Fransche caricaturisten

[p. 25]

IV.
De politieke caricatuur om Napoleon.

Het gechargeerd portret van Bonaparte door Isabey is een der eerste caricaturen die van den Caesar zijn verschenen en het was tevens, wat Frankrijk betreft, vooreerst vrijwel de laatste. Evenmin als de Zonnekoning duldde Napoleon I spot op zijn persoon of regeeringsdaden.

Geheel onjuist is echter, wat meermalen beweerd is, dat de keizer de macht van de caricatuur niet erkende en er geen gebruik van maakte. Zelfs Champfleury heeft in zijn deeltje ‘Histoire de la Caricature, République, Empire, Restauration’ slechts één hoofdstuk van de 21 aan het keizerrijk zelf gewijd en dat dan nog hoofdzakelijk aan de Engelsche caricatuur die het bestookte. Toch heeft Napoleon wel degelijk de spotprent als wapen gebezigd, en in zijn correspondentie zijn aanwijzingen gevonden, waarin hij zelfs blijkt ze te hebben willen inspireeren.

Hij heeft de caricatuur tegen Engeland aangemoedigd, en waarschijnlijk betaald, die zeker niet minder fel, ofschoon minder kunstzinnig is dan de Engelsche die zij bestreed. John Bull is er voortdurend voorgesteld als de groote geldschieter, de omkooper van het vasteland, die alleen door zijn geld Rusland, Oostenrijk, Pruisen en Spanje ervan weerhield, Napoleon's heerschappij tammelijk te ondergaan.

[p. 26]

De aanvallen, op George III, koningin Charlotte, den Prins Regent, de hertogen van York en Cambridge, Nelson en Wellington, en bovenal op den veelgehaten en gevreesden Pitt, in wien Napoleon zijn sterksten vijand erkende, zijn dikwijls van een buitengewoon grove soort.

‘Pitt, Pitteux, Dépité, meurt de la pituité, et des suites d'un soufflet’ is een er van. Een andere, waarin de kop van den Britschen minister althans een zweem van gelijkenis heeft: ‘Mort de Pitt,’ stelt hem voor, zooals hij door een duivel wordt weggedragen, terwijl de koning blindelings zijn weg zoekt, en valt over een zak ‘Dépôt des crimes du Gouvernement Anglais’, in een afgrond. ‘Goddam, je suis f....’ steunt hij. Een Fransche nationale garde houdt een papier op, waarop staat: ‘Victoire Austerlitz, Paix Continentale’(?). ‘Réveil de Pitt’ stelt den staatsman op zijn bed voor, zooals hij een visioen krijgt van de overwinningen van zijn tegenstander, en vervloekt wordt door zijn landgenooten. ‘La Lanterne Magique’ vertoont een kaart, waarop men Schotland en Ierland van het rijk ziet afgescheurd.

Ingewikkelder, en niet zeer de moeite van het beschrijven waard, is de prent ‘L'Horoscope de l'Angleterre’, terwijl de allegorie op de bevrijding van Engeland door Napoleon grappig is als tegenhanger van de vele Engelsche prenten waarin het schrikbeeld van een Engeland, geknecht door den tyran, den volke wordt voorgehouden. Een prent, die gezegd kan worden een verzoenenden geest te ademen, stelt verschillende naties voor, waaronder ook Engeland, drinkende op ‘Bonaparte and peace for ever - Vive Bonaparte et la paix’.

In andere caricaturen vindt men natuurlijk, behalve Engeland, nog meer vijanden van den keizer bespot: den keizer van Rusland, den ‘verrader-

[p. t.o. 27]

ONBEKENDE MEESTER.
De acteur Talma geeft Napoleon I les in keizerlijke houding en waardigheid.

[p. 27]

lijken’ keurvorst van Hessen, den koning van Pruisen, en vooral koningin Luise.

Maar Napoleon zou weldra den spot ook van Franschen tegen zich gekeerd zien. In 1814 verschijnt een fraai geteekende caricatuur - in tegenstelling met de bovengenoemde zekerlijk het werk van een artiest - waarin Talma Bonaparte les geeft in ‘maintien’ en in keizerlijke waardigheid. In de figuur van den grooten acteur is alle waardigheid gelegd; met een sierlijke doorbuiging van het lichaam steunt hij den eenen arm op de heup, terwijl de andere een stok grijpt; hij heeft den mantel met monumentalen zwier omgeslagen. Zijn leerling overdrijft op een potsierlijke wijze het gebaar, zijn gelaat is overmatig ernstig, zijn oogen puilen uit van inspanning, hij werkt één heup op monsterachtige wijze omhoog. Dit is een zeer treffende caricatuur, stellig van de hand van een der bekende kunstenaars uit dien tijd, misschien van denzelfden die de eveneens mooi geteekende prent ‘Dans le Sac’, met Cambacérès, Bonaparte en Lebrun voortbracht. En nu nadert de veroveraar zijn val en er beginnen prenten te verschijnen als ‘Fête des Innocents’, waarin men Napoleon ziet zwaaien met stokken waaraan de conscrits gebonden zijn, en andere jongemannen in eindelooze rij ziet optrekken om aan de tonnen te worden vastgebonden. Of men ziet hem door twee vijanden met raketten in de hoogte geslagen terwijl de duivel toeziet:

Jaloux de leur plaisir, épiant chaque geste,
Messieurs, dit Lucifer, après vous s'il en reste.

Maar het is niet noodig dit korte tijdperk van zoo heel nabij te bezien, waarin de caricatuur, triomfeerend over den verslagene dien zij in zijn glorie nooit bestreden had, zich in een lange reeks van prenten over zijn val verheugde.

[p. 28]

In den korten tijd van den terugkeer van Elba tot Waterloo ziet men de Fransche caricatuur in twee kampen verdeeld. Père Violette, de naam dien Napoleon nu gekregen heeft in tegenstelling met de lelies der Bourbons heeft nu nog meer dan voorheen zorg gedragen een hem bevriende caricatuur in stand te houden, maar de vijandige, somtijds werkelijk ignobele, overstemt en overleeft haar.

Wie zijn de makers geweest van deze caricaturen in het eerste keizerrijk? Wij kennen den naam van den uitgever, Martinet in de Rue du Cocq, wiens prentenwinkel, evenals die van de weduwe Humphrey en van Fores in Londen, door een caricatuur met de toeschouwers ervoor is vereeuwigd, maar wie waren de makers? Men noemt Isabey, Boilly, Vernet, Maleuvre, Tardieu, Hennequin, Picot, Ruotte, Charon, Forestier, Chasselat, Desrais, Tassart, en Langlois. Aan dien laatste dankt men een prent, waarin de caricatuur zich zelf bestraft voor de onwaardige bejegeningen van den gevallene, en zich ziet voorgesteld als de ezel die den stervenden leeuw trapt.