Proza. Deel IX

[p. 49]

De vrouw van Redon

Er is in de heele houding een stille en toegenegen aandacht. Het naar voren gekeerde oog staat zóó roerloos en is zóó groot open onder de hooge en wijkende welving van neus- en voorhoofdbeen, dat het andere ernaast alleen begeleidend lijkt. Dat oog staat buitengewoon ver af van neusvleugels en lippen, - de eerste klein, de laatste smal, op zichzelf al weinig geschapen om met de sidderingen van een eigen zwellend leven de klare wachtpost daarboven te verontrusten. Maar dat die smalle lippen een wil uitdrukken, is zeker, en ook waar de wang zoo glijdend met een zoo fijn ovaal in de kin overgaat, wordt de laatste door een afzonderlijk lijntje nadrukkelijk aangegeven.

Zooals het hoofd, ietwat schuin gehouden, op de smalle hals uit de hellende schouders staat opgerezen, is het als een bloem. De wil van dit wezen is dan ook niet op eenige uiterlijke daad gericht. Het hoofd staat als een bloem die innerlijk bewust zou zijn en nu het oog opent naar de buitenwereld. Er is geen vrees in en geen verlangen, alleen aandacht. Toch is er als een weten van gevaren, en dit is het besef dat de mond te kennen geeft, zoodat de wil er een van zwijgen en afweer is.

De kracht van die wil zoowel als van die aandacht ligt in het hoofd bóven de oogen, dat niet breed, maar wel vast en edel is, en dat op de kruin in het

[p. 50]

donkere haar, die lichtste plek, die kleine kroon van bloemen draagt.

Het is de lichtste plek van het heele pastel, en toch niet iets afzonderlijks. Het schijnt zoozeer bij het hoofd te hooren, dat dit, ontdaan ervan, ons wezenlijk anders zou voorkomen. Zijn stille, in toon gehouden verschijning leeft voor ons dus werkelijk in en door haar verhouding tot dit lichte. Zooals Bremmer zegt: ‘Redon wil bereiken dat het heele gezicht in een effen, vreemden toon komt, haast een stille sluier wordt van grijsheid tegen dat fonkelende.’

De plaat stelt Redons portret van zijn vrouw voor en het is of de schilder wilde te kennen geven: ziedaar de lichtkrans boven de kruin van mijn, aardsche, heilige.

Want klaarblijkelijk heeft hij in geenen deele willen uitdrukken dat deze vrouw een machtige bekoring op de zinnen uitoefent. In de schemering onder dat fonkelende bloemenlicht gaat het oog open van dat vrije klare bewustzijn, door het meegevoel in het andere oog verzacht, door de stille en fijne wil van mond en kin beveiligd. De geest daarachter kan erkend en gekroond worden, maar blijft een verborgenheid.

Doch juist die verborgenheid wil Redon met de middelen van zijn kunst voelbaar maken. Hij leidt de aandacht van de toeschouwer af van het gezicht. Hij toont hem dat de ware waarde van dat gezicht niet in de trekken zelf ligt, niet in het karakter, dat eruit kan worden opgemaakt, maar in iets minder grijpbaars, in zijn verhouding namelijk tot iets dat er tijdelijk, en toch zoo innig, mee verbonden is.

Ons vorschen naar de ziel in dit portret wordt

[p. 51]

nu op een ander spoor geleid. Wat waar is voor het uiterlijk - denken we - moet ook waar zijn voor het innerlijk. Deze schilder die de waarde van een portret niet in het gelaat, maar in de verhouding van het gelaat tot iets anders legt, heeft dat ook gedaan vóórdat hij schilderde. Hij heeft met de geest van deze vrouw zich een gevoeld, voordat hij haar gelaat wenschte weer te geven. Het gelaat van haar geest zocht hij. Het uiterlijke licht, in verhouding waartoe de geschilderde trekken hun waarde krijgen, is de weerspiegeling van een innerlijk licht. Zijn werk is het uiterlijke beeld van een verhouding, die hij, alvorens te schilderen, gevoeld moet hebben, een verhouding tusschen lichaam en geest.

Redon brengt telkens, en zoo ook in dit portret, de zwevende tweeheid die zijn wezen is, tot een eenheid die toch haar oorsprong niet verloochent. Hij is de vizionnair van onze ingeschapen dubbelheid. De huivering die van zijn werk uitgaat is deze: dat wij gevoelen, bij het enkele ophouden van een levensadem, in onze elementen te zullen uiteenvallen.

1913.