Memoriaelbouck. Dagboek van gebeurtenissen te Haarlem van 1572-1581
(1973)–Willem Janszoon Verwer–
Auteursrechtelijk beschermdDagboek van gebeurtenissen te Haarlem van 1572-1581
[pagina 160]
| ||||||||
Ga naar margenoot+Corte descriptie binnen ende buijten Haerlem gheschiet 1575.
| ||||||||
[2 Januari 1575]Ga naar margenoot+Op den 2 Jannuarii, welck was den eersten Sonnendach van het nieuwe jaer, zijn die Geusen tot Overveen an die duijnckant ghecomen, omtrent 50 of 60 paerden ende twee of drie paerden van dat gheselschap quamen onder die stadt an die Zijlpoort ende hebben aldaer haer trompeet ghesteecken ende riepen: Papaw, papaw, maer zij zijn terstont wederom vertrocken nae den Zuijden. Die clock ghinc alarm tot 2 of 3 mael toe. Tuschen 12 ende een uren zijnder uuijt stadt ghetrocken omtrent twee hondert Duijtze knechten en?de hebben gheschermutzeert tegens die Geusen ende zij creghen een ruijter te paert ghevanghen. Maer hij en woude hem niet ghevanghen geven, daer quam een slecht soudaet, die doerschoot hem met een harckebuijse in zijn keel. Hij vil terstont doot. Zijn hemde, cleeren, tghewer, paert, het worden te zaamen in stadt ghebracht na middach omtrent drie uren. Op denselfden dach voers. hebben die Geusen in die Beverwijck met haer paerden gheweest ende hebben aldaer gheschermutzeert; onder als hebben zij ghevangen een priester van Haerlem, H. Jan Claesz. GrieckenGa naar voetnoot449, die zij in Waterlant ghebrocht hebben. | ||||||||
[pagina 161]
| ||||||||
maer zij quamen al te bald wederom in stadt, maer niet angherecht hebbende. | ||||||||
[6 Januari 1575]Den 6e Jannuarii omtrent dese tijt hebben die Duijtze knechten met tweeGa naar margenoot+faendelen ghewacht nacht ende dach ende zij hebben, want zij op niemant en pasten, die burghers uuijt haer wachthuijsckens ghedreven ende lieten die burghers op die bruggen staen ende in die poorten etc. | ||||||||
[3 Maart 1575]Op den vijfden maert smorgens omtrent acht uren is Joncker Jan van Vliet, die in den belegge burgemeester deser stadt was, al heijmelic uut die stadt ghevlucht in boerencleeren, ende zoe te voet nae Leijden, om welcke voors. vlucht den gouvernoer van Haerlem dede sluijten alle die poorten ende bruggen ende doen leesen met clockgheslach, dat niemant hem huijsen of hoven en souden, op pene van lijf ende goet. Daernae heeft den voors. gouvernoer weeder in ghevangenisse doen stellen dese nagescr. personen: Gerrijt Stuver, Pieter Bal, Jan die Wael, Cornelis Ban, diewelcke te voeren op hantvesting ende borghe uuijtghelaten waren. Maer dachs daernae is die voors. Stuver weder ontslaghen maer die ander drie voers. personen zijn wel scarpelijck bewaert met dubbele wacht. Omtrent dese tijt, naedat Joncker Vliet voers. wechgelopen was, isser gheordineertGa naar margenoot+bij den wet van Haerlem, dat die schepenen bij ordinancien ende boerten om souden gaen ende visiteren den wacht der burgheren op alle wachten, daer die burghers saeten. Maer dese ordinancie en duerde niet lanc. Hiernae worden alle die poortwachters bij rooten ontboden voer burgemeesteren ende schepenen, om aldaer een eet te doen. Den eedt: Wij sweren den Coe Mt ghetrouw ende ghehouw te zijn ende die stadt Haerlem voer te staen in als, wat zijn Mat. tegens souden gaen ende die stadt Haerlem etc. | ||||||||
[21 April 1575]Op den 21 April smorgens zijnder voer Haerlem ghecomen omtrent hondert Walsche knechten, die te Hemstede gheleijt worden op sloot doer oorsaecke, dat die acht Duijtze faendelen knechten, die in stadt laghen, niet een voet wouden mer stellen, om die koeijen te bevrijen tegens die Geusen, dat haer groote eer was, als men die spijtzen draghen. Doer die oersack quamen die Walen in die schanssen. | ||||||||
[pagina 162]
| ||||||||
[14 Mei 1575]Ga naar margenoot+Meij. Den 14e zijn die ghevangens vors. vrij en franc gheabsolveert in integrum te gaen, te staen, te waren, te reijsen, daert hoer gheliefden ende worden in haer goeden ghestelt: Stuver, Bal, J. de Wael, Corn. Ban. | ||||||||
[23 mei 1575]Den 23 dach Meij hebben die Duijtze knechten binnen Haerlem den schout Joncker Craenhals zijn kelder van victalie beroeft ende dat met ghewelt. Het was tofficie van den schout, die knechten te bestellen, dat zij turfponten souden hebben, daer zij alle XV daghen mede nae Sparendam ende nae het huijs te hallifwegen Amsterdam zouden varen ende doer veel occupatien van den schout wast versuimt. Soe doert bevel van van Christophel Paff, haer overste, deden zij dit ghewelt. Zij droncken het bier uijt pispotten ende men sout haer den noese wel uuijtghetapt hebben, zoe ghinter van caese ende booter ende smeten mede een deel slooten open. | ||||||||
[7 Juni 1575]Ga naar margenoot+Op den 7e dach Junij zijn Nederlantze knechten vertrocken, niet bedreven hebbende dan essen ende suijppen ende zoe voorts van hier vertrocken. | ||||||||
[17 Juni 1575]Op den 17e Junij isser grote benautheijt gheweest onder die Wet ende die schamele ghemeente, want die Duijtze woude lining van der stadt hebben ende daer en was gheen gelt, maer om alle vrede willen worden die gemeente daertoe gheboden, dat elck wat souden opbrenghen nae hij ghetaxeert worden ende die quaetwillighen worden ghecontenteert. Die Duijtzen hadden gheloopen an alle wachten van de stadt; daer verboden zij op haer eijghen autoriteijt, dat men gheen wethouders of rijcke burghers uuijt laeten gaen souden spanceren, noch gouvernoer noch burgemeesteren, noch schepenen etc. Elck was benauder als andere. | ||||||||
[30 Juni 1575]Op den 30e Junij snachs hebben die Walen, die van Coenings wegen in die Beverwijck laghen met ghewelt ghehaelt omtrent die Santpoort bij die hondert koeijen uuijt die velden ende die lantluijden hebben ze moeten lossen om een drinckpenning. Maer dat deze koeijen aldus ghehaelt worden was doer oersacke, om datter gheen betaling en was, zoe wast al int wilt. Die capiteijnen waren wechghevlogen. Doen liepen zij die boeren plaghen, want zij waren den meesters. Die goede burgers worden ghedwongen tot 2 of 3 reijsen toe om gelt op te brenghen tot lininge ofte soudij van die knechten, elck burger nae hij ghetaxeert of ghestelt was, 50, 60, 70, 90, 100 gulden, dien mer, dander min, nae qualite ende daerenboven mosten zij noch die knechten servici gheven binnen haer huijsen. | ||||||||
[pagina 163]
| ||||||||
daghereijt zijn die Geusen van Leijden ghecomen te schepe ende te voete ende te paerde ende hebben op die Baen ende an die Houtpoort ghewest. Het douden zeer in den morgenstont ende zij hebben veel koeijen genomen. Die soudaten uuter stadt hebbender schutghevaert teghens ghehouden, maer niet bedreven want die meeste knechten en wilde niet an. Weinnich warender willich, maer quamen van verre, als diegeen, die geen slagen en soecken. Maer die Geus hier nae dit feijt ghedaen zijnde, stacken veel hoijs an brant omtrent het Manpat. Op St. Margarete dachGa naar voetnoot451 hebb men een schoene processie ghehouden als het jaer voers. nae die ordinantie. | ||||||||
[16 Juli 1575]Op den XVI dach tsavonts siender van Assendelft voer Haerlem ghecomen omtrent 200 Walen. Terstont zijn die vrijbeuters uut der stadt bereijt gheweest ende zijn die Houtpoort uutgegaen in ordinancie nae den Zuijden toe, om aldaer een roeffs te haelen, als die Geusen te voeren hadden ghedaen. Maer sanderdachs quamen sij al drupende wederom ende niet bedreven hebbende, maer tot haren grooten schanden ende die Waelen vors. trocken wederom nae Assendelft ende niet uutgherecht hebbende. | ||||||||
[18 Juli 1575]Op den XVIII Juli tsavonts is capiteijn MosschelGa naar voetnoot452 in stadt ghecomen, die zoe lang tho Brussel gelegen hadden, om te solliciteren an den hove om gelt te hebben, daer men die knechten mede zouden betalen, die in stadt laghen tot grote bederfenisse van die burghers. Ende en dach of twe issers ghelt ghecomen, om haer te betalen, daer grote blijschap om was onder die burghers, want zij die knechten veel gelts verleijt hadden. Ga naar margenoot+Den 18, 20 dach ontfinghen zij ghelt. | ||||||||
[23 Juli 1575]Op den 23 Julij wederom spijtsrecht ghehouden, maer niet uutgherecht. Omtrent dese tijt worder een deel Duijtze knechten ghevangen die valsche munten gheslaghen hadden; daer en is gheen justicie af ghedaen, maer met den hoop vertrocken uuter stadt. St. Jacobs dach. Alzoe twee, drie daghen alle schepen ende schuijten ghearresteert waren doer clockgheslach, zijnder veel vrouwen ende kinderen tscepe ghegaen met haer bagagij. Op St. Jacobs dach 25 Julij tsavonts te vijff uuren zijn die schadeloze Duijtsen knechten, die dus lang die burghers ghequelt hadden, uutter stadt ghetrocken, die blijdelicken van ach- | ||||||||
[pagina 164]
| ||||||||
teren naeghesien worden. Elck was verblijt van mannen ende vrouwen, maer niet onder die jonge dochteren, die haer pol daeronder hadden, want daer ghincker veel met haer ghetrout ende onghetrout ende daer blefer veel sitten. Ga naar margenoot+Maer van dese acht Duijtze faendelen zijnder twee faendelen schutten in stadt ghebleven, om die stadt te bewaren den heelen nacht. Maer sanderdachs den 26e zijn se nae dander hop vertrocken. Dese Duijtzen hebben dese somer sulcken schade met haer ghestolen. paerden ghedaen, om dat gras op te eeten in die velden. Ende als het tijt was van hoij, daer deden zij mede haer beste. Dese schade en is niet om scriven ende zij haelden het hoij met ghewelt uut die burghers ende lantluijders huijsen. Monsr. Verdugo, gouvernoer van Haerlem ende admirael van der zee ende capiteijn-generael over dese drie vandelen Walen hiernae ghescreven. Als die Duijtzen voors. St. Janspoort uuttrocken tsavonts, zoe quamender twee faendelen Walen die Zijlpoort in. | ||||||||
[26 Juli 1575]Den 26e dach nae middach isser een vaendel Walen St. Janspoort inghecomen. Capiteijnen van de Walen: Monsr. Sr. Perado, vaendragher, wachtmeester ende scargant major, Capiteijn Juan SimeonGa naar voetnoot453, Capiteijn La MareselGa naar voetnoot454, lutenant van Mons. Verdugo. | ||||||||
[27 Juli 1575]Ga naar margenoot+Op den 27 Julij na middach isser een faendel Nederlantze knechten in stadt ghecomen, hopman Jacob van Winckenburch. Daer was verhop, dat die goede burghers ende ingheseeten verlicht zouden worden doer het affscheijden van die Duijtzen voers., die die burghers zoe ghetrameleert hadden, dat ment niet uutscriven en can, want twas al boven naturen, dat zij leeden. Maer Godt beetert, die schamele burghers worden wederom belast bijnaest als te voeren, want het kermen ende claghen was geen endt. Want die capiteijnen namen veel rijcke burghershuijsen in tot hoer profijten ende daer mosten die rijcken servici toe gheven. Daerdoer quam die benautheijt onder die schamele burghers. | ||||||||
[5 Augustus 1575]Ga naar margenoot+Augustus, broot drie groot ende een deuijt. Parentezis. Naedemael die Spangiers voer OuwaterGa naar voetnoot455 gecomen zijn ende een deel daghen gheleghen hebben aldaer, zoe hebben zij haer rontdom die stadt beschantst ende voerts hebben zij daer haer gheschut ghebracht. Op den 5 Augusti hebben zij met twee stucken gheschuts op een tooren | ||||||||
[pagina 165]
| ||||||||
ghescooten dapperlijck, al of zij daer den anslach wilde maecken. Het ghevil contrarij. | ||||||||
[6 Augustus 1575]Op den 6e Augusti op een Saterdach hebben zij die stadt opgheeijst doer menheer van OosterwijckGa naar voetnoot456 als overste daertoe ghestelt. Ende die van binnen en hebben haer daertoe niet willen verstaen of zij wouden eerst an den Prins van Oraingen trecken, ende met hem communiceren van de saeck. Menheer van Oosterwijck voers. en heeft zoelang gheen dilaij willen gheven, maer heeft haer een ure of twee respijt gheboden, om daerenthuscken haer te delibreren ende antwort te geven. Dit antwort duerde bijnae drie uren, zoe spracken zij aldus, dat zij den Prijns van Oraingen ghetrou wouden blijven, al totter doot, maer zij baden, dat men die vrouwen ende kinderen souden in genaden ontfangen ende sparen. Op denselfden dach na middach heeft Coninx volc met al haer gheschut op een ander quartier beghonnen te schieten ende hebben die wallen van den anderen ghescooten, alzoe dat die Spangers oplieppen onbeschadich ende dit duerde tot den avont. | ||||||||
[7 Augustus 1575]Sanderdachs, welck was den VII Augusti op een Sonnendach, omtrent den noene beghonnen sij weder te schieten, ende daer na beghonnen dieGa naar margenoot+Spangiers te stormen, ende hebben doer lanc stormende victorie ghecregen. Als nu die zoudaten van binnen zaghen, dat zijt niet houden en mochten, zoe hebben zij haer vesten ende wallen verlaten ende zij hebben den brandt in den stadt ghesteecken ende beghonnen in die straeten daer die Spangiers den rechten passaghij hadden, om na den Marct te trecken. Ende menden haer alzoe te salveren, maer den vlucht nemende an een ander quartier van der stadt hebben aldaer een poort open ghesmeeten. Maer die zoe lang niet beijden en conden en wouden die Spangiers niet verwachten, villen zij over die muren ende vesten van der stadt, daer zij bracken armen ende beenen. Maer die doer die poorten liepen, worden van die Duijtze knechten, die in dat quartier laghen, vermoort, want zij stonden in slachoorden int velt. Eer zij uuttrocken hilden zij noch schutghevaert op die Marckt ende die Spangiers, victorij hebbende, dreven zij der stadt uut. Daerna hebben die Spangers haer in alle die huijsen ghespreijt, daer den brandt niet en was om den rove te hebben, maer doer den brant en hebben zij niet conen bedrijven die den heelen dach en nacht duerden, zoe datter maer een kerck ende een commanduers huijs met noch vijff burghershuijsen zijn ghesalvert ende blijven staen. Ende doer dese brant isser veel volix om den hals ghecomen van vrouwen ende kinderen ende besten, die in die huijsen waren. | ||||||||
[pagina 166]
| ||||||||
[8 Augustus 1575]Op den 8 Augusti, manendachs als die brant over was, beghonsten zij te plonderen, datter noch rest was ghebleven in die kelders als olij, rog ende anders etc. Die Spangers namen veel vrouwen ende kinderen in ghenaden, die zij om een stuck gelts verchochten, maer die in die furije ghevonden worden, die bleven al vermoort ende worden doerstecken. Dit heb ic uut een goedt loffelicke persoons mondt ghescreven, qui viditGa naar voetnoot457, ende heeft het spectaculum aenghesien. | ||||||||
[4 October 1575]Ga naar margenoot+October, roggen broot drie groot ende een deut. Op den 4 Octobris welck was St. Franciscus, hebben die uutlanders van Leijden, die binnen der stadt Haerlem residenci hadden, het ghewer moeten draghen van gouverneurs ende burgemeesters weghen, dat die beste ende principaelste burgheren niet doen en mochte op dese tijt, welck scheen odioes te zijn. | ||||||||
[6 October 1575]Op den 6 Octobris zijn die Amsterdamsche sceepen op die Meer van Haerlem ghetoghen. Alze nu omtrent die Caghe quamen, liepen zij roven ende stelen ende die boeren plaghen. Die Geusen, dit siende, hebben haer sceepen terstont bereijt ende zijn na die Amsterdamsche sceepen toegheseijlt. Zij hebben dapperlijc thegens malcanderen ghescooten, alzoe dat die Geusen een waterschip creghen met veel volcx ende die grand provost worden aldaer ghescooten ende voerts, hadden die boeijers die waterscheepen niet ontset, die Geusen souden alle die schepen in zijn macht ghecregen hebben, want zij waren boven den windt ende dander beneden. Daernae quamen zij al drupende met langhe noesen binnen Haerlem ende worden wel dapperlijc begheckt van die turffsdrachters. | ||||||||
[8 October 1575]Op den 8 Octobris zijnder in presentie ende doer laste van den governeur Francisco de Verdugo, de schout, burgemeesteren ende regierders der stad Haerlem ontboden 150 burgheren des naemiddachs te comen opt stadthuijs, alwaer hemluijden bij den schout voor ooghen ghehouden is, doer wat manieren dzelve stadt in dezen swaren ende elenden benautheijt ende wanttrouwen van zijne Coe Mt onghenade gecomen is gheweest. Dan overmits zijne Coe Mt door ghetrou ende continueerde solliciteren te houve bij de burgemeesteren ende andere ghetrouwe vrienden an den Extie van den grande commandador maior dickwil versocht ende te kennen ghegeven is die staet van derselve stadt ende de groote overlast van de soldaten, niettegenstaende datter nochtans veel goede getrouwe endeGa naar margenoot+Catholicke burgheren in diezelve stadt alsnoch zijn, die om zijne Coe Mt alle haer goederen, haer vrouwen ende kinderen in dezelve stadt den rebellen ende Geusen gelaten hebben ende zijns des conninxs heerleger ghevolcht totte reductie daerselver stadt toe. Ende dat zij noch wel bereijt zouden wesen tot verlichtinghe derselver stadt de wapenen tegens hun | ||||||||
[pagina 167]
| ||||||||
vianden an te nemen ende haer vaderlicke stadt met goet ende bloet voor de Coe Mt te bewaren. Tot welcke vors. supplicatie ende presentatie zijne Extie uijten name des Conninxs ghegeven zijnde, heeft ghescreven aen Monsr. Heresis, stadthouder van Hollant ende an den voers. governoer van Haerlem, de burgheren vors., die hem fideel ende bequaem duncken zouden, die wapenen gonnen, omme die stadt mitte zoudaten mede te helpen bewaren. Sulxs dvoern. 150 personen opten dach voern. alle ghegunt zijnde belast is, dachs daernae elcxs tgewer opte zijde te hanghen, sonder van tzelve in ghen ghebrecke te zijn op zeckere peijne ende voerts zijn deen op een roer, dander op een spiets ende hellebaert geset, daer veel burgheren blijde ende veel droevich omme waren, doerdien dattet den secretarius deen den wethouder (ende) deen burgher zoewel die uuijt die stadt gheweest waren als niet, betrout worden ende dander niet. | ||||||||
[10 October 1575]Ga naar margenoot+Sout. Op den 10 Octobris isser een schip met sout uuijt Zeelant in stadt ghecomen ende daer worden ghepubliceert, dat men provisij zouden doen van sout. Elck sack was ghetaxeert op acht ghulden ende men most niet meer dan een hallif vierendel teffis haelen ende dat met een belet ten huijse van Steffen Claesz. Soutman, daertoe van stadtswegen gheordineert. Item noch worder ghepubliceert, omdat het cooren redelijcxs coops was, dat men nu provisi zouden doen, want er een scherpen ende benauden winter aenstaende was. | ||||||||
[12 October 1575]Op den 17, 18, 19, 20, 21 grote winden ende zeer starick ghevroesen, den coud onverdrachelijck, hagel, sneu, daernae wederom schoen weder. Dit jaer is tot Santfort doer Gods graci sulcken grooten gevanc van vijs gheweest, dat het wonder is om scriven ende is menich jaer en ist niet ghesien of ghehoort gheweest ende het maeckten een groote vervollenis binnen Haerlem onder die goede burghers. Ga naar margenoot+Nadenmael wij ingeseeten van Haerlem dese zoemer niet een voet mochten setten buijten die poorten van die vrijbeuters uut den Zuijden ende uuijt den Noerden, soe isser gheordineert tot defensie van der stadt, om die koeijen ende paerden te bet souden salveren, schanss te macken als in die Santpoort, omtrent het huijs te Cleeff, tOverveen, te Berckenrode, te Heemstede op het Sloot, daer lach het vaendel van die Walen, capiteijn MoinbeckGa naar voetnoot458. An die Fuijk ende in alle die schanssen worden Walen geleijt, om der dach ende nacht om die platze te bewaren tegens die vianden. | ||||||||
[pagina 168]
| ||||||||
Ettelicke burghers, mede koeijhouders, daertoe bequaem, van den Raede gheordineert om schansmeester te zijn ende die Walen souden contenteren ende te vreden stellen. Daer is tot acht reijsen toe dese sonder lang op eelcken ghulden drie groot ghecorten nae die ghelegentheijt van de landen, die zij ghehuert hadden, luttel of veel. Ende omtrent Lucas marctGa naar voetnoot459 worden die beesten gheeseet als paerden, koeijen, navanant op twee blancken ende dat was die laste reijse. Somma datter in handen van de schansmeesters an ghelt is ghecomen, is ghetaxeert op 28 hondert gulden ende meer ende als zij haer reckening voerden, droncken zij dapperlijc den wijn. Ga naar margenoot+Noch isser dese zoemer gegeven van elcke koeij hoijs in stadt comende drie stuvers tot profijt van der stadt. Dese jaer isser een grote sterffte van koeijen gheweest; het is niet om estimeren ende veel beesten zijnder van de vianden ghenomen met ghewelligher hant, niettegenstaende datter schanchen laghen, maer zij worden dickmaels versmijt. | ||||||||
[23 October 1575]Ga naar margenoot+Op den 23 Octobris, welck was op een Sonnendach, zijn alle die burghers vors. diet ghewer draghen nae middach opt Stadthuijs ontboden voer den schout van Haerlem. Alzoe der veel op roers gheset waren bij den Wet ende die gouvernoer die staet van die burghers doerzijn hebbende, heeft begheert, datter zoeveel roers niet zijn en souden. Naedenmael datter roers ghenoch waren onder die Walen, maer onder die Duijtzen zeer weijnich spietzen, zoe zijn Ex.c spietzen begheert, want hem docht, dat ze meest van doen waren. Desen selfden dach vors. zijnder Walen van Amsterdam voer St. Janspoort ghecomen, omtrent 150, ende bleven daer een dach of twee ende vandaer wederom nae Amsterdam ghetrocken. | ||||||||
[26 October 1575]Ga naar margenoot+Die Groote kerck in den ban. Op den 26e dach Octobris tsavonts naet loff in die Groote Kercke isser gheweest een soldaet van Zirixee, die onder een Walsche vaendel lach. Dese is gaen sitten in een van die Groote kerix portaeldoer ende deden zijn ghevoech aldaer ende vermaent zijnde van die coster van der kercke, toch hij zijn rapier uuijt ende liep hem nae. Die coddij van derselver kercke comende, om te zijn nae den coster, zoe quam die soldaet ende staeckt den coddij in zijn rugge, maer niet doot, zeer cranc. Hij lach drie of vier maenten zieck te bedde. | ||||||||
[pagina 169]
| ||||||||
[27 October 1575]Dachs daeran den 27 Octobris worden alle die poorten ende bruggen gheslooten, omtrent twee uren lanc; daernae worden die soudaet geapprendeert, daernae worden die poorten ende bruggen open gedaen. Dese selfde soldaet, die dit feijt heeft ghedaen, worden tsavonts an een galghe ghehangen omtrent acht uren. | ||||||||
[28 October 1575]St. Jansclooster. Op den 28 Octobris, welck was Simonis et Judae, heeft men hoochwaerdighe heer in Goede, Godefridus a Mirlo, den 2 bischop van Haerlem, die kerck van St. Jans clooster gheweijt met alle solemnijteijten ende die commanduer H. TijmenGa naar voetnoot460 heeft den misse ghecelebreertGa naar margenoot+ende die clercken van der Groote schole met die musijckers van die Groote kerck hebben dan dienste helpen singen ende het officium bewaert. | ||||||||
[29 October 1575]Den 29 Octobris zijn die Amsterdamsche schepen van die Haerlemmeermeer wederom nae Amsterdam ghetrocken, seer subbijtelicken. Zij en hebben niet veel uutgherecht, dan schadeloze catten ghewest van stelen ende roven ende die boeren te plaghen, want daer zeer over gheclaecht worden ende haer legent en is niet om scriven. Ende hebben met haer doervaren die stadt tot grooten costen gheweest van bruggen of te brecken ende te maecken. | ||||||||
[30 October 1575]St. Bavos kerck wederom gheweijt. Op de XXX dach Octobris, welck was op een Sonnendach, heeft Godefridus a Mirlo, den tweeden bischopGa naar margenoot+van Haerlem, die Groote kerck met alle solemnijteijten ghewijt smorgens te acht uren ende men heeft den dienste daer beghonnen te doen. | ||||||||
[10 November 1575]Op den 10e dach Novembris zijender vier vaendelen Walen met die van Heestemde op die Marct ghemonstert omtrent elff uren ende alzoe nu in slachoort stonden, zijn ze altezamen op Stadtshuijs gegaen, alwaer die commissarien stonden ende lieten haer namen opteijckenen, om soudij te ontfanghen. Onder dese monster van de Walen zijnder omtrent thien of 12 burgheren van die principaelste van der stadt gheweest, diewelcke haer onder die soldaten ghewocht hebben als soldaet te passeren, maer zij en hebben niet vroem gedaen, want zij verlochgende haer kerstennamen ende namen een valsche naem. Het worde haer tot groote schande ghesprocken, want twas anders niet dan dijverie, die ze deden voer die capiteijnen, | ||||||||
[pagina 170]
| ||||||||
om een secker stuck gelts of een drinckpenning te hebbenGa naar voetnoot461, maer hier voertijts plecht men ze aen een galghe te hanghen off op een galeije te setten, want zij Coenincx gelt stalen. Het en zijn gheen Hollantze stucken. | ||||||||
[13 November 1575]Ga naar margenoot+Den 13 Novembris zijnder Walen te Leprosen ghecomen omtrent 100 personen ende van stadts weghen worder bier bestelt. Een dach of twee daernae zijn se altezamen nae die Beverwijck ghetrocken ende Mombeckts vaendel is nae Assendelft ghetrocken. | ||||||||
[21 November 1575]Op den 21 Novembris zijn die Walen met die vrijbeuters van Haerlem nae SchevelingGa naar voetnoot462 getrocken, want die gouvernoer hadden vernomen, datter van weghen den Prins van Orangien knechten anghenomen worden ende om dat nest te stoeren zijn se darwaerts ghetrocken ende hebben schutgevaert ghehouden ende een deel om den hals ghebracht ende die lantluijden gheplondeert. Zij brachten die ghevangens in stadt met een capiteijn genaempt Cornelis Lourensz. van Amsterdam, die int beleg in Haerlem ghelegen hadden ende heeft Cesaers die oude Lombarts dochter ghetrout. Daer worden een Wal doot op een waghen in stadt ghebracht, die te Scheveling ghescooten was ende een deel gequest. | ||||||||
[27 November 1575]Ga naar margenoot+Dese capiteijn Cornelis voers. is den 27 Novembris op een waghen sittende na den Zuijden ghetrocken met licenci van den gouvernoer van Haerlem ende den 7 dach Decembris wederom in stadt ghecomen ende in ghevangenis gegaen. | ||||||||
[30 November 1575]Den 30 Novembris op St. Andries en dach zijnder forriers van Spangiers in stadt ghecomen ende nae middach beghonnenze te forrieren ende dat doerde vier of vijff daghen lanc ende het maeckte groote verandernisse onder die burghers, wantter twee vaendelen Spangers comen souden ende het vaendel van die Duijtze, Nederlantze knechten zouden vertrecken, want elck was vervaert voer die Spangiers. Dit jaer hebben wij al zulcken quantite van muijsen ghesien in dese landen, dat bij manstijden niet en is ghehoort ghewest, sulcke schade, als zij ghedaen hebben van coren te eeten ende schadelijc in alle vruchten der aerdenGa naar voetnoot463. Tis anders niet ghewest dan een plach van God, om onsGa naar margenoot+sonden willen als die sprinckhaenen int Oude Testament. | ||||||||
[pagina 171]
| ||||||||
trent vier uren zijnder twee vaendelen SpangersGa naar voetnoot464 in stadt ghecomen, maer zij liepen sonder ordinancie in die burghershuijsen, want zij en waeren noch niet bescheijden met beletten. Dus wasser groote benautheijt onder die schamele burghers, want die Spangers dwonghen die burghers ende ingheseeten den cost of ende daer waren der veel, diet verlopen mosten ende niet in huijs slapen. | ||||||||
[4 December 1575]Op den 4 Decembris, welck was St. Barberen en dach ende den tweden Sonnendach van de advent, is capiteijn Jacob Winckenburch met die Nederlanders te schepe gegaen na Sparendam, alwaer zij bescheijden waren om te blijven ende Sparendam te bewaren van Coenincx weghen. Dese Duijtze hadden oock grooten schaden ghedaen om huijsen te brecken ende kelders open te doen met hulpen van die Walen, die ook niet en sliepen. Ga naar margenoot+Op denselfden dach ende wel twee drie daghen daernae zijn die Spangers met beletten in die burghers huijsen gheleijt. Zij deden die burghers groote moeijten an, want zij wouden ende dwonghen die burghers die cost af ende woudent hebben met forsse. Die burghers liepen claghen an die burgemeesteren ende aen den biscop van Haerlem, om ordinancie ende lichtenisse te hebben, datzet zoe niet mochten houden, maer zij creghen luttel troost. Godt beetert. Daernae worder ofghelesen, dat men die Spangers anders niet geven en souden dan vier, licht ende slapen ende asijn ende anders niet. Daernae quamt in stilte, als die Spangers die beste logementen in hadden binnen der stadt ende men gaven ze mest die cost om vrede te hebben, diet vermochten. | ||||||||
[21 December 1575]Op St. Tomas dachGa naar voetnoot465 quamen die vrijbeuters ende hadden bij Alcmaer gheweest om een roef van paerden, koeijen, calveren. Dese boeven en rusten nimmer mer, God betert, want zij en moghen niet zijn, dat haer niet toe en hoort. | ||||||||
[27 December 1575]Op ten 27 Decembris, welck was St. Jan Evangelist ende op Alderkinderen en dachGa naar voetnoot466 groote storim van windt uut den Noortwesten gheblazen ende daer zijn dijcken doer ghebrocken, alzoe dat wij rontdom int water zijn gheseeten. Ende 29 Decembris omtrent den avont beghonst het waterGa naar margenoot+te vallen ende te vertrecken. Dit jaer tot Kersmis toe een soete sachte winter, nauwelix ijs of sneu, maer variabel van winden, storm ende reghen. Dit jaer ist oock een droghe somer ghewest ende een schoone oost. Lof Godt. | ||||||||
[pagina 172]
| ||||||||
La fijn. 1575. Conclusion. O Here almachtighe God van onsen vaderen Abraham, Isaac ende Jacob, die hemel ende eerde met al haer schieringhe gheschapen hebt, onbeghrijpelijc ende sonder eijnde is die barnharticheijt Uwer ghelooften alle creaturen lancmoedich, zeer barmhartich ende bedroevende over die boescheijt der mensen. O Heer, ons sonden gaen boven dat zant der zee, want wij gheen ghetael daeraf en weten, wij en kennen ons niet waerdich te zijn die hoecheijt des hemels te beschouwene, overmits die menichfuldicheijt onser boscheijt. Zoe vallen wij voer U voeten neder metter herten begherende ghenaden van U goetheijt. O Here, wij hebbent qualick ghemackt, wij kennen onse schult, wij begheren ghenaden ende wilt ons schulden vergheven ende slaet U ooghen over U volck, die dus deerlick sitten in den kul daer lewen. Nochtans en zijn wij van U barmherticheijt niet vergheten, want die Ghij lief hebt, die castijt Ghij ende Ghij en verlaet niemant. Want dese verleden jaren 73, 74 hadden wij verhopt, dat het beter met die burghers ende ingheseeten souden gegaen hebben, maer die hant des HeerenGa naar margenoot+is over ons, om ons sonden willen, want niemant wil zijn quade leven beteren ende nemen een nieuw aen. Dus God keert ons arme zondighe menschen tot U ende dat wij alzoe tot U komende een beter ende zaligher leven moghen crighen ende dit toecomende jaer wat ende ghenadigher van U moghen ghehandelt worden. Twelck ons wil gheven ons Heer Jesus Christus, het zij met ons gheluck of ongheluck, denwelcke zij loff, eer ende prijs ewelijc duer ons ende onse die goede stadt Haerlem ende zijn ingheseten.  | ||||||||
[pagina 173]
| ||||||||
Ga naar margenoot+DoenGa naar voetnoot467 die Spangerts Haerlem beslooten hadden (1572) van den 18 dach Decembris aff en vont men niet eenen wollen lackenvercoper in de gansche stadt tot het jaer 1577, dat alle die uutheemsche soldaten gansch vertrocken waren, overmits dat het die burgerij al aen die zoldaten, zoe voer zoe nae, te cost geleijt hadden, alzoe dat zij gheen macht en hadden zoodanighe neringhe te generen. Maer ontlast zijnde gheheel van de zoldaten hebben die haer vermoghen om sulcke comanschappe te anvaerden wederom ijet beghonnen. Want die beste neering, die men doen te Haerlem in Hollant vant was lacken ende brouwen, vettewarije, diet was bekant. |
|