Verzamelde romans. Deel 37. De held van Temesa

[p. 234]

11

Xenokles zag ik niet meer. Hij scheen verzwolgen door zijn verdriet. Later hoorde ik, dat hij de bewakers in zijn huis niet verdroeg. Dit waren rustige lieden, die niet de minste overlast bezorgden en alleen de uitgangen scherp in het oog hielden; maar wanneer Xenokles ze in de verte gewaar werd, werd hij rood, wrong de handen, en maakte mompelend rechtsomkeert; men vertelde, dat hij nog maar éenmaal thuis was geweest. Waar hij overnachtte was niet bekend, evenmin of hij zijn vrouw buitenshuis ontmoette, en of hij andere mensen sprak. Zoveel is zeker, dat iedereen aan hem dacht. Hij was de doorn geworden in het vlees van Temesa, dat binnen een paar dagen aan ontstekingsverschijnselen zou gaan lijden, waar zelfs de grote goddelijke artsen geen raad op zouden weten. Nóg twee dagen verder, en Temesa zou brullen. Niet van pijn, maar van woede. Een stad héeft nooit pijn. Woede wel, want een stad is uit woede ontstaan, uit bloedige vrijheidsdrang en heftige hebzucht: de verscheurende aard der wolven, die bij elkaar zijn gaan wonen om alles om hen heen beter te kunnen verscheuren en verzwelgen.

Het volk van Temesa dus? Geen nood, dit keer heeft het maar weinig van zich laten merken. Dat dit zo was omdat, als kind der rijken, Pherenike haar lot kon worden gegund, zou een te hard oordeel zijn, dat ik niet mag vellen alvorens een blik te hebben geslagen in de ziel van vissers en wolververs, iets waar ik om andere redenen liever van afzie. Het is waar, dat onder de bevolking Xenokles altijd zeer geliefd was geweest; hij had ook niet het uiterlijk en de manieren van een voornaam heer, al kon hij hooghartig genoeg zijn. Voor zijn ondergeschikten was hij goed, en als raadslid had hij zelfs een tijdlang geijverd voor het droogleggen

[p. 235]

van een deel der moerassen, met dijkjes en takkenbossen, een dwaas plan, dat onze Sabbatos nooit zou hebben geduld, en dat aan de symmetrie van onze stad in de dwarste onherstelbare schade zou hebben toegebracht.

Maar, er mocht dan medelijden zijn, en verbaasde verontwaardiging, omdat dit keer nu juist de goedhartige rondheid was getroffen, het volk kwam niet of nauwelijks in beweging, en wel omdat het volk daar tijd voor nodig heeft, en omdat de anderen het volk vóor waren. Voorname lieden zijn redelijker, zegt men, ontwikkelder, beheerster, welgemanierder dan de armen; en dat is ook wel waar, maar verliezen zij plotseling hun redelijkheid, dan zijn zij erger dan de dieren. Zij begaan dan de grootst mogelijke dwaasheden. Zet acht rijken bijeen, die het hoofd hebben verloren, en men aanschouwt een achtkoppig monster, waarvoor ik graag een tierende menigte inruil.

Deze acht nu, eerwaardige mannen, vaders, zakenlieden, machtig en geëerbiedigd, begaven zich in de vroegte naar het prytaneion, en vroegen Theagenes te spreken. Op de agora stond hun aanhang. Rijken hebben namelijk een aanhang, - ik niet, ik heb altijd alleen maar Krokinas gehad; maar bij mijn broers en zwager merkte ik wel hoe zij gewend waren evenals de inktvissen met lange vangarmen geheel Temesa te omspannen, van de mijnen tot de haven, van hoog tot laag, man, vrouw en kind, paleizen en stulpjes. Ieder die voor hen werkte was een vazal; de rijke zou zijn arbeider, wanneer die in het water viel, niet achternaspringen, maar hij verwachtte wel, dat de arbeider aanwezig was, wanneer hij naar het prytaneion ging om de archont te vragen de wet te verzetten. Zodat het volk er inderdaad aan te pas kwam: een buitenste haag van weinig luidruchtige leeglopers, waarbinnen de eigenlijke bezetting van de agora, nadat die acht naar binnen waren gegaan, de stilte des te overtuigender geweld aandeed. Naar hij mij later vertelde, meende Theagenes in het eerst, dat er ook vrouwen bij waren, zo hoog en snerpend ging het daar toe. En op een der eerste rijen daar stond... Euthymos, de jonge Lokriër, roze en somber, en omstuwd door wijze mannen die hem moed inspraken, vleiden, inlichtten, ophitsten, en hem naar wij mogen hopen ook hadden tegengehouden, zo hij met gebalde vuisten het prytaneion was binnengestormd.

Deze aanwezigheid vraagt enige uitleg. In zijn kunstmatige

[p. 236]

afzondering was Euthymos zich zo grenzenloos gaan vervelen, dat hij klaarstond bij het eerste het beste beroep dat op hem werd gedaan. In Temesa nog maar half in tel, twijfelend aan de toestemming, en aan wat hij doen moest wanneer deze uitbleef, zou hij in staat zijn geweest zich aan het hoofd te stellen van een troep visvrouwen. Hij voelde zich miskend, - gespierd en miskend. Men vergat hem. Het schijnt, dat zelfs de twee oud-raadsleden, die hem hadden opgestookt, zich niets meer aan hem gelegen lieten liggen. Zij waren nu eenmaal zakenlieden, en een hoofdeigenschap van dezulken is zich niet langer dan een maand te kunnen inspannen voor iets dat niet rechtstreeks hun belangen betreft. Wanneer zij Euthymos bekeken, geloofden zij nog wel in zijn spierkracht, maar niet in de noodzakelijkheid van zijn bestaan. Zij hadden hem veel te vaak gezien; en Euthymos was juist iemand, die men níet te vaak moest zien, anders kreeg men genoeg van hem, zoals ik op het eerste gezicht.

Deze ochtend waren zij er natuurlijk bij. Wie waren er niet! Praxidamas had zijn schuwheid afgelegd, en stond schuin achter Euthymos, de ogen op diens kuiten gevestigd. Mijn vriend Periphas was er, niet omdat hij zich tegen zijn vader had gekeerd, of tegen mij, maar om zijn vader bij te staan, wanneer die bloedend het prytaneion zou worden uitgesleept. Xenokles was er niet. De hele raad was er, de handel (behalve mijn broers), de Hermespriesters, meer uit nieuwsgierigheid, de ambtenaren, de reders, de geldschieters. Kroton was vertegenwoordigd door een klein aantal bleekzuchtige jongmaatjes, door Lampriskos opgeleid in de filosofie. Men schreeuwde nog niet aan éen stuk door, maar men was bereid dit te doen. Waar was de wacht? Aanwezig, en tot de tanden gewapend, bij Zeus; maar de wacht kon moeilijk tegen de eigen raadsleden te keer gaan, zodat er niets anders overschoot dan een voorlopige verbroedering, bekrachtigd door het toestoppen van geldstukken. Waarlijk, Temesa was Temesa niet meer, zoiets was bij ons nooit aanschouwd. Euthymos had men in de vroegte uit zijn herberg gehaald, en eerst nog mee willen nemen naar het huis van Xenokles, om zich aan Pherenike bekend te maken als haar vermoedelijke redder. Men zag ervan af. Euthymos was in een slechte luim, door het onverwachte, het rumoerige, maar in hem jubelde het kind Euthymos, aan wie nu eindelijk weer aandacht werd geschonken.