Verzamelde romans. Deel 49. Het schandaal der Blauwbaarden

[p. 38]

IV De witte dwerg of de wraak van de astronoom

Wat mij in het bijzonder opviel in Wilkie's familiegeschiedenis was dat hij niet merkbaar beroerd werd door het pijnlijke ervan. Natuurlijk hoefde hij zich minder te generen tegenover twee vluchtige congreskennissen dan in een New Yorkse salon, waar universitairen zich met drankjes sterkten; maar wanneer ík, onverschillig tegenover wie, verslag zou moeten uitbrengen hoe mijn eigen vader zijn (tweede) vrouw en haar minnaar had vermoord, zou men toch wel tekenen van verlegenheid bij mij opmerken; ook al zou ik stellig enige steun putten uit de cynische gedachte, dat mijn vader niet alleen zijn straf had ontlopen, maar nog jaren ongemoeid in Italië had geleefd. Vandaar ook Wilkie's voorliefde voor Italië, die niets te maken had met de veelbewogen geschiedenis ervan. Want hij was erg gesteld geweest op zijn vader, terwijl hij voor zijn tweede moeder en haar amant geen goed woord overhad.

De oude heer Wilkie, van de naam Edgar, was 90 jaar geworden, en de laatste jaren van zijn leven zo goed als kinds, dus weinig door zijn geweten geplaagd, indien hij daar ooit al last van had gehad. Hij was een wereldvermaard astronoom, verbonden aan een der grote Amerikaanse sterrenwachten. Onder zijn vele publikaties trok vooral de aandacht wat hij over de ‘witte dwergen’ op het hart had gehad, want op dat gebied was hij de eerste internationale deskundige, nog tot vele jaren na zijn dood. Deze ‘witte dwergen’ zijn belangrijk in verband met de liefdesgeschiedenis, die zich vlak bij die sterrenwacht onder zijn ogen afspeelde, niet alleen omdat de dubbele moord plaats vond om zo te zeggen door éen of meer van diezelfde hemellichamen beschenen, maar ook omdat de overspelige en haar vriend gewoon waren de be-

[p. 39]

drogen echtgenoot, overmoedig genoeg, en van weinig kiesheid getuigend, achter zijn rug ‘de witte dwerg’ te noemen, iets dat de jonge Wilkie hun meer kwalijk had genomen dan het overspel zelf.

Witte dwergen, zo vertelde Wilkie ons, zijn witte sterren van geringe lichtsterkte, geringe grootte, maar met een fantastisch hoog soortelijk gewicht, het laatste, ‘gedegenereerde’ stadium vertegenwoordigend in de ontwikkelingsgang van sterren in het algemeen: het zijn stervende sterren. Hoewel ze van de aarde uit meestal niet te zien zijn, heeft men er toch een paar honderd van ontdekt, dat wil zeggen, ze zijn grotendeels door Edgar Wilkie ontdekt. In de wittebroodsweken van zijn tweede huwelijk ging er nauwelijks een ochtend voorbij, dat hij zijn jonge vrouw niet een witte dwerg bij het ontbijt kon aanbieden; hetgeen onvermijdelijk inhield, dat hij de vorige nacht op de sterrenjacht was geweest in plaats van in haar bed. Deze laatste gevolgtrekking liet Wilkie aan zijn toehoorders over; en ook de voor de hand liggende associatie tussen het witte en stervende hemellichaam en een oude man, of zelfs een zeker anatomisch onderdeel van die oude man, ging hij stilzwijgend voorbij. ‘De witte dwerg’ als bijnaam van de oude Wilkie was in elk geval kleinerend genoeg, te meer omdat hij zich verheugde in een herculische lichaamsbouw, - op de foto, die de zoon ons vol trots liet zien, was hij, op zijn 85e jaar, een sterke, wit gebaarde aap, wiens gerimpelde tronie zowel geslepenheid als naïeveteit uitdrukte. Wilkie Junior leek op een gedresseerd aapje, zodat het eerste huwelijk van de astronoom wel zonder onregelmatigheden verlopen zal zijn.

De jonge vrouw, die hij Wilkie als tweede moeder schonk, bijna 50 jaar zijn mindere in leeftijd, was een los levend universiteitsmeisje, - dochter van een statistische professor, geloof ik, - dat na haar huwelijk, met zulk een welvoorzien ontbijt iedere ochtend, zich haar vroegere minnaar niet uit het hoofd kon zetten: een knappe, donkere jongeman, óok met universitaire antecedenten en vooruitzichten, want ofschoon Wilkie zijn intelligentie niet hoog aansloeg, zou hij, wanneer de astronoom hem niet vermoord had, zeker professor geworden zijn. Geen astronoom, hij, maar wel daar in de buurt: wiskunde. De jonge Wilkie was toen 15 of 16 jaar, en na een kortstondige verliefdheid op de tweede moeder stortte hij zich als klassieke puber in een systematische

[p. 40]

spionnage, waarbij hij zich aanvankelijk wel vereenzelvigd zal hebben met de charmante wiskundige, en zijn bejaarde vader een weinig geminacht. Moeilijk was deze verspiederstaak niet, want het schuldige paar geneerde zich allerminst: in tegenwoordigheid van de zoon ‘witte dwergden’ zij naar hartelust, zij zoenden elkaar, gingen geen toespelingen op sterreloze nachten uit de weg. Afgezien van dit laatste, legden zij zich ook geen beperkingen op waar ‘de witte dwerg’ zelf bij was, die hen niet alleen volkomen vertrouwde, maar die niet al te duidelijk gestoei na het ontbijt of onder de borrel nogal idyllisch vond, vaag ontroerend, en misschien wel gemakkelijk voor hemzelf. De twee jonge mensen kenden elkaar uit hun universiteitsstad, en hij schijnt op het sentimentele af gevoelig geweest te zijn voor dit soort gemeenschappelijke jeugdherinneringen, waarbij de ouderdom glimlachend toekijkt. De minnaar logeerde daar vaak, in gezelschap van de medeschuldige genietend van de mooie omgeving (Californië). Liet zij hem met rust, dan converseerde hij met ‘de witte dwerg’ over de grensgebieden van wiskunde en astronomie. Vader en zoon, zou men zeggen.

Dat Wilkie niets aan zijn vader verried, zoals men toch had mogen verwachten, had verschillende oorzaken, waarvan de voornaamste wel geweest zal zijn het gedrag van de oude heer zelf, die zo nadrukkelijk van niets wist, en van niets wilde weten. Dat werkte suggestief. De eerste tijd had hij bovendien een zwak voor de jonge wiskundige, want dat was hijzelf, en de jongeman was altijd erg vriendelijk voor hem en behandelde hem geheel op voet van gelijkheid, daarmee in zijn verbeelding wellicht goedmakend wat hij aan de vader misdreef. Zo had hij de jongen op een nacht meegenomen om ‘witte dwergen te schieten,’ iets dat de vader altijd geweigerd had. Wilkie had toen al te kennen gegeven ‘in de geschiedenis te willen,’ en daar zag de beroemde astronoom natuurlijk erg op neer. Hij had geen flauw benul van natuurwetenschap, laat staan van ‘witte dwergen’ en ‘rode reuzen’ en dergelijke, en kwam daar tamelijk uitdagend voor uit. Hier hing ongetwijfeld mee samen, dat hij niets afwist van de inrichting van een moderne telescoop, en zich heilloos verwarde bij zijn pogingen om ons op een papiertje duidelijk te maken hoe het toestel werkte. Namen bereikten ons oor, - ‘hoofdbrandpunt,’ ‘kraan van 60 ton,’ ‘declinatie-as,’ ‘noordelijke druklagers,’

[p. 41]

- die Lampugnani aan het geeuwen brachten en voor Wilkie zelf nauwelijks een realiteit vertegenwoordigd kunnen hebben. Dat er met die machinerie iets mis kon gaan, namen wij zonder meer aan.

De gang van zaken om en in het bewuste observatorium laat zich gemakkelijker raden dan in bijzonderheden beschrijven, en doet voor het overige sterk denken aan een der meer bekende wraakverhalen van Edgar Allen Poe. Op een nacht, waarin Edgar Wilkie vrij had genomen van het vervullen van sterrenplichten, hadden de vrouw en haar minnaar toestemming van hem gekregen een kijkje te gaan nemen; dat hij daar zelf niet bij wou zijn, was al verdacht, dat Wilkie niet mee mocht, iets minder. Wilkie was er zelf getuige van geweest, dat zijn vader het jonge paar aanmoedigde; voorts herinnerde hij zich, dat de oude man even voor het naar bed gaan in zijn studeerkamer zat met rode ogen, alsof hij gehuild had. Als voorwendsel schijnt hij gebruik te hebben, niet alleen dat hij te moe was om mee te gaan, maar dat hij ook de slechte gewoonte had om niet-vakkundige bezoekers te belagen met wiskundige formules. Dit laatste was aantoonbaar onjuist: waar leken bij waren deed Edgar Wilkie met voorliefde alsof hij geen wiskunde kende. Bovendien was de jongeman zelf wiskundige, en in die betekenis dus wel degelijk vakkundig.

Wat daar bij die grote telescoop precies is voorgevallen weet geen mens; maar zoveel is zeker, dat het personeel de volgende ochtend de afschuwelijk verminkte lijken van het tweetal uit het ‘drijfwerk van de rechte klimming’ of uit de ‘koepel, middellijn 42 meter’ vandaan haalde, en aan niets anders kon denken dan aan een ongeluk ten gevolge van onjuiste bediening. Dat de astronoom hier zelf voor gezorgd had, werd door zijn zoon, toen reeds, niet betwijfeld; maar hij had des te minder reden om zijn mond voorbij te praten, omdat hij nogal trots op zijn vader was, die zijn ware gevoelens zo meesterlijk verborgen had weten te houden. Hij werd trouwens niet verhoord, noch door de politie noch door de commissie, die met het deskundig onderzoek werd belast. Uiteraard kwam dit erop neer, dat alles in de doofpot werd gestopt. Het personeel onthield zich van commentaar; er werden strenge voorzorgsmaatregelen genomen; maar om een bewijs te geven hoe weinig de oude Wilkie verdacht werd kan ik volstaan met de mededeling, dat na zijn ontslag enkele jaren later

[p. 42]

- hij was toen bijna 70 jaar - en zijn vertrek naar Italië hardnekkige geruchten de ronde deden, dat hij zijn vrouw en de jonge mathematicus had vergiftigd. Het zou Wilkie niet verbaasd hebben, wanneer zijn vader zelf die geruchten in de wereld had gebracht: om zijn sporen des te doelmatiger uit te kunnen wissen, en misschien uit de behoefte om ongemerkt een ironisch commentaar te leveren. Hoe dit zij, aan de telescoop dacht geen mens meer. ‘De witte dwerg’ was blijkbaar te beroemd om van iets anders beticht te kunnen worden dan van iets volslagen banaals en ongerijmds.

Intussen was hij zijn eigen witte dwergen kwijt, en dat heeft hij zich nog aardig aangetrokken. In Italië deed hij geen moeite zich bij de astronomen in te dringen, iets dat hem toch niet zwaar gevallen zou zijn. Wilkie zocht hem geregeld op, en zijn vader stelde veel belang in zijn studie en latere academische loopbaan. Dat hij een beetje op de zoon neerzag, was misschien vergeeflijk; dat hij nooit de behoefte heeft gevoeld de zoon de misdaad op te biechten, was niet het minst overtuigende blijk van die minachting. Het enige tastbare bewijs van de misdaad bestaat uit de pijnlijke voorzorgsmaatregelen, sindsdien op ieder observatorium genomen ter vermijding van het verpletteren van bezoekers door ‘witte dwergen’. In de desbetreffende handelingen leeft, ongeweten, de geest voort van een der grootste astronomen van onze tijd, en het is misschien niet geheel onbegrijpelijk, dat de jonge Wilkie zich op latere leeftijd voor het spiritisme is gaan interesseren. Dat wisten wij toen nog niet.