Proza. Deel VIII

[p. 196]

L. Simons: De Wereld-bibliotheek

Als in één zending Carlyle's Heldenboek, de Herinneringen van Mevrouw Bosboom benevens haar roman Orsini en Stijn Streuvels' bewerking van de Reinaert, drie uitgaven van de Wereld-bibliotheek, bij ons binnenvallen, dan erkennen wij dat de Heer Simons zijn doel bereikt heeft, want hij heeft vele en goede boeken onder het volk gebracht.

Carlyle's krachtige en invloedrijke lezingen over Helden-vereering behooren tot de oorspronkelijke ideëen-voorraad van onze tijd. Menige plant die wij trotsch en eenzaam ergens staan vonden, is uit zijn zaad gewassen en de vlakten van ons gemeenschaps-leven zouden eentonig lijken als ze niet door zijn bergbosschen werden afgezet.

Niet zoo belangrijk voor Europa, maar een goed staal van inheemsche romankunst, is het verhaal Orsini. Deze bewogen en gekleurde en gestyleerde geschiedschrijving, met de moedige en tevens kunstige golvingen van haar voordracht, met haar wezenlijke studie, haar romantische geestdrift en haar onloochenbare kunstenaars-bezieling, - ze is uiting van een tijd, een negentiende-eeuwsch tijdperk, en familie van engelsche zoowel als fransche geschriften, maar ze heeft door de oprechtheid en de durf van een gulle vrouwelijke persoonlijkheid tegelijk iets onvergankelijks. Hoe goed komt de groote aanleg van die natuur uit in de bijgevoegde Herinneringen:

[p. 197]

een vrouw die noodig vond dat er ruimte in haar leven was.

Wat Stijn Streuvels van de Reinaert gemaakt heeft, kan nu nog niet geheel gewaardeerd worden. Daartoe zou een vergelijking van zijn werk met de oorspronkelijke gedichten en latere proza-bewerkingen noodig zijn. Een aanlokkelijke studie, waarbij het blijken zal hoezeer de Vlaming zich, een enkele omlijsting daargelaten, en een enkele verzachting terwille van de hedendaagsche smaak vergeven, aan dat oorspronkelijk gehouden heeft. Zijn keus uit de verschillende lezingen ware dan vast te stellen, na te gaan of de toon van andere volksboeken de zijne beïnvloed heeft. Want hij maakte er een volksboek van. Uit de korte houwen van het gedicht werden de breede halen van zijn proza. En daarin ligt al de eerste groote verdienste van zijn arbeid: er is hier in het Reinaert-verhaal een west-vlaamsch proza-boek geschapen dat, onovertrefbaar door zijn onderwerp, het tevens is door zijn stijl. Dit boek hoeft maar onmiddelijk ingeburgerd te worden bij de nederlandsche boeken die noch de man uit het volk, noch de geschiedschrijver van onze letteren, vergeten zal. De heer Simons heeft aanspraak op onze dank omdat hij deze West-Vlaming voor dat werk gekozen heeft, die West-Vlaming zelf omdat hij het uitvoerde.

Het is natuurlijk niet altijd mogelijk iets zoo goed nieuws te doen ontstaan of iets ouds te vinden van zoo groote beteekenis. Maar als men zich herinnert in de uitgaven van deze Bibliotheek de fijne Samenspraken van Erasmus, de mannelijke Herinneringen van De Tocqueville, de beschaafde Ezel van Limburg Brouwer, de in waarheid volks- (d.w.z. uit

[p. 198]

de volksaard groeiende) vertellingen van Tolstoï (waarvan vooral dat eene door Dr. Hesseling vertaalde ons de vertellers-bekoring van die schrijver kennen doet) te hebben gelezen; - als men er onze Sara Burgerhart vond, en een boek van Balzac, en een van Wells en een van Salzman; - Molière en Dickens, en Michelet en Ibsen; - goede boeken over Rembrandt en de Ruyter, en de voortreffelijke vertalingen van Mevr. Van Eeden - Van Vloten, en zooveel als ik nu vergeten zal; - dan blijft men erbij dat de bespreking van deze Bibliotheek grootendeels een lofspraak kan zijn.

Het is een veelzijdige opgaaf die de heer Simons zich gesteld heeft. Hij is de man van Volks-kracht, de naam van een tijdschrift, eigenlijk een reeks artikelen door verschillende schrijvers, die hij uitgaf. Die kracht te versterken is zijn doel. Hij voert daarom het volk voedsel toe, voedsel van vreemd en eigen uit verleden en heden. Aan het aantal geschriften dat hij met dit doel laat vertalen, behoeft inderdaad geen grens te zijn. Maar hij heeft te doen met het volk, in den breede genomen, dat altijd het zwaardere alleen aanvaardt als het gemengd is met het lichtere. Hij heeft te doen met het volk van vandaag dat in zijn hedendaagsche smaak gevleid wil worden. Die tegenzin en die voorliefde stellen hem betamelijke grenzen, die hij erkent en waarbinnen hij zich niet zonder ingenomenheid bewegen mag. Boissevains Koolemans Beynen, het leven van de jonge officier die dweepte met Noordpoolreizen, is echt een uitgaaf van de redakteur van Volks-kracht; Yellowstone-Park door Hugo de Vries en De Menigte als Misdadigster door Scipio Sighele brengen wetenschappelijke tijdvragen aan het volk nader; in de

[p. 199]

keus van nieuwere literatuur krijgt iedere richting het hare: de Inleiding tot de Nieuwere Dichtkunst is er evenzeer als het burgerlijk beschrijvend verhaal van het laatst-verloopen tijdperk; de breede hartstochtelijke dramatiek van Hebbel is er naast de fijngestippelde tooneelschets van mevr. Simons-Mees.

Een gevaar ligt - hoewel bij slagen een voordeel - in het toegeven aan de drang van het oogenblik. Een held die gevierd wordt - over die held een boek. Een boek dat indruk maakt - het wordt aangekocht voor de Bibliotheek. Het valt niet te ontkennen dat door deze laatste doenwijs het waagstuk van de leider grooter wordt. Hij leidt niet langer het volk langs de breede eens-bestaande wegen. Hij neemt het mee naar de kronkelpaden van de dagelijksche boekenmarkt. Hij heeft niet langer het oordeel van het verleden achter zich, maar is in het heden de gids die alleen kan rekenen op zichzelf en zijn omgeving. Vertrouwen en zelf-vertrouwen, die prijselijk, maar gevaarlijk zijn. Inderdaad wordt die leider daardoor het hoofd van een ontzaglijk, op de richtingen van het oogenblik inwerkend tijdschrift. Staat zijn oordeel zoo hoog dat hij die taak aandurft? Is hij zoo zeker van zijn smaak dat hij het kwade onderkennen kan ook als het een jaar of langer de roep heeft goed te zijn? Voelt hij zich niet bevreesd voor eigen tijdelijke voorkeuren, voor hem omgevende invloeden, voor de heele aandrang van die bewogen tijd waarin wij leven, en die, ten slotte, ook van het hoogste karakter de leiding overneemt?

Onbescheiden vragen! roept mij de heer Simons toe. Toch niet, want ik vraag er geen antwoord op.

[p. 200]

Ik stel ze alleen om aandachtig te maken op de grenzen waarbinnen een onderneming als deze zich, naar mijn meening, in haar eigen belang houden moet. De drie laatste, door mij vooraangestelde, uitgaven bewijzen genoegzaam dat er van een meesleepen door de tijd géén sprake is, maar een aantal andere uitgaven bewijst ook dat de door mij aangegeven grenzen bestaan en genaderd worden.

Een breede, alle tijden en volken in zich opnemende verzameling, maar die als opvoedend middel werkt op onze eigen tijd - dat is de Wereld-Bibliotheek van haar oprichting tot heden. Het doel is voortreffelijk, de wijze waarop het wordt nagestreefd is lofwaardig, maar het gevaar bestaat dat te zeer, door middel van zulk een onderneming, het eene deel van de tijd zal willen werken op het andere deel.

1907.