Verzamelde romans. Deel 37. De held van Temesa

[p. 57]

8

Na anderhalf jaar, onze opgezweepte zinnen ietwat tot bedaren gekomen, Orseïs zorgzamer dan ooit, en door mijn vrienden minder met een begeerlijk oog bezien dan mij benijd om haar huishoudelijke deugden, gebeurde er iets, dat mijn gedachten een geheel andere richting gaf. Het was wel vreemd, dat tot nog toe in onze verhouding Polites geen rol van enige betekenis had gespeeld. Het eerste offer tijdens ons huwelijk was vrijwel onopgemerkt aan ons voorbijgegaan. Ik wist, dat Orseïs om het gebruik lachte, zoals om al onze gebruiken. Niet dat zij niet in het bestaan van goden en demonen geloofde, maar men had haar niet geleerd ze te vereren, en niets lag Sybaris verder dan het brengen van mensenoffers, terwijl Polites bovendien een vrouw had aangerand, en dat was zo onsybaritisch als zich maar denken liet. Het was in die stad in het geheel niet nodig geweest een vrouw aan te randen.

De tweede maal was het offer een jonger zusje van onze slavin, en daar deze laatste nu de hele dag bij ons was en eerst tegen de avond verdween, werden wij door middel van jammerklachten, stil gesnik en onbeheerst gegil van Polites' bestaan doordrongen als wel niemand in Temesa. Ik gebood haar te zwijgen, maar in mijn afwezigheid stortte zij haar hart uit aan Orseïs, van wie ik alles te horen kreeg. Het oude verhaal: de rijken onttrokken zich aan de loting, de armen moesten het ontgelden. Ik teken hierbij aan, dat dit een familie was met burgerrechten; slavinnen werden Polites onthouden. Ik noemde de zuster ‘slavin’ uit gewoonte. Zij werd ook niet als een slavin behandeld, althans door Orseïs niet. Ik van mijn kant had de zweep er wel over willen leggen, nu zij Orseïs niet met rust liet.

[p. 58]

De dag voor de voltrekking, toen ik 's avonds thuiskwam, zei Orseïs, dat zij blij zou zijn, wanneer het zusje dood was.

‘Ik ook,’ zei ik hartgrondig.

‘Niet dat ik blij ben, dat de Held haar krijgt. Als hij haar krijgt.’

‘Waarom zou hij niet?’

‘Ik heb dat zusje wel eens gezien. Ik vind dat een belediging van helden, hun ieder jaar een vrouw voor te zetten, op wie zij misschien niet eens prijs stellen. Dan kan ik mij voorstellen, dat hij ze alleen maar wurgt.’

‘Dat komt, omdat je niet in de Held gelooft,’ zei ik, enigszins geprikkeld door haar spottende toon, en heel goed wetend, dat het niet waar was wat ik zei.

Zij geloofde wel degelijk, dat Polites bestond. Maar nu, op haar beurt geprikkeld, deed zij alsof ik het bij het rechte eind had, knikte berustend, schudde haar donkerbruin haar, en keek afwezig naar ons tuintje, vol van herfstbloemen, die door herfstdraden waren verbonden. Toen richtte zij de ogen weer op mij, heel rustig, niet onwelwillend:

‘Je hebt mij verteld, dat je daarbuiten eens een nacht hebt doorgebracht, en dat je toen niets gezien hebt. Durf heb je genoeg. Wat zou je gedaan hebben, wanneer de Held toch was verschenen?’

Inderdaad, dat had ik haar verteld, eens op een nacht, toen ik haar over mijn jongenstijd had gesproken. Groter domheid had ik nooit begaan. En Orseïs: bijna haatte ik haar! Hoe handig was zij van strijdwijze veranderd: het ging nu al niet meer om Polites' bestaan, het ging om mijn eigen houding, indien hij bestond. Haar vraag was berekend op maar éen mogelijk antwoord: ‘Over de muur van het heiligdom klimmen, het meisje beschermen, de Held te lijf gaan.’ Ik, een jongen van dertien jaar, Polites te lijt gaan! Maar het was waar, een ander antwoord kon zij niet van mij verwachten. Had ik haar niet uit Sybaris gehaald? Zou ik haar toen niet verdedigd hebben?

Toen ik donker voor mij uit bleef staren, stond zij op, streek mij vluchtig over het haar, en sloot haar kleine handen achter mijn nek. Zo wilde zij mij dwingen naar haar op te kijken, iets dat ik beslist weigerde. Toen hoorde ik: ‘Plexippos’, niet op een toon van verwijt, maar alsof zij mij ergens aan herinnerde. Ik maakte

[p. 59]

mij los, stond op, en verliet het vertrek. Die nacht, onder een of ander voorwendsel, sliep ik alleen. Ik sliep heel weinig.

De volgende dag, na uren slenteren door een reeds doodstille stad, waar men met afgewende blik zijn werk verrichtte en het onverschillig havenkwartier de enige haard leek van menselijke warmte, besloot ik mij tot iedere prijs met Orseïs te verzoenen. Wij moesten elkaar beloven nooit meer over Polites te spreken, dan was alles goed. In de namiddag kwam ik thuis, en daar stond de slavin, de ogen roodbehuild, maar zich tot kalmte dwingend bij wat zij te zeggen had. Orseïs was bij mijn zuster, en zou pas laat terugkomen. Ik moest het mij aan niets laten ontbreken. De slavin sprak op een toon alsof dit alleen maar een nieuw ongeluk was bij haar eigen ongeluk, en een naargeestig gevoel van vereenzaming maakte zich van mij meester, om echter al spoedig overstemd te worden door spijt en woede na een gelukkig huwelijk van anderhalf jaar zó door Orseïs behandeld te worden. Ik wist niet wat ik haar het meest kwalijk nam: de straf van haar afwezigheid, of dat zij mij stilzwijgend van lafhartigheid had beticht. Er moest iets gebeuren. Ik wilde niet streng tegen haar optreden, maar ik wilde een tegenzet doen, die haar tot inkeer bracht, zodat zij zich de mindere moest erkennen. Verdacht zij mij van lafheid, dan ging ik op de meest voor de hand liggende manier het tegendeel bewijzen.

Toen de slavin vertrokken was, nam ik een stuk papyros, en schreef het volgende: ‘Ik ga naar het heroön. Verbrandt dit onmiddellijk.’ Daar kon zij nu over nadenken. Ongetwijfeld wist zij, dat het op straffe des doods verboden was zich in deze nacht bij het heiligdom op te houden, of ook maar de poort te verlaten. Daar was in haar bijzijn vaak genoeg over gesproken.

Het was een zoele, maanloze nacht. Het overklimmen van de stadsmuur, op de vertrouwde plek, bracht weinig gevaar met zich: ik hoefde alleen maar op de fakkels van de wacht te letten. Langs het hippodroom en het stadion bereikte ik de rivier, waar ik nog enige moeite had de brug te vinden; daarna was het alsof het terrein zelf mij de weg wees. Geleidelijk aan raakten mijn ogen zozeer aan de duisternis gewend, dat ik grote nachtvogels onderscheiden kon, die zich bij mijn nadering doodstil hielden. In de verte verwerkte een uil het onraad op zijn eigen manier. Met de zeewind kwamen mufzoete moerasgeuren aangezweefd.

[p. 60]

Ik volgde het pad, het heroön lag voor mij, onbewaakt, Timokreon en het meisje achter slot en grendel. Verder had ik niets te doen. Het was dit keer niet mijn bedoeling Polites te bespieden, en zelfs was het mij reeds door het hoofd gegaan, dat het niet nodig was hier de hele nacht te blijven. Orseïs moest op goed geloof van mij aannemen, dat ik er geweest was, mij aan grote gevaren had blootgesteld, en na verloop van tijd weer terug was gegaan. Het grootste waagstuk was het overklimmen van de stadsmuur, heen en terug. Hier bij het heiligdom kwam niemand. De meest onwetende in onze streken, tot Pandosia ver in het gebergte toe, wist dat hier niets voor hem te zoeken was.

Opeens begon mijn hart te kloppen: ik had twijgen horen kraken. Voetstappen, niet uit de richting van de tempel. Mijn eerste gedachte was dan ook niet: Polites. Maar daarom was mijn schrik niet minder groot. Wie mij ontdekte had mijn leven in handen. Zo goed mogelijk verborg ik mij in een kuil, vlak achter een dikke plataan, en wachtte af. Zien kon ik weinig; de beste oplossing zou zijn, wanneer het toch Polites was, naderend uit een ongewone richting, uit een der naburige grotten bijvoorbeeld, waarlangs hij even goed de onderwereld kon verlaten als door zijn graf. Dan stapte hij over de muur en richtte zijn schreden naar de tempel. Of hij liep door de muur heen, zoals hij dat ook met de deur zou moeten doen. Terwijl ik met bonzend hoofd achter die boom lag, was het alsof ik in tweeën was gesplitst: mijn ene helft overwoog, dat ik een ongewenste bezoeker evenzeer in mijn macht had als hij mij in de zijne, mijn andere helft hield zich met Polites bezig. Overigens had ik sterk het gevoel, dat van zijn kant geen gevaar dreigde. Hij leek mij iemand, die schik moest hebben in een jongen, die zijn leven waagde om hem gade te slaan, en later in een jongeman, die hetzelfde deed om bij een huiselijke twist niet aan het kortste eind te trekken.

Een tijdlang was alles stil, ik herademde reeds, toen hoorde ik geschuifel vlak bij mij, heel zacht, en zo mogelijk nog zachter een fluisterstem: ‘Plexippos’, - een stem, die ik uit duizenden zou hebben herkend, - de stem van een vrouw. Even later hield ik Orseïs tegen mijn borst gedrukt, snikkend van opwinding en liefde. Wij fluisterden, steeds met een half oog naar de muur: waarom zij dit had gedaan, dat wij zo vlug mogelijk terug moesten, en zij: dat zij nu gezien had dat ik alles durfde, dat zij het

[p. 61]

thuis niet uitgehouden had, inderhaast een mantel had omgeslagen en de muur was overgeklommen. De weg naar het heroön herinnerde zij zich van onze eerste wandeling in de omgeving van Temesa. Mijn briefje had zij verbrand. Het eindigde ermee, dat wij dronken van verrukking in elkaars armen neervielen, half bedekt door haar mantel.

Deze omarming leeft in mijn herinnering als alles overtreffend wat Orseïs mij tot op die dag had doen smaken. Het kan zijn, dat de vrije ruimte om ons heen, en ook het verbodene, mij de hunkering schonk om tot het uiterste te gaan, en haar de list en fijnbesnaardheid om daar weg mee te weten. De nachtelijke geuren hitsten mij op; ik voelde mij als in de tuin der Hesperiden, waar Herakles de gouden appels haalde, en ik bezat een deel van zijn krachten. Tussen twee omhelzingen hoorde ik haar fluisteren: ‘Is die oude man nu bij haar?’ - en deze woorden verstond ik op mijn eigen wijze, en de ‘oude man’ kon niemand anders zijn dan de Held, en wanneer de Held ‘bij haar’ was, dan was hij ook overal, dan was hij ook bij ons. Geen twijfel mogelijk: Polites deelde ons samenzijn, als derde, die de zuster van onze slavin versmaadde voor het warme, kloppende leven, waarvan hij zo lang verstoken was geweest. Polites had een overgrote belangstelling voor onze hijgende lichamen, hij stond over ons heengebogen, geleund op zijn zwaard, de helm naar achteren geschoven, en het was zeer de vraag, of hij deze nacht nog naar de onderwereld terugwilde, tussen de ongezellige schimmen, die hem niets hadden te bieden.

Zo ver gekomen moest ik opeens lachen, half van geluk, half over mijn eigen dwaasheden. Het witte gezicht van Orseïs, de ogen adembenemend groot, zag ik vlak onder mij; maar reeds was de vonk overgeslagen, want nu fluisterde zij: ‘Doe alsof je de Held bent.’ Zonder onze Sybaritische gewoonten zou ik niet dadelijk begrepen hebben wat zij hiermee bedoelde. In Sybaris kende men een spel, waarbij een vrouw de adem afgesneden werd tot op het ogenblik der voltrekking, dat met de eerste zucht van het herademen gepaard moest gaan. Hoewel Orseïs er vaak genoeg over had uitgeweid, hadden wij het nooit geprobeerd. Dat wilde zij dus nu? Speels dreigend greep ik haar bij de keel. Maar mijn lichaam was te afgemat: ik kon ook niet méer doen dan dat. ‘Harder,’ fluisterde Orseïs. Ik drukte harder, het

[p. 62]

kan nog steeds geen wurgen zijn geweest; onderwijl probeerde zij op alle mogelijke manieren leven in mij te wekken, ik voelde haar nagels op mijn rug. Op dit ogenblik lag zij met het hoofd half over de kuil heen, los ondersteund door mos. Haar gesmoorde stem: ‘Schud me heen en weer, ben jij Polites?’ - ik moet geschrokken zijn van die naam, of geprikkeld door een laatste rest van wrevel; of ik wilde alleen maar mijn gewilligheid tonen; met mijn handen om haar keel schudde ik haar flink heen en weer, en het hoofd knakte achterover, over de rand van de kuil, waar de moslaag bezweken was.