Mijne herinneringen uit den Anglo-Boeren-oorlog

[p. 24]

Het gevecht te Elandslaagte.

Op den vroegen morgen van den 21^sten October 1899 werd mij rapport gebracht door eenige spioenen, welke gedurende den nacht uitgezonden waren in de richting van Ladysmith, dat de khakies aankwamen.

‘Waar zijn zij, en hoe sterk zijn zij?’ vroeg ik.

‘Kommandant, dit lijkt voor mij, het zijn omtrent 1000 ruiters met kanonnen, en zij zijn Modderspruit al door.’

Orders werden gegeven aan de burgers om zich gereed te maken en tegen zonsopgang loste de vijand reeds het eerste kanonschot dat ik in dezen oorlog hoorde. Ik kan u verzekeren dat kanonschoten zoo vroeg in den morgen geen zoete muziek zijn. Spoedig was de vijand zichtbaar op de randjes (heuvelrijen) ten zuiden van het station. Vele mijner manschappen zagen het komende gevecht met genoegen tegemoet, andere waren doodsbleek. De wijze waarop velen positie namen, toonde duidelijk hoe onervaren in en onbekend met het oorlogvoeren wij waren. Het eerste schot uit een onzer beide kanonnen was zoo goed gericht, dat het tweede en derde doel troffen en den vijand in verwarring brachten. Spoedig daarop was een ammunitiewagen van de bespanning beroofd, doordat de acht muilen met disselboom en al verpletterd waren. Des vijands kanonnen, die van zeer klein kaliber moeten geweest zijn, schoten te kort, konden onze posities niet bereiken, en het eenige kwaad dat zij deden, was een bom door onze ambulance zenden, die bij het station en dus bij hunne posities stond. Toen de vijand zag dat ook wij kanonnen hadden, en bovendien raak konden schieten, trok hij terug in de richting van Ladysmith. Wij zonden hem patroeljes achterna en te 10 uur ongeveer rapporteerde de kommandant van het Hollanderskorps aan onzen generaal dat de Engelschen in Ladysmith waren teruggekeerd. Misleid door dit rapport, werden mijn voorposten ingetrokken, met achterlating van

[p. 25]

slechts enkele spioenen en één veldcornetschap. Afzâal en kostmaken kwamen nu aan de beurt, en wij namen er ons gemak van.

Tegen 2 uur namiddags kwam het rapport van de spioenen, dat de Engelschen druk bezig waren per spoor troepen aan te voeren en af te laden bij Modderspruit. Ik reed nu met eenige burgers in die richting en van een hoog kopje kon ik duidelijk zien wat er gaande was. Van dit verheven punt, ongeveer 1200 treden van den vijand, was er een prachtige kans hen te bombardeeren, aangezien de troepen in dichte massa's bij elkaar stonden. Bovendien bood het kopje voor onze burgers en kanonbediening een prachtige positie en beschutting aan. Ik zond daarom een mijner adjudanten terug en liet den generaal vragen, zoo spoedig mogelijk een der beide kanonnen te zenden. Ik ontving echter een afwijzend en schertsend antwoord. Haastig ging ik toen persoonlijk naar den generaal en trachtte hem te bewegen mij een kanon af te staan. Ik slaagde echter niet en reed onverrichter zake en bitter teleurgesteld naar het kopje terug; doch dacht: de generaal is zooveel ouder dan ik en heeft zooveel meer ondervinding, hij zal dus wel in deze recht gehandeld hebben.

Ik had nog niet ver gereden of een rapportrijder kwam aanjagen, en riep: ‘Kommandant, die Engelse kom an. Hulle is banje. Kijk, daar kan u ons mensen zien wegvlug; want die Engelse kavalerie trek hulle om.’ En werkelijk kon ik met mijn verrekijker zien, dat de veldcornet, dien ik achtergelaten had op het kopje, met zijn kommando terugtrok. Des vijands taktiek was duidelijk, zijn infanterie in het midden met drie batterijen veldstukken (15 ponders), links en rechts kavalerie met maxims. Hij kwam aangerukt in den vorm van een halve maan en trachtte met zijn vleugels onze posities om te trekken, zoodat bij een bestorming, aan het einde van het gevecht, de lansiers en verdere ruiterij aan beide flanken het voor ons onmogelijk zouden maken te ontkomen.

[p. 26]

Het was moeilijk de sterkte te schatten van onze aanvallers, ik schatte ze in het ruwe op 5 à 6000 man; terwijl wij, alles tezamen niet meer dan 800 man telden en slechts voorzien waren van 2 Nordenfeldtkanonnen, met bommen en granaatkartetsen.

Dat het den vijand ernst was, bleek ten duidelijkste, en wij haastten ons onze strijdmachten zoo goed mogelijk op te stellen. Ongelukkig waren onze kanonnen zoo geposteerd, dat het niet lang duurde of zij werden tot zwijgen gebracht.

Wij deden ons best den vijand zoo goed mogelijk tegen te houden; doch zijn overmacht was te groot en na korten tijd lagen overal gesneuvelde en gewonde burgers. Toen de vijand onze posities begon te stormen, en hij onder schot kwam, lieten wij hem onze tegenwoordigheid echter pijnlijk voelen en op menige plaats zag men hun gelederen dunner worden. Zij kwamen echter met groote vastberadenheid op ons aanrukken. Voor het eerst en ook voor het laatst in dezen oorlog, hoorde ik in een gevecht een Engelsch muziekkorps spelen om de aanvallende Tommies op te beuren en aan te moedigen.

Ik weet niet waarom de Engelschen zijn afgeweken van de oude gewoonte om in oorlogen met vlaggen en vaandels uit te rukken en onder de tonen van de muziek te strijden. Misschien wel uit angst voor verovering.

Ongeveer een half uur voor zonsondergang was de vijand onze posities van alle zijden tot op zeer korten afstand genaderd en werd het gevecht zeer hevig. Hoezeer de overgebleven burgers ook dapper tegenstand boden, was alle mogelijkheid om den vijand terug te slaan, verdwenen.

Omtrent dezen tijd zag ik hem onze posities door een nekje (inzinking tusschen twee kopjes) naderen en stormen. Terwijl ik er heen liep, trof een kogel mijn geweer, zoodat dit onbruikbaar werd. Een gewonde burger gaf mij zijn Mauser en ik voegde mij bij veldcornet Pieter Joubert, die met ongeveer zeven anderen het nekje ver-

[p. 27]

dedigde. Wij beschoten den vijand zoo hevig dat hij verscheidene keeren terug moest; maar telkens werd hij opnieuw tot den storm aangevoerd door andere officieren. Hier werden de dappere veldcornet Joubert en twee andere burgers zwaar gewond. Eerstgenoemde overleed kort daarna. Van de linkerzijde werden wij nu op slechts 20 tree afstand beschoten en ik zag dat de vijand den rand, waar onze kanonnen stonden, reeds in bezit had.

De zon was nu onder en de schemer spreidde zich over het bloedig tooneel. Duitschers, Hollanders, Franschen, Ieren, Amerikanen, Australiërs en Boeren hadden zij aan zij gestreden. Vele hunner lagen dood of gewond. Het gekerm der gewonden was verschrikkelijk en hartverscheurend.

Door een laatste bestorming kwam de vijand in al onze posities en vermeesterde hij onze kanonnen. Hier was dus mijn laatste kans om door ‘pad geven’ aan gevangenneming te ontkomen.

De slag van Elandslaagte was gestreden en door ons verloren.