Brieven uit de oorlogsjaren aan Theun de Vries

38

Doorn 14-11-41

Beste Theun,

Het wordt weer eens tijd, dat ik iets van mij laat hooren. Allereerst wel bedankt, - en bedank ook den onbekenden leener! - voor Van der Waals,⁶⁷ die ik doorlas zonder er iets van te begrijpen, maar voortdurend met het streelende gevoel, dat ik het meeste ervan begrijpen zóu, als ik me erg veel moeite gaf en mijn natuurkunde van vroeger weer opfrischte. Voor een ‘dialoog’ had ik maar een paar kleinigheden noodig, die ik eigenlijk al wist: maar daar ik ze zeker weten moest, heb ik, afgezien van het dilettantische genoegen om mij met dingen bezig te houden die boven mijn pet gaan, toch veel aan het boekje gehad. De dialoog in kwestie hoop ik je over een dag of tien te sturen. Graag dadelijk na lezing terug, - aangeteekend graag! - daar ik hem nog naar anderen sturen wou. De relativiteitstheorie heb ik maar niet genoemd, voor het geval ik het ding volgend jaar nog in een tijdschrift kan krijgen. Denk er vooral om, dat deze dialoog weinig of niets meer met literatuur te maken heeft. Ik weet heelemaal niet of het je interesseeren zal, te meer omdat ik het gedeelte over de geschiedenis weggelaten heb; eensdeels kwam ik tot allerlei rare paradoxen, anderdeels tot duidelijke ‘ketterijen’, zal ik maar zeggen; en alles bij elkaar vond ik het toch ook weer niet belangrijk genoeg om het als ‘apocryph boek’ te handhaven. Maar wat ik met het ‘historische’ Te Laat bedoel, staat duidelijk aangegeven, en het is in den grond ook hoogst eenvoudig. Denk er ook om, dat de voornaamste spreker géen alter

67 De relativiteitstheorie door J.D. van der Waals (Amsterdam, 1917).

[p. 46]

ego is; het is een grijsaard, een half miskend philosoof, die wel veel verkondigt wat ook ik zou kunnen verkondigen, maar die tenslotte toch ‘eigen wegen’ gaat. Ik zal blij zijn, als het ding klaar is en ik mij weer eens op meer literaire werkzaamheden bezinnen kan. Echt werken zal voorloopig nog wel niet gaan.

Het is jammer, dat het vernietigen van je brieven je in ongelegenheid zou kunnen brengen, maar ik vond het toch werkelijk veiliger, voor jóu dan. In je voorlaatste brief stonden nog een paar dingen, waar ik het over had willen hebben. De opvatting van Hemingway en dgl. als individualisten, die een collectieve orde helpen voorbereiden, en de uitbreiding daarvan tot een algemeene ‘wet’, zooals jij doen wilt, lijkt mij zeer juist. Vgl. ook het stichten van godsdiensten en dergelijke. Achter je conceptie van den ‘gigantischen’ historischen roman heb ik iets méer vraagteekens gezet. Het komt mij namelijk voor, dat je hier het gebied van den roman met stijgende snelheid verlaat voor dat van de historische verhandeling, die van haar kant nog genoeg ‘literaire’ elementen in zich op kan nemen, - stilistisch, beeldend, concreet beschrijvend, - om ‘als een roman’ leesbaar te blijven. Vgl. Het Herfsttij van Huizinga, - en die is dan nog een prof., die niet te veel ‘literaire’ zijsprongen mag wagen! In deze richting zou inderdaad veel meer te bereiken zijn; maar ik geloof werkelijk, dat je je dan, minstens bij de conceptie, en waarschijnlijk ook wel tijdens het schrijven, geheel moet losmaken van alles wat de roman tot op heden heeft vertegenwoordigd. Achteraf, bijvoorbeeld voor commerciële doeleinden, kan de ‘roman’, bij wijze van etiket, gerust weer binnengesmokkeld worden, en ik zal je niet verraden! Overigens, wat een berg werk komt er dan nog bij! De ‘normale’ historische roman vergt al zoo veel op dat gebied ...

Van historische romans gesproken: ik kreeg een derde druk van Das fünfte Siegel, met twaalf foto's van schilderijen van Greco; het ziet er nogal aantrekkelijk uit en ik zal een ex. voor je bewaren. Deze derde druk, ten getale van 4,000 ex. is op slag uitverkocht, zooals de uitgever mij gisteren schreef. Hij denkt nu over een vierde druk van 10,000 ex. En wat Rumeiland betreft schijnt hij met dezelfde astronomische getallen te willen werken, terwijl ook Aktaion in voorbereiding is. Als er nu maar niet op een of andere manier een stokje voor gestoken wordt. Ik kan het geld, dat dan gewoonlijk langzaam komt binnendruppelen, best gebruiken. Ik vermoed, dat ze werkelijk niets anders meer te lezen hebben in Duitschland ... (Alle schrijvers zijn aan het front en zoo.)

Voer je nog wat uit? Het Harlinger plan?⁶⁸ Urukagina? En hoe zijn de vooruitzichten van de radio? Zo juist hoorde ik, dat De Gemeenschap opgeheven is. Gr. Ned. zal misschien blijven voortbestaan, mits wij den naam van Greshoff weglaten, wat inmiddels geschied is.

Hartelijke groeten van Simon.

68 Mijn eerste ontwerpen voor de latere roman Anna Casparii of het heimwee (1951) dateren uit deze tijd.