‘Daar blits hij!’ of ‘Aspaai!’ allen zochten dan dekking, zoodat de vijand er slechts hoogst zelden in slaagde, eenig kwaad te doen. Op zekeren dag viel een dier groote bommen tusschen een veertiental burgers die zaten te eten. Hoewel de bom een scherpen klip trof en openscheurde, zoodat het gele lyddiet eruit puilde, bleef de punt gelukkig ongedeerd, de lont sloeg niet aan brand, de bom ontplofte niet en een groot onheil werd ons bespaard.

Mijn lager was al dien tijd te Potgietersdrift gebleven, zoodat wij tijdelijk van onze tenten beroofd waren. Het was ons dus niet onwelkom, toen wij order kregen Colenso te verlaten en naar ons lager terug te keeren.

Eenige dagen later werd mij gelast posities in te nemen, daar waar de Kleine Tugela in de Groote vloeit, tusschen Spioenskop en Colenso. Hier vierden wij het eerste Kerstfeest in het veld; onze vrienden uit Johannesburg hadden ons met procureur Raaff een bezending geschenken gestuurd, bestaande uit koek, sigaren en sigaretten, tabak en andere

[p. 49]

lekkernijen. Op de plaatsen langs de Tugela vonden wij veel groenten, hoenders, kalkoenen, enz.; de respektieve eigenaren waren weggevlucht, zoodat het onmogelijk was het achtergelatene van hen te koopen. Een en ander werd dus ter opluistering en viering van ons Kerstfeest geleend. Het geheel kommando vergastte zich aan een heerlijk Kerstmaal.

Generaal Buller was echter nog lang niet klaar met ons, hij trok nu op naar Spioenskop. Behalve een schijnaanval op mijne positie, gebeurde hier verder niets.

Ik stak op zekeren dag met een patroelje de rivier over om te verkennen wat het plan van den vijand was. Onverwachts stuitten wij op negen Engelsche spioenen, die, zoodra zij ons zagen, de vlucht namen. Wij joegen hen na en trachtten hen van hun hoofdmacht af te keeren, die in het gezicht was. Wij zaten hen dicht op de hielen en zouden hen zeker ingehaald hebben; doch toen wij in volle vaart een bergrand overjoegen, stuitten wij op een aanzienlijk Engelsch paardenkommando, dat, naar het ons toescheen, aan het drillen was. Wij waren toen niet meer dan 500 tree van hen verwijderd. Wij sprongen van onze paarden en openden vuur; wij waren echter slechts 12 man en het duurde niet lang of de vijand stuurde een paar bommen op ons en maakte zich gereed, ons met zijn geheele macht aan te vallen. Wij namen de vlucht, en werden achtervolgd door een honderdtal ruiters wier paarden in een goede conditie waren. Wij waren genoodzaakt zoo snel mogelijk denzelfden weg terug te rijden, dien wij gekomen waren. Gelukkig dat wij het pad goed kenden, zoodat wij zonder te zoeken kloven en donga's konden doorrijden, waardoor wij spoedig van onze achtervolgers ontslagen raakten.

Generaal Buller's macht nam eerst den schijn aan, alsof zij zich bij Potgietersdrift wilde doorslaan en nam al de ‘randten’ aan haar zijde van de rivier in bezit, zoodat de plaats daartegenover aan onze zijde moest verstrekt

[p. 50]

worden. Ons kommando moest zich nu weer verplaatsen naar Potgietersdrift. Spoedig speelden vijands scheepskanonnen onafgebroken van den morgen tot den avond op onze posities en zulks werd de geheele week volgehouden. Het scheen inderdaad of Generaal Buller met zijn lyddite de Boeren wilde verpletteren, opdat de Tommies met alle gemak naar Ladysmith zouden kunnen doorwandelen.

Een schijnaanval werd door de Engelschen bij Potgietersdrift gedaan. Met groot lawaai kwamen zij op ons aanrukken tot op 2000 tree, waarop zij, steeds onder bescherming hunner artillerie, de verschillende ‘randten’, en bulten bezetten. Op een gegeven oogenblik kwamen zij onze positie wat te nabij en wij gaven vuur, met het gevolg dat hun ambulancewagens heel wat heen en weer moesten rijden. Deze schijnaanval had slechts ten doel, onze attentie af te leiden: terwijl generaal Buller zijn troepen naar Spioenskop richtte. In zekere mate slaagden deze schijnbeweging.

Op den 21sten Januari 1900, begon het gevecht te Spioenkop aan de Boven-Tugela. Generaal Warren, die, geloof ik, dit gevecht leidde, werd geholpen door een tweeden schijnaanval vanuit den uitersten rechtervleugel. Generaal Cronje was in positie te Spioenskop, bijgestaan door de kommmando's van generaal Erasmus en generaal Schalk Burger. Het gevecht duurde den geheelen dag, alsook den volgenden dag, waarop het nog heftiger was. Gelukkig kwam generaal Botha op het tooneel en regelde de zaken op nieuw en zoo krachtdadig, dat de vijand op alle punten goed bevochten en tegengehouden werd.

Mij was georderd met mijn kommando de positie te Potgietersdrif te verdedigen; doch het gevecht te Spioenskop werd zoo ernstig, dat ik daarheen een veldcornetschap moest sturen ter versterking. Zelfs een tweede veldcornet moest er heen, zoodat ongeveer 200 Johannesburgers te Spioenskop meevochten, van wie negen sneuvelden en

[p. 51]

18 gewond werden. De vijand had in den avond van den laatsten dag van het gevecht den kruin van den kop bereikt, echter niet zonder zware verliezen geleden te hebben. Een onzer generaals had reeds den moed zoozeer opgegeven, dat hij zijn wagens enz. had laten terugtrekken en zelf ook het slagveld verlaten had. Generaal Botha hield moedig stand met de getrouwen, die reeds het heftige van dit belangrijk gevecht hadden doorstaan, en welk eene verrassing was het niet den volgenden morgen te ontwaren dat de Engelschen den terugtocht hadden aanvaard, het uitgebreiden slagveld, bezaaid met honderden dooden en gewonden achterlatend in onze handen.

Wat had de Engelschen doen besluiten dien nacht terug te trekken, was de algemeene vraag, die niemand kon beantwoorden. Gebrek aan water was, geloof ik, de reden die generaal Warren opgaf; wat ik echter moeilijk kan gelooven, aangezien tot op het hoogste punt van den Spioenskop water voorradig is en het onaanneembaar is dat men 1200 à 1300 kostbare menschenlevens opoffert voor deze positie, ze in werkelijkheid inneemt, en dan ter wille van water-schaarschte, - indien dit de reden ware - weer prijsgeeft.