Verzamelde romans. Deel 37. De held van Temesa

[p. 63]

9

Of het is anders gegaan, maar bij alle machten boven en onder de aarde kan ik zweren, dat ik dit niet had gewild. Een dwaas, die anders denken zou. Iets minder dwaas misschien, wanneer hij mij na mijn vreselijke ontdekking, mijn wanhopig gefluister, het heen en weer schudden van het dode lichaam, aan het werk had gezien met een koude zakelijkheid, die mij zeker niet van nature eigen was, en die zich eerst veel later tot een karaktertrek heeft ontwikkeld. Ik ben altijd heel sterk in mijn handen geweest, en dat men door een plotselinge, niet eens al te heftige beweging iemand de nek kan breken, is onder worstelaars maar al te zeer bekend, men hoeft er de annalen van Olympia maar op na te lezen. Het was een ongeluk, het was mijn schuld niet. Maar wat moest ik doen? De misdaad, die geen misdaad was, kon ik in verband met de plaats waar hij was bedreven, aan niemand bekennen, zonder mijn leven op het spel te zetten. Orseïs had ik verloren, dat was niet meer te veranderen, ik moest aan mijzelf denken.

Na het lichaam voor het laatst te hebben onderzocht, legde ik de mantel naast haar neer, wat wanordelijk; keek en tastte, of ik niets van mijzelf verloren had, een armband, een mes; kuste haar; en sloop door het duister terug naar de stadsmuur, wachtte het goede ogenblik af, en was thuis. Het eerste wat ik deed was naar de asresten zoeken. Zij waren er nog, sommige letters waren nog te lezen. Ik kneep ze fijn. Daarna dronk ik water, strekte mij op ons bed uit, en nu eerst, op de plek die zonder Orseïs voor mij niet denkbaar was, overviel mij de vertwijfeling om mijn daad, die, hoe dan ook uitgelokt, door mens of god of noodlot, of door Polites zelf, toch míjn daad was geweest; het schreiende verdriet, dat ik nooit geheel te boven zou komen; de leegheid, het verlies

[p. 64]

van wat mijn leven zo boordevol had gemaakt. Ik wilde naar het bos terug om haar te wekken, ik sloeg mijn knokkels bloedig tegen de wand, ik trok mij de haren uit het hoofd en snikte als een kind. De buren mochten mij niet horen. Ik probeerde te slapen, tevergeefs.

Bij het krieken van de dag was ik bij mijn zuster, bij wie Orseïs de avond had doorgebracht. Mijn rol speelde ik goed, en eerst enkele uren later, toen zij nergens te vinden was, waagde ik het aan mijn tranen de vrije loop te laten, waarna ik mij opsloot en niemand wilde zien. Ondanks de drukte van het feest werd overal gezocht. Later werden orakels geraadpleegd, beloningen uitgeloofd; ik bezocht twee raadsleden, belast met het handhaven van de orde, en die Orseïs reeds ontvoerd zagen naar de Karthagers. Mijn voorstelling van zaken: onenigheid met mijn vrouw, die geen ernstig krakter had gedragen, maar haar door het ongewone ervan in de war kon hebben gebracht, klonk niet alleen geloofwaardig, maar kon ook door mijn familie en door de slavin worden bevestigd.

Deze slavin was het ook, die mij er een voorproef van gaf hoe Orseïs' dood door Temesa verwerkt zou worden. Toen men haar eindelijk vond, - onwaarschijnlijk laat, maar in de buurt van het heroön was nauwelijks gezocht, - toen ik haar lichaam had herkend en als een gebroken man, ondersteund door twee van mijn broers, naar huis was teruggekeerd, was het eerste dat mij opviel de haat en het leedvermaak in de ogen van deze vrouw, die reeds van de vondst op de hoogte bleek te zijn. De beide slachtoffers speelde zij zonder mankeren tegen elkaar uit:

‘Zo ziet u, wij arme mensen moeten lijden, maar de Held is dat niet naar de zin, die heeft er een rijke bij genomen.’

‘Maar zij was toch getrouwd,’ zei ik, niet weinig verrast door dit nieuwe gezichtspunt, ‘het moet toch een maagd zijn?’

‘Misschien was zij dat ook,’ beet zij mij toe, waarop ik haar het huis uitwierp.

Laten de pottenbakkers, de wolververs, de vissers, de timmerlieden en alle slaven en slavinnen er zo over gedacht hebben, de hogere standen moesten naar een andere verklaring uitzien. Orseïs was het eerste slachtoffer van de Held buiten het ritueel om, en waarom? Omdat hij ons kwalijk nam, dat de oorlog tegen Sybaris niet beter was gevoerd. Dat men daar vrouwen mee naar

[p. 65]

Temesa had genomen in plaats van vijanden in het stof te doen bijten. Het klonk niet eens onaannemelijk, en het kwam er dus op neer, dat Polites het míj kwalijk nam. Ik kan niet zeggen, dat ik mij dit erg aantrok. Bovendien wist ik wel zeker, dat degenen, die het praatje hadden rondgestrooid, het zelf niet geloofden. Zij hadden het gedaan, omdat in onze betere kringen zich een begin van paniek begon af te tekenen, al was het middel misschien erger dan de kwaal, want men kon even goed aannemen, dat Polites' ontevredenheid zich nu ook op Temesische vrouwen zou gaan richten, de moeders, echtgenoten en verloofden van onze lafaards. Mijn vriend Periphas, sinds kort getrouwd, was meer verontwaardigd over deze smet, nu alweer op ons geworpen, dan verontrust door het gevaar, dat zijn jonge vrouw bedreigde. Toen hij over dit laatste begon, hield ik hem voor, dat zijn zuster Anaxibia, die tot een mooi, doch onvoorstelbaar hoogmoedig meisje was opgegroeid, door haar leeftijd tenminste veilig was in de gewone betekenis; iets waar Periphas weinig troost uit putte, want hij mocht Anaxibia niet. Hoe dan ook: naar de werkelijke dader zocht niemand meer.

Het eindigde ermee, en dat was misschien een begin van genezing van mijn smart, dat ook ik mij in Polites' beweegredenen ging verdiepen, en mijzelf eerder als werktuig zag in zijn hand dan als slachtoffer van een ongelukkig toeval. Niet dat ik dit echt geloofde; het was meer een los bespiegelen, waarmee ik de tijd verdreef; want werken deed ik niet meer, sinds ik geen vrouw meer te onderhouden had. Mijn broers had ik openlijk bekend, dat een wapensmederij, die een oorlog had gevoed, die mij mijn geluk had gekost, onmogelijk gedijen kon onder mijn toezicht; waarop zij zich haastten mijn toelage te verhogen. Ik was in het huis bij de binnenmuur blijven wonen. Daar werd ik verzorgd door een oude vrouw, die iets of wat op mijn voedster geleek. Ieder ogenblik verwachtte ik, dat zij mij met Polites zou dreigen, of onthullingen over hem zou doen. Maar ik dronk nogal veel in die tijd. Kostbare wijnen uit Chios en Naxos, nadenkend genoten, waren het enige waarin Orseïs bij mij voortleefde, en de herinnering.

Zowel door hun aandeel aan de verwoesting van Sybaris als door hun kleingeestig opgaan in leefregels, waaruit meer hoogmoed spreekt en geestelijke gemakzucht dan werkelijke vroom-

[p. 66]

heid, had ik voor de leerstellingen der Pythagoreërs nooit veel gevoeld, ook al weet ik nu, dat men hun filosofie moet onderscheiden van hun zedenkunde, en deze laatste van hun politiek, waarmee het zo bedroevend is afgelopen. Nu geviel het, dat in die dagen voor het eerst bij ons bespeurbaar werd de tegenwoordig zoveel opgang makende schijnbeweging rondom de zanger Orpheus, die op de keper beschouwd niets anders was dan een wat eigenwijze toepassing van de Dionysosdienst. Men mag hier spreken van een kunstgreep der Pythagoreërs, nu niet dadelijk om de macht te heroveren, maar om de geesten langs een aantrekkelijke omweg te beïnvloeden. Waar men in Hellas voorlopig aan Dionysos zelf genoeg scheen te hebben, daar was bij ons de bodem voor de Orpheusverering ongewoon gunstig, niet alleen omdat Pythagoras, een groot man ondanks alles, - hij leefde nog, en stierf zes jaar later, - zichtbaar en wonderen verrichtend onder ons gewandeld had, maar ook omdat Dionysos door vermenging met de stiervormige god der Oenothriërs naar de lagere bevolking was afgezakt en daar in hoofdzaak de ontucht bevorderde. In geestelijk voorname zin kon dit alles dus gloednieuw lijken, en de zielsverhuizing der Pythagoreërs verstrengelde zich met de dood en wederopstanding van Dionysos op een wijze, waarover niemand zich het hoofd heeft te breken, maar die mij, beroofd van het liefste dat ik bezat, en nauwelijks getroost door wat de priesters leerden over de goden, wel de oren moest doen spitsen. Ik bezocht Pythagoreërs, streng ingewijden, die geen vis aten, en die mij vriendelijk te woord stonden. Zij vergunden mij enkele Orphische leerdichten over te schrijven. Ik staakte mijn drinken.

Het is onnodig uit te weiden over mijn bespiegelingen en geestelijke oefeningen, noch over de gesprekken die ik met Orseïs voerde, de arme dolende ziel, met wie ik mij al dolende, al strevende, weer verenigen zou; het heeft ook maar betrekkelijk kort geduurd: een Pythagoreër, die kort daarop naar Athene vertrok, was zo verstandig mij het verschil uit te leggen tussen het zelfzuchtige verlangen om Orseïs terug te krijgen en het werken voor mijn zieleheil, ter wille van de deugdzaamheid; maar zolang als het duurde voelde ik mij waarlijk een ander mens, liep als een slaapwandelaar rond, en bezocht alle plaatsen waar nog resten van haar konden sluimeren; en daarom verhaal ik het hier.

Als bijzonderheid - dit heeft niets met Orseïs te maken - kan

[p. 67]

ik nog vermelden hoe de Pythagoreërs bij ons over Polites dachten: een merkwaardig dubbelzinnige opvatting, die veel gedaan heeft om mij van hen te vervreemden. Polites, zo hielden zij staande, zijn schuld geboet hebbende door zijn langdurig verblijf in de onderwereld, was allengs gestegen tot de rang van demon, of zelfs van lagere godheid; maar zijn menselijke, of zoals zij zeggen: Titanische overblijfselen, moesten nog altijd bevredigd worden met maagden, en Temesa deed goed daarvoor te zorgen. Ik vind niet, dat er verstand schuilt in deze zienswijze. Om ook de Titanische overblijfselen tot hoger ontwikkeling te brengen had men eens kunnen beginnen Polites de maagden te onthouden, zoals ik naar het hogere leerde streven door het verlies van Orseïs. Dit, wel te verstaan, van hun standpunt. Zelf was ik er in het geheel niet van overtuigd, dat Polites zich in twee helften had gesplitst, zodat de hele redenering kwam te vervallen.