Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

Reorganisatie van mijn kommando.

Na het onaangename, doch succesvolle onderhoud met den opperbevelhebber te Dannhauserstatie, liet ik de manschappen, die bij mij waren, onder bevel van een veldcornet, en vertrok zelf per spoor naar New-Castle om de burgers aldaar te verzamelen en muilen en wagens voor mijn convooi te krijgen; want, zooals ik reeds gezegd heb, had ik onze provisiewagens met trekdieren onder een sterke wacht te New-Castle achtergelaten.

Ik liet de burgers bij elkaar roepen, sprak hen toe en wees er o.a. op dat wij zoo spoedig mogelijk moesten oprukken naar de vechtlinie om de eer van ons kommando te herstellen. Onze plicht jegens land en volk en onze gesneuvelde, gewonde en gevangen kameraden eischten, dat wij den moed niet lieten zakken, doch voorwaarts gingen. Want, hoewel ik het nog maar niet kon begrijpen, hoe men ons van plichtsverzuim te Elandslaagte kon beschuldigen en hoe men kon zeggen dat wij

[p. 39]

oneer van het gevecht hadden, was dit toch het geval. Er is goed gevochten, doch wij werden door een tien maal sterkere, goed gedisciplineerde macht overweldigd, en onze vijand is de eerste geweest om te erkennen dat wij onze positie op eervolle wijze verdedigd hebben. Het getuigt niet van goeden smaak de oorzaak van een nederlaag te verdraaien of die nederlaag zelf met oneer en schande te bekladden. Oorlogvoeren gaat ongetwijfeld gepaard met veel geluk en slechts één partij kan in een gevecht dat geluk te beurt vallen en zeker niet in alle gevechten kan dezelfde partij de gelukkige zijn.

Onder de verzamelde burgers bleek mij al dadelijk een klompje te zijn, waarbij de lust tot doorvechten niet zeer groot was. Het zou tot geen nut zijn hen te dwingen; het beste was dus hun verlof te geven naar huis te gaan, totdat zij van den schrik bekomen waren of het bespotten hunner vrouwen en zusters hen van zelf weer zou noodzaken de wapenen op te nemen en hun burgerplichten te vervullen. Ik verzocht daarom den burgers, die niet den moed hadden naar de vechtlinie terug te keeren, op zijde te gaan staan; waarop een dertigtal zich afzonderden. Zij werden uitgejouwd en bespot door de overigen. De schrik van Elandslaagte was echter te groot geweest, zij waren blind en doof, en wilden alleen maar terug naar huis. Ik gaf hun elk een pas geldig om per spoor naar Johannesburg te reizen, welke pas als volgt luidde: ‘Verlof aan... naar Johannesburg, wegens lafhartigheid, vrij op Regeeringskosten.’

Zij staken den pas zonder erg in den zak en begaven zich, elk met hun bundeltje kombaarzen, direct naar het station om met den eersten den besten trein te vertrekken.

Dit kan er een denkbeeld van geven hoe groot de schrik is, ontstaan door een nederlaag en hoe moeilijk het is om een kommando weder te krijgen op dezelfde sterkte als het voor het gevecht had.

De overgroote meerderheid van de overgebleven Johan-

[p. 40]

nesburgers was echter dadelijk bereid om op te rukken en den vijand weder te ontmoeten.

Mijn wagentje was te Elandslaagte in handen van den vijand gevallen, alsook mijn kleêren, kombaarzen en andere benoodigdheden en ik was dus genoodzaakt te New-Castle mij van een en ander te voorzien. Dit ging niet zoo gemakkelijk, want de winkelvoorraden aldaar waren meest door de eigenaren weggevoerd of, zoo zulks niet geschied was, door de kommando's geplunderd, en wat er nog over was, had mijnheer J. Moodie, die daar resident-vrederechter speelde, in zijn bezit, en hij was niet zeer genegen mij van een nieuwe uitrusting te voorzien. Genoemde persoon was een gunsteling van generaal Joubert en bezat genoeg ‘red tape’ om er ziek van te worden. Door hier wat te koopen en daar wat te buiten - een fatsoenlijk woord voor stelen - kwam ik den volgenden morgen gereed en rukten wij op naar Dannhauserstatie, waar wij nog dienzelfden avond aankwamen.

Toen het Johannesburger kommando den volgenden dag vandaar optrok, telde het 485 bereden manschappen, van al het noodige voorzien. Te Glencoestatie aangekomen, ontving ik een telegram van generaal Joubert, meldende, dat hij dien dag, den 30^sten Okober, den vijand bij Ladysmith had verslagen en 1300 krijgsgevangenen had gemaakt, die den volgenden morgen zouden aankomen. Hij droeg mij op, hen met een escorte naar Pretoria te brengen.

Dat was een vleiende opdracht! Krijgsgevangenen wegbrengen door andere burgers gemaakt! De generaal beschouwde ons dus voor niets anders meer geschikt dan om politie te spelen. Er was echter raad voor, ik gelastte een mijner officieren met 40 manschappen de krijgsgevangenen naar Pretoria te brengen, deelde ZEd. Gestr. per telegram mede dat zijn order was uitgevoerd en vroeg om instructies, of ik met mijn kommando kon oprukken, Hierop kreeg ik ten antwoord: ‘Sla uw kamp op nabij Dundee, zie toe dat daar orde en wet gehandhaafd worden,

[p. 41]

help den vrederechter bij het verzenden van buitgemaakte geweren, ammunitie, voeder enz. naar Pretoria, en wees op uw hoede dat gij niet andermaal overvallen wordt.’

Dit ging mijn ‘vuurmaakplek te boven.’ Dit was te veel voor een witman. Het was een directe beleediging die ik diep gevoelde. Mijn chef was dus van plan mij den kop onder water te houden, hij vertrouwde ons arme kommando niet in de vechtlinie, en hield zijn woord niet om mij weder een kans te geven de geleden nederlaag te herstellen. Wij werden nu achteraf gehouden.

Ik was echter vast besloten en gaf order op te rukken naar Ladysmith, wat er ook van mocht komen. Mocht de generaal my niet in de vechtlinie willen hebben, dan wenschte ik niet langer officier te blijven; het beste was dus maar den bul bij de horens te vatten, al had ik ook geen invloedrijke vriend, op wiens hulp ik kon rekenen. Er was voor mij geen andere weg open.

Den eersten November 1399 kwamen wij in het hoofdlager te Ladysmith aan en ging ik persoonlijk mijn aankomst aan generaal Joubert mededeelen en hem zeggen dat wij wilden vechten en niet constabel spelen achter de vechtlinie.

Na uitgespannen en afgezadeld te hebben, zocht ik de tent van ZEd. Gestr. op, stapte zoo brutaal als ik kon binnen en groette ZEd. Gestr. die gelukkig alleen was. Ik begon mijn zaak direct te verdedigen, en zeide hoe onbillijk het was ons op den achtergrond te houden, en dat de burgers bovendien geprotesteerd hadden tegen deze behandeling. Dit laatste was een argument, dat veel gebruikt werd, wanneer een officier graag iets gedaan wilde hebben.

De generaal was eerst erg opgewonden. Hij zeide dat ik zijn bevelen minachtte en dat hij mij zou laten doodschieten. Na met zijn fijne stem heel wat afgeraasd te hebben, genoeg om den duivel op den loop te jagen, werd hij kalmer en gaf mij op militaire wijze order mij

[p. 42]

voorloopig bij Generaal Schalk Burger aan te sluiten, die nabij Lombaardskop in de belegeringslinie om Ladysmith was.

Dien zelfden avond nog trok ik met mijn kommando daarheen en meldde mij aan bij Ass. Generaal Burger. Door een zijner adjudanten, den heer Joachim Fourie, die zich later zoo menigmaal onderscheiden heeft en in een gevecht nabij zijn woning in het district Carolina gesneuveld is, werd mij een lagerplek aangewezen. Wij sloegen ons kamp op, op de plaats, waar eenige dagen te voren generaal White en generaal French verslagen waren. Het bleek dat de vijand in dat gevecht (30 October 1899) een aanzienlijke hoeveelheid geweer- en kanon-ammunitie in een gat in den grond verborgen en dit toegedekt had met gras, zoodat het er uitzag als een hoop vuilnis. Een van de burgers, die dit voor den gezondheidstoestand van ons kamp noodig achtte, stak het gras in brand en weldra tastte het vuur de ammunitie aan. Het duurde niet lang of het leek alsof er een werkelijk gevecht plaats had. Spoedig kwamen van alle kanten burgers aanrijden om te vernemen waar gevochten werd. Generaal Joubert zond iemand van het hoofdlager om te zien of de Johannesburgers nu bezig waren elkander dood te schieten en of ik geen orde meer onder mijn manschappen kon houden. Ik verzocht dezen boodschapper zich te gaan overtuigen van hetgeen er gebeurde en ZEd. Gestr. mede te deelen dat ik goed kans zag orde onder mijn manschappen te houden; maar dat ik geen controle had over de wijze waarop de vijand zijn ammunitie op het slagveld geliefde te verbergen. Intusschen werd het mij steeds duidelijker in welk een slechten reuk mijn kommando bij onzen opperbevelhebber stond en dat wij ons al heel netjes en zeer dapper zouden moeten gedragen om ons in zijn achting hersteld te zien. Ook bij andere kommando's stonden wij ongunstig aangeschreven en noemde men ons: ‘Die natlager, wat bij Elandslaagte moest trap’;

[p. 43]

geheel en al vergetende op welke wijze het groote kommando van generaal Meijer bij Dundee in wanorde had moeten vluchten. Indien de slag bij Dundee in al zijn bijzonderheden werd weergegeven, dan zou deze nog verre den slag van Elandslaagte overtreffen.

Eindelijk waren wij dus in de vechtlinie. Ik zette mijn posten uit en wees posities aan, die echter allesbehalve gunstig waren; doch ik mocht nu niet meer klagen, de zaak moest nu haar loop hebben. Wij waren vastbesloten ons best te doen om van den smaad, ons ten onrechte opgelegd, bevrijd te raken.