Brieven uit de oorlogsjaren aan Theun de Vries

57

Doorn 26-6 [1943]

Beste Theun,

Dank voor je brief van veertien dagen geleden. Je neiging tot ‘polypragmatisme’ ken ik, en ik heb er ook heel wat last van. Alleen is het bij mij chronisch, zoodat ik er niet meer zoo op let. Wat al plannen heb ik de laatste tien jaar gekoesterd, die op niets zijn uitgeloopen! Als je er wérkelijk last van gaat krijgen, kan ik je een kuur-Valéry aanraden - al of niet ondersteund door tinctura Valéryanae! - zoodat je profiteeren kunt van 's mans al of niet geveinsd vermogen tot uitstel, verzwijgen, en de meeste elegante zelfsabotage-zonder-gewetenswroeging die zich denken laat. Ik geloof dat het belangrijkste is je niet te schamen wanneer je op een gegeven moment zegt: ‘Dit aardige plan, deze interessante roman, dit ver-

[p. 75]

dienstelijke essay, zal niet geschreven worden!’ Maar het is moeilijk, moeilijk ... Bovendien staan er altijd diverse schimmen met opgeheven wijsvinger gereed, al prevelend: ‘Je kunt het niet, schoft; het is het begin van de impotentie, die we je al zoo lang voorspelden, het is een uitvlucht!’ Wat verder Valéry's verdiensten ook zijn, dat hij naar deze stemmen minder geluisterd heeft dan menig ander, staat voor mij wel vast.

Hegel als geschiedenisphilosoof¹¹² lijkt mij interessanter dan als metaphysicus, in welke qualiteit ik hem nooit heelemaal au sérieux heb kunnen nemen. Vico is alleen tot mij doorgedrongen doordat Joyce in Finnegan's Wake van zijn constructies gebruik schijnt te hebben gemaakt (zie artikel van Bosmans indertijd in Criterium ). Het is zooiets als Spengler avant la lettre, hè? Er schijnt nóg zoo'n hedendaagsche constructeur van cyclische wetten te zijn geweest, een Hongaar, meneer Paul Ligeti (‘Der Weg aus dem Chaos’), die van Wölfflin's theorieën uitgaat. Ik ken het boek niet, maar vond het genoemd in ‘Überlieferung’ van Ziegler, de schrijver van ‘Der ewige Buddho’. In laatste instantie is dit allemaal ‘astrologie’, d.w.z. mythe. Dit aspect zou je niet geheel moeten verwaarloozen, komt mij voor. Met echte wetenschap heeft het minder van doen dan deze heeren zelf meenen. Maar het is buitengemeen interessant, en ik kan me je geboeidheid begrijpen. Toevallig las ik zoo juist een (korte) critiek op alles wat naar Hegeliaansche geschiedenisphilosofie zweemt, in het Pascalessay van Sjestow. Verder las ik, wat je óok zal interesseeren, The Grapes of Wrath van Steinbeck; dat je allicht zult kennen. Ik vind het een superieur boek, dat mij tot het einde toe in groote spanning heeft gehouden. Als tendenzwerk - wat het ongetwijfeld is - is het voor mij precies aanvaardbaar, door de buitengewone zakelijkheid en de ononderbroken stroom van vondsten, psychologisch en anderszins. Trouwens, ook Mice and Men, dat ik eerder al las, is erg goed. Het is werkelijk een auteur die er wezen mag.

Verder vegeteer ik zoo'n beetje door. D.w.z. ik noem vegeteeren, als ik geen roman schrijf! Intusschen corrigeer ik nog genoeg - o.a. ben ik mijn Gestelsche sonnettencyclus, die ik je t.z.t. graag eens wil laten lezen, weer aan het omwerken, - om deze term cum gr. sal. te mogen nemen. Maar deze tijdelijke omsluieringen van het scheppingsvermogen zijn vervelend, ook al omdat tegelijk ermee zooveel andere vermogens omsluierd zijn, b.v. om gesprekken te voeren, etc. Maar niet getreurd. Het allerliefst zou ik, geloof ik, heelemaal onderduiken in een uitvoerige studie over het Boeddhisme, - op mijn eigen manier dan, eenigszins in de toon van de dialogen over de tijd, die jij indertijd las. Maar het brengt verschillende gevaren mee. Ik verdom het in elk geval om de realiteit uit het oog te verliezen, hetgeen het Boeddhisme in zijn meer critisch gelouterde aspecten trouwens ook niet vergt. Het is een allerinteressantste wijsbegeerte, - géén godsdienst (een van de vele misverstanden over het Boeddh. in omloop). Nietzsche achtte

112 Ik was begonnen notities te maken voor een opstel of boek over Hegels visie op de geschiedenis, maar ik moest ook dit literair voornemen (als zovele andere) weer laten varen.

[p. 76]

een toekomstig Europeesch ‘Boeddhisme’ noodzakelijk, of wenschelijk. In elk geval is het Christendom wel onherstelbaar op de flesch, - hoewel ik het nog wel een paar eeuwen geef, - een uitlating die in Gestel bij mijn dominee een ijskoude en beleefde verbazing opwekte!!! Voor mij is nog steeds de vraag wat de belangrijkste historische noodzakelijkheid momenteel is: het liquideeren van het Christendom of de sociale revolutie. Ws. beide, het eene weerspiegelt zich in het andere.

Houd je goed, en laat nog eens wat hooren. Hart. gr. van ons beiden, je

Simon