Zwarte rijst

[p. 15]

7

Er kwam een stevige zwarte fiets aanrijden, aangedreven door een korte, zwaargebouwde Brankasser met ballonkuiten. Hij stond op de pedalen en zwoegde het voertuig langzaam de glooiende weg op. De bagagedrager was vervangen door een houten stoel met een leren zitkussentje. Daarop troonde een kleine Europeaan. Hij zat met zijn rug naar de rijrichting en staarde naar de zojuist afgelegde route. Met zijn ene hand hield hij een kleurige parasol boven zijn hoofd, de andere hand klemde een groot pak kranten tegen zijn buik. Bij het huis van oom Frits gekomen staakte de voerman zijn helse arbeid en stapte af. De fiets stond abrupt stil, gleed even omlaag en werd met een uiterste krachtsinspanning weer tot staan gebracht. Dat was net even te veel voor de passagier. Hij tuimelde van zijn zitje, liet het pak kranten vallen en holde een paar meter de helling af, terwijl hij de parasol krampachtig omhooghield.

Een woedende scheldpartij volgde.

Oom Frits stond naast me op het platje en liet een kinderlijk hoog gelach horen.

De kleine man raapte het pak kranten op en kwam ermee naar ons toe.

‘Frits,’ groette hij, legde de kranten op het muurtje van de veranda, de parasol ernaast, en keek mij aan met boze blauwe ogen. Hij had dun rossig haar, een bleek hoofd, een klein buikje. Hij zou vijftig kunnen zijn, maar ook vijfenzestig.

‘Dit is neef Hans,’ zei oom Frits, ‘mag ik even voorstellen, mijn goede vriend Carl Swerts.’

‘De grote uitvinder van het fietsstoeltje,’ voegde hij eraan toe terwijl Swerts en ik elkaar een hand gaven, en brak weer in zijn hoge proestende lach uit.

Ik durfde alleen zwakjes mee te glimlachen, want Swerts maakte niet de indruk geamuseerd te zijn. Hij richtte zijn boze blauwe oogjes nu op oom, die slap in een stoel was neergezegen en af en toe naar hem wees.

‘Bent u uitvinder?’ vroeg ik de heer Swerts, terwijl ik ging zitten.

Hij antwoordde niet, legde het pak kranten op tafel en nam ook plaats.

‘Nee, dat is een grapje van uw oom,’ zei hij tenslotte.

‘Ja, sorry Carl.’ Oom Frits veegde zijn ogen schoon, riep naar achteren om bier en legde uit: ‘Ik ben al maanden bezig om Carl uit te leggen dat zijn constructie niet zo handig is, omdat hij geen houvast heeft. Je zit er wel plechtig, maar als er iets misgaat, ja, dan loop je een beetje raar weg, hehheh.’ Hij stond op het punt om weer de slappe lach te krijgen, Swerts en ik keken gespannen toe, maar het moment ging voorbij.

‘U bent hier voor zaken?’ vroeg Swerts.

‘Nee, puur toeristisch,’ zei ik.

‘Nou overdrijf je,’ viel mijn oom in. Met zijn ene oog keek hij naar mij, het andere was scherp gericht op de naderende pils. ‘Hans heeft hier vroeger gewoond,’ legde hij uit, ‘en hij is nu met een paar pupillen teruggekeerd om het land te bestuderen.’

‘Ach,’ zei Swerts, ‘en heeft uw studie al iets opgeleverd?’

‘Is dit een hele maand?’ vroeg oom, wijzend op de kranten.

‘Ja,’ zei Swerts, maar hij liet zich niet afleiden en bleef me aankijken.

‘Oom Frits overdrijft een beetje,’ zei ik, ‘we proberen wat op te steken, maar om te beginnen beheersen we de taal al te weinig.’

Hij knikte. ‘Wat spreken jullie? Een beetje passar-maleis?’

‘Een paar honderd woorden, hooguit.’

‘Nou, ik ook hoor,’ zei oom Frits, ‘en het gaat best.’

‘Dat is de vloek juist. Het gaat best. Het ging drie eeuwen lang best. Daarom liep het zo slecht af.’

‘Carl is van de Bond van Wrokkige Gepensionneerden,’ zei oom Frits glimlachend, terwijl hij met grote tevredenheid in de schuimkraag van zijn biertje hapte.

‘Als wij ons wat meer verdiept hadden in de taal en de gewoonten van dit land, in plaats van al onze tijd te besteden aan het leegroven...’

‘Dan waren we er honderd jaar eerder uitgeschopt.’

‘Dan waren we er nooit uitgeschopt, dan waren we nu misschien gewaardeerde gasten in plaats dat we elk jaar een paar mensen moeten omkopen voor een nieuwe verblijfsvergunning.’

‘We zitten hier toch goed, waar maak je je druk over?’

‘Ik maak me druk over wat we hier aangericht hebben. Een volk dat driehonderd jaar onderdrukt is, dat is kromgegroeid, dat is broeierig geworden, dat heeft geen zelfvertrouwen, dat gelooft niet meer in zijn

[p. 16]

eigen waarheden, dat is zijn godsdienst kwijt.’

Terwijl hij sprak stak Swerts met beide handen pinda's en kripik in zijn mond, spoelde het weg met pils, tastte weer toe, nam opnieuw een slok. Hij zat in een razend tempo te kanen en te zuipen, eigenlijk, terwijl de woorden routineus uit zijn mond rolden.

Het was kwart voor zes, het werd donker, binnen een kwartier zou de nacht begonnen zijn. Een zachte verkoelende wind kwam even langs, de planten in de heg ritselden.

‘Maar al zou je gelijk hebben Carl, dan nog is het allemaal verleden tijd, daar kunnen we nu niets meer aan veranderen,’ hoorde ik oom zeggen.

‘We kunnen getuigen, we kunnen betogen, we kunnen duidelijk maken dat we geleerd hebben van het verleden en dat we bereid zijn onze fouten te erkennen.’

In de pauzes van zijn zinnen kon ik Swerts de pinda's horen vermalen.

‘We kunnen proberen mee te voelen, knars knars, mee te voelen met de ontzaggelijke problemen knars, de ontzaggelijke problemen waarmee dit land kampt. Denk maar eens aan de overbevolking, knars.’ Vreemd dat iemands eetgewoonten zijn betoog zo kunnen aantasten. Er was nu even een echt briesje, de bomen langs de weg rilden, de wolken stonden op roze.

Voor donker thuis, dat was vroeger de strikte eis. Om deze tijd van de avond werd ik door Marjoleins moeder, vriendelijk bol vrouwtje dat het o zo warm had altijd, de deur gewezen: ‘Hans, naar huis jongen, anders krijg ik ruzie met je moeder.’ En dan fietste ik als een schicht de twee kilometer naar boven. Het was 1950, we waren twaalf, Marjolein was toen nog een stuk langer dan ik, dun als een lat en ernstig van aard. Ze was lang niet zo mooi als Carla, maar je kon met haar praten en ze was hoe dan ook een meisje. Toen de uittocht naar Holland begon vertrokken we op verschillende tijdstippen en raakten het contact kwijt. Pas toen ik achttien was vond ik Jantje Boon weer terug, die Carla had gelokaliseerd en via haar ook Marjolein. Ze woonde in een flat in Den Haag en zorgde voor haar melancholieke vader die niet meer los kon komen van de oorlog en elke nacht schreeuwend wakker werd. Ik kwam vaak op bezoek, met de trein uit Amsterdam, direct na mijn werk. Het was dan donker, Nederland was altijd donker.

Marjolein had nog iets te eten bewaard, we keken naar de kleine zwartwit-tv en haar vader hield een opengevouwen krant voor zich. Op de schoorsteenmantel stond een foto van haar vrolijke moeder, een paar jaar tevoren aan het hart overleden. Marjolein was zachter geworden, molliger ook. Stipt om tien uur nam haar vader zijn slaaptabletten en een half uur later gaf hij mij een hand en vertrok naar zijn slaapkamer. Op een van de eerste avonden nam hij mij mee naar de keuken en zei, terwijl hij mij aankeek met zijn vermoeide oude ogen: ‘Hans, ik reken erop dat je je netjes gedraagt, ook als ik er niet bij ben.’ ‘Ja oom,’ zei ik, want goede Indische kennissen heetten vroeger altijd oom of tante. Om elf uur wandelde Marjolein mee naar de tram. Het was het mooiste moment van de dag, arm in arm stapten we naar de halte en het werd gebruik om één tram voorbij te laten gaan. Haar zachte zwarte haar tegen mijn wang, kijken naar haar slimme profiel.

Snel gaf ik haar een kus op het voorhoofd voordat ik de tram instapte en stak een hand op als ik me achter de verlichte ruit wegspoedde op de ijzeren baan.

Toen Marjolein eenentwintig was besloot haar vader te sterven. Eén keer, toen Marjolein verlaat was en we met zijn tweeën naar de televisie keken, vertelde hij me over zijn weerkerende nachtmerrie. Na de capitulatie was hij, zoals iedereen, in een interneringskamp terechtgekomen en na een paar maanden werd hij met een paar honderd anderen op transport gesteld. In de haven van Batavia lag een klein vrachtschip gereed, veel te klein om iedereen slaapruimte te bieden. Wie in de ruimen zat of lag liep het gevaar te weinig zuurstof te krijgen en daarom werd er gelopen, trapje af, de ruimen in, trapje op, de ruimen uit. Na enkele dagen varen was iedereen grijs van vermoeidheid. In de verte was een kust zichtbaar, die door sommigen herkend werd als Sumatra. En toen werden ze getorpedeerd, door de geallieerde vrienden die ook niet beter wisten. Het grootste deel zonk met het schip naar beneden, de boffers konden zich vastklampen aan wrakhout. ‘Twee etmalen heb ik aan een paar stukken hout gehangen, Hans. Dan kwam een Japanse torpedoboot langs en die pikte een paar drenkelingen op en voer weg. En een halve dag later kwam hij weer terug, pikte er weer een paar op. We hingen met zijn zessen aan de houten balken en telkens viel er één af. Uiteindelijk bleef ik over met een zekere Erkelens. En toen kwam het schip bij ons langs. Zo kwamen we in Sumatra terecht en al die schipbreukelingen hadden niets meer, behalve de kleren die ze aan hadden. Zo gingen er nog veel dood in de volgende maanden, we hadden geen ruilgoederen.’ Hij glimlachte. ‘Maar een Indische jongen redt zich wel. 's Nachts sloop ik het kamp uit, er zat altijd wel ergens een gat in het gedek, en dan handelde ik voor anderen. Zelf hield ik daar wat trassi aan over. Daar maakte ik dan een sausje van, en dat verkocht ik in het kamp.’ Hij keek me slim aan, gooide het hoofd in de nek en riep met hoge kraaistem ‘Trassie-saus! Trassie-saus!’ Maar elke nacht

[p. 17]

werd hij nog wakker van de herinneringen en tenslotte stuurde hij Marjolein op vakantie, drie dagen Londen, en nam een overdosis slaaptabletten. Mij zond hij een briefje met de huissleutel, netjes aangetekend, en het beleefde verzoek of ik zijn stoffelijke overschot wilde laten cremeren. De vereiste paperassen waren bijgesloten, alsmede een overzicht van zijn verzekeringen en een gesloten brief voor Marjolein. Hij eindigde met verontschuldigingen voor het ongerief dat hij mij veroorzaakte en sprak de hoop uit dat ik begrip zou kunnen opbrengen voor het feit dat hij niemand anders wist aan wie deze delicate taak opgedragen kon worden. ‘Ik ken je vriendschappelijke gevoelens voor mijn dochter en ik hoop dat ik op grond van die gevoelens een beroep op je mag doen. Als er een goede God is, wat ik niet meer geloven kan na de dood van mijn vrouw, dan hoop ik dat Hij je zal belonen voor wat je voor mij en mijn dochter doet. En mochten de vriendschappelijke gevoelens tussen jou en mijn dochter ooit uitgroeien tot iets diepers en bestendigers, dan hoop ik dat Hij jullie een gelukkig leven zal gunnen, zoals ik dat vroeger gekend heb.’

Een paar uur later stond ik in de flat. Vanuit Amsterdam had ik hun benedenburen gebeld, ook Indische mensen, met het verzoek de deur te forceren. De buurman ontving me, een kleine magere man met glimmende schedel. Het was laat in de avond en hij was toe aan zijn nachtrust.

‘De heer Versluys is overleden,’ zei hij, ‘gisteren al. De dokter heeft het geconstateerd.’

Binnen zat zijn volumineuze vrouw zachtjes te schreien naast het bed. Hij lag er vredig bij, op zijn zij. Haar man bracht koffie, we slurpten het hete vocht terwijl we naar het stille lijk keken. De sleutel knarste in de voordeur en Marjolein kwam binnen, een dag te vroeg. Ze keek stomverbaasd en zei: ‘Wat doen jullie hier?’

Ik probeerde haar tegen te houden, te omarmen, alles om maar een moment van uitstel te scheppen, maar het was te laat.

Het werd een lange avond. Het buurpaar wilde Marjolein onder haar hoede nemen, maar ik bleef de nacht en een paar maanden later trouwden we.

‘Toch heb je ongelijk,’ zei oom Frits fel, ‘in die tijd was het logisch dat we het leger inzetten.’

‘Politionele acties. Politie-logica. Overtreders moeten bestraft worden. Oproerkraaiers zijn buiten de orde. En daar heb jij aan meegewerkt, meneer de zeeman met je troepentransporten.’

Carl Swerts had een vuurrood hoofd, en twee lege flessen bier voor zich.

Marjoleins vader ging in 1959 dood en dat was alweer eenentwintig jaar geleden. Marjolein was nu tweeënveertig en ik nog een half jaar ouder, met beslagen lever, overwerkte nieren, hartkloppingen en beginnende longkanker. We waren laat aan een kind begonnen en dat waren we nog kwijt ook. Ik keek naar oom Frits en Carl Swerts. Deze twee heren, op de een of andere manier was de vroegtijdige aftakeling toch aan hen voorbijgegaan, want oom zat al aan zijn Aow en Swerts vermoedelijk eveneens. Nog vijfentwintig jaar voordat ik zover zou zijn. Ik kreunde zacht, maar het werd gehoord.

Oom Frits keerde zich naar me toe. ‘Je houdt je erbuiten, Hans, heel verstandig. Carl en ik komen er nooit uit. Waar zijn je pupillen trouwens?’

Die zaten binnen te bridgen met een blinde partner en daar kom je niet tussen.

Ze knikten vagelijk toen ik Swerts voorstelde en staken zittend hun hand omhoog.

Oom Frits zag ik wat roder in zijn gezicht worden, maar hij beheerste zich.

‘Vier klaver,’ zei Yvonne.

We schuifelden weg naar de eetkamer.

‘Jongens, het eten wordt opgediend,’ zei ik nog waarschuwend achterom.

We zaten nog niet of Oerip begon de rijsttafel op te dienen, terwijl ze met luide stem klaagde dat het bijna koud was omdat we zo lang gepraat hadden.

Ik liep naar de voorkamer: ‘Jongens, we zitten te wachten hoor. Dat kun je niet maken.’

Zuchtend legden ze de kaarten neer.

‘Eerst handen wassen,’ riep Victor nog, en inderdaad, het lag op mijn lippen.

Ze gingen zitten, gedroegen zich uitdagend netjes en stelden belangstellende vragen.

Voordat hij het wist legde Swerts zijn verleden uit, en niets liever dan dat.

Dertig jaar onderwijzerservaring in de hele archipel. Ook hier? O ja, ook een paar jaar hier, ver voor de oorlog. Er liepen nog heel wat oud-leerlingen op het eiland rond. Zijn bediende was een oud-leerling, om maar iemand te noemen.

‘Dan hebben die lessen hem ook niet ver gebracht,’ zei Eric. Hij schrok er zelf van, dat soort opmerkingen waren het departement van Victor. ‘Weinig kansen op een goede baan, zeker?’ voegde hij er

[p. 18]

verontschuldigend aan toe.

‘In het verleden zéker niet,’ zei Swerts met een venijnige blik naar oom Frits. Die stak een vork omhoog. ‘Carl, ik ga niet met je discussiëren tijdens het eten. Dat kan ik Oerip niet aandoen.’ Ze was net bezig hem een stukje kip op te scheppen, hij keek naar haar omhoog en ik zag het heel kleine glimlachje dat ze hem toestuurde. Hij maakte het begin van een beweging die zou kunnen eindigen in een ferme tik op haar achterwerk en een quasi gekwetste kreet van haar kant, maar realiseerde zich op tijd dat hij niet alleen was. Ik keek met zijn ogen naar haar brede heupen en ronde schouders, toen ze wegliep, en ik kon me zijn affectie voorstellen.

‘...elk initiatief met wortel en stam uitgeroeid,’ zei Swerts.

Mijn drietal luisterde aandachtig toe, lepels en vorken stil.

‘In mijn tijd als leraar...’

‘Onderwijzer,’ zei oom Frits.

‘Onderwijzer heb ik daar helaas aan meegewerkt. Hoogezand, Sappemeer, een fietser rijdt met twintig kilometer per uur van Haarlem naar Amsterdam, drie appels en twee peren kosten samen vijfentwintig cent, twee appels en drie peren kosten samen vijfentwintig cent, wat kost een peer. Alles, maar dan ook alles geënt op onze westerse samenleving. En dan komt er een revolutie. Aha, denk je, eindelijk kan het eigene naar boven komen.’

Hij bracht zijn lepel naar zijn mond. Hij was een gulper, hij hield de lepel tegen zijn lippen en zoog dan krachtig de inhoud naar binnen, kauwde een paar keer, slikte het dan haastig door of spoelde het weg met een slok water.

‘Bent u nooit getrouwd geweest?’ vroeg Yvonne.

‘Nee nee, geen tijd voor gehad, jongedame. Dus wat ik zei, je denkt, nu zal er een opleving komen van de eigenwaarde. Het woord zegt het al: eigenwaarde, dat heeft te maken met eigen waarden. En in het begin leek het er ook wel op. Maar waar is het uiteindelijk in uitgemond?’ Hij zoog snel een nieuwe hap naar binnen.

‘Vijf cent!’ zei mijn oom met voldoening. Hij was met de rekensom bezig geweest.

‘Alles wordt gemodelleerd naar westers model. Minimode in het westen? Twee jaar later hebben wij het hier. Popmuziek, beat, disc-jockeys, nite clubs. Een paar weken geleden werd op de aloon-aloon een waringin gekapt, want er moest zo nodig een fonteintje komen. Over een paar jaar verdwijnt de fontein en wordt er weer een waringin geplant, want dat is de nieuwe trend in het westen, het behoud van de natuur.’ Hij stak het vette staartstukje van de kip in zijn mond, zoog erop, liet daarna één voor één de schoongekloven staartwerveltjes uit zijn mond op zijn lepel glijden.

‘Hoe kunt u nou zeggen dat u geen tijd heeft gehad om te trouwen?’ vroeg Yvonne, ‘of samenwonen of zo. Nooit tijd voor gehad?’

‘Helaas meisje, helaas. Ik zat te veel op buitenposten, werd steeds overgeplaatst en ja, het onderwijs is een roeping. Voor mij dan. Dus nee, geen trouwen. En samenwonen daar heb ik zo mijn mening over, maar dat is nu niet aan de orde. Wat ik jelui probeer duidelijk te maken is de gruwel van het oneigenlijke van de tropische samenleving.’

‘Maar wie geeft u daar dan de schuld van?’ vroeg Eric.

‘Hè hè,’ zei Victor, ‘de vraag stellen is hem beantwoorden. Waar komen westerse invloeden vandaan? Van het westen. Waar zit het kapitaal? In het westen. Die hele zogenaamde bevrijding is één kolossale wassen neus geweest. De blanke militairen werden vervangen door bruine militairen maar meneer Shell bleef de baas.’

‘Oké, maar wat heeft de Shell nou met popmuziek te maken?’ vroeg ik.

Victor legde zijn bestek neer en nam alle tijd om me met treurige verbaasdheid aan te staren. Het gesprek ging door.

‘Maar ik probeer nu om althans de bevolking van dit kleine en betrekkelijk zuivere eilandje rijp te maken voor een nieuwe benadering,’ zei Swerts.

Zachtjes zei ik tegen Victor: ‘Maar jij bent toch een popliefhebber? Je schrijft er zelfs stukjes over in dat blad, hoe heet het.’

Hij schudde het hoofd tegen me en nam zijn vork weer op. ‘Ik vertel ze hun oude sagen en legenden en laat ze hun eigen muziek horen via het radiostation van Frits hier,’ zei Swerts, ‘vanavond weer.’

‘O, dat is waar ook,’ zei oom Frits, ‘ik heb nog wat reclameteksten voor je klaargelegd van Swie Kee Hoen. Een paar aanbiedingen. Inheemse produkten, maak je niet ongerust. De import doet Zina wel. Je moet trouwens over tien minuten op.’

Swerts haalde een dik horloge uit zijn borstzak. ‘Je hebt gelijk.’ Haastig werkte hij nog een paar happen

[p. 19]

naar binnen en verontschuldigde zich.

‘Mogen we mee?’ vroeg Yvonne aan hem en oom Frits. We keken naar Swerts en hij knikte gevleid.

Even later zaten oom Frits en ik alleen af te eten, terwijl Oerip negatieve geluiden maakte bij het afruimen van de halfvolle borden.

‘Die vijf cent van u, dat klopte, volgens mij,’ zei ik.

‘Ja. Ik dacht, als drie appels en twee peren vijfentwintig cent kosten en twee appels en drie peren óók vijfentwintig cent, dan moeten ze allebei evenveel kosten, anders zou je toch wel iets verschil verwachten in de totaalprijs. Dus dan kosten vijf dezelfde dingen vijfentwintig cent, dus elk ding kost vijf cent.

Gewoon gezond boerenverstand, rekenen komt er eigenlijk niet eens aan te pas.’ Hij klonk nog steeds wat verbaasd.

‘U kunt zo naar de Mulo, hoor.’

‘Ach jij.’ Hij stak zijn hand uit om me op de schouder te kloppen. ‘Allemachtig leuk joh, om je weer eens te zien. Soms heb je hier wel eens behoefte aan gezelschap. Carl is een beste brave vent, maar je hebt hem gezien. Het is altijd hetzelfde verhaal.’

‘Een beetje gespannen mens, niet?’

‘Ja, hij heeft een moeilijk leven achter de rug. Ik ken hem wel van vroeger, toen hij hier zat als onderwijzer, jij was nog niet eens geboren geloof ik. Hij zat altijd een beetje in het verdomhoekje. Iets te veel praats hè, niemand weet het beter dan hij, en dan ook nog een beetje afwijkend in de omgang. Hij trok nogal naar mannen, als je begrijpt wat ik bedoel.’

‘O, homofiel?’

Mijn oom slikte even. ‘Als je het zo wilt noemen.’

‘Zo heet het.’

Oom Frits schudde zijn hoofd en nam nog een slok water. ‘Soms benijd ik jullie wel. Tegenwoordig kan dat soort dingen allemaal. Maar vroeger. Zo'n Swerts werd altijd een beetje met de nek aangekeken, omdat hij ooit eens in een dronken bui op de soos een jonge planter lastig viel, en een klap op zijn bek kreeg, voor iedereen zichtbaar. Hij kon zich laten overplaatsen, maar zoiets reisde vroeger altijd met je mee. Misschien dat hij daarom zo'n tater is geworden, van de vroege ochtend tot de late avond discussiëren en altijd maar gelijk willen krijgen. Tijdens de politionele acties heeft hij nog een tijdje knijp gezeten, omdat hij niet helemaal vertrouwd werd. Daarom is hij in '49 Indonesiër geworden, hij wilde niets meer te maken hebben met Holland. Hij is nog een tijdje onderwijzer geweest in Jakarta en Bandung, maar in '56 toch als spijtoptant weer naar Holland gegaan, omdat hij ook in Indonesië te veel moeilijkheden kreeg.

En een paar jaar geleden is hij net als ik teruggekeerd, omdat het eindelijk mocht van de Indonesische regering, ouwe kolonialen die hier hun AOW komen opmaken. Hij doet een hoop goed, geloof me, al zijn geld gaat naar de armen en de enige keren dat hij er echt goed van eet is hier, denk ik. Met die radio-uitzendingen verdient hij nog wat bij, maar dat is niks, wat koffie en rijst en soms een paar blikjes margarine van de Chinees.’

Het was een goed moment om het hem te vragen. ‘Zeg oom, vanavond komt Hanny Zina ook, nietwaar?’ ‘Ja zeker, van negen tot tien, direct na Carl. Een praatje over allerlei dingen, vooral medisch, met wat moderne muziek, en hij is ook niet te beroerd om wat reclame te zeggen, daar moet het tenslotte van betaald worden. Aardige jongen, maar wat zacht hè.’

‘Een jeugdvriend van me,’ zei ik waarschuwend.

‘Ja, dat zei je laatst al, of niet?’

‘Ik wil graag even met hem praten, na afloop, maar ik kreeg het gevoel dat hij niet het huis in durft. Kan het zijn dat hij zich niet welkom voelt, vanwege zijn huidkleur? Ik bedoel, vindt u het bezwaarlijk als ik na de uitzending wat met hem praat in de voorkamer?’

Oom Frits zag eruit alsof hij uit elkaar zou spatten.

‘Natuurlijk kan dat. Ben je bedonderd! Ik mag dan een ouwe koloniaal zijn, maar daarom hoef ik nog niet te discrimineren! Foei! Dit is slecht voor mijn hart, hoor,’ zei hij beschuldigend.

‘Sorry, oom. Maar u kunt zich toch wel voorstellen dat Hanny Zina zoiets denkt? U ziet er behoorlijk angstaanjagend uit, als ik zo vrij mag zijn.’

Hij richtte een oog op me, het andere keek venijnig naar een hoek van de kamer. Hij lachte. ‘Het beest zal zich niet vertonen. Maar vertel hem alsjeblieft dat ik aardiger ben dan ik eruitzie. We hebben weinig contact, Zina en ik, maar dat is meer vanwege de persoonlijkheid dan vanwege de huidkleur, geloof me maar.’

Ik besloot hem te geloven. We namen onze koffie mee naar voren, en luisterden naar de radio waar

[p. 20]

Swerts op gedragen toon teksten uitsprak die ik maar gedeeltelijk kon volgen. Hij onderbrak zichzelf met muziek, een incidentele reclame werd door een ping-geluid aangekondigd en zonder veel enthousiasme voorgelezen. Oom zat er hoofdschuddend bij.

‘Zegt hij iets wat u niet bevalt?’ vroeg ik.

‘Nee,’ zei hij, ‘ik versta er de helft niet van. Ik let eigenlijk alleen op de reclame en Swie Kee Hoen zal niet tevreden zijn. Nou ja, dat overleven we ook wel weer.’

Direct na negen uur volgde het zachte geluid van Hanny Zina. Swerts verscheen met mijn trio, maar nam snel afscheid.

Oom Frits had gestaag zitten innemen en excuseerde zich even later, na mij omstandig alle sloten uitgelegd te hebben. Om tien uur was Hanny klaar. Ik zocht hem op in de radiokamer, waar hij wat knoppen omdraaide. Hij zag er moe uit en moest de volgende dag al weer om vijf uur op, zoals hij haastig vertelde.

Desondanks troonde ik hem mee naar de voorkamer en stelde hem aan Yvonne, Eric en Victor voor als een oude vriend van vader Jan.

Meer dan een minuut gesprekstof leverde dat niet op, Hanny was gepreoccupeerd met iets.

We dronken een kopje koffie en ik liep met hem mee naar buiten.

‘Heb je Swerts gehoord?’ vroeg hij, met een voet op het pedaal van zijn fiets.

‘Wel gehoord, maar ik ben de taal kwijt. Ik versta nog niet de helft.’

‘O,’ zei hij, ‘dat is jammer. Vandaag was ik speciaal vroeg omdat ik hem wat langer wilde horen, meestal ben ik net onderweg als hij bezig is. En ik maak me ongerust. Weet je, er is een oude legende hier op het eiland, dat ooit een man met rood haar het volk zou leiden naar geluk. Er zijn zoveel legenden in omloop, en deze zal wel een verbastering zijn van het Christusverhaal. Maar Swerts heeft het verhaal weer eens uit de kast gehaald en vertelt het bijna elke keer.’

Hij zweeg en keek me aan.

‘Ja?’ zei ik vragend.

‘Begrijp je het niet, hij heeft zelf rood haar.’

Ik zag het voor me, spaarzaam haar, maar inderdaad roodachtig.

‘Die man is wel een beetje gek, hoor Hans,’ zei hij bezorgd.

‘Ach, hij praat toch wel zinnig. Over buitenlandse invloeden en dat de Indonesiërs moeten proberen om zichzelf te zijn. Dat heb ik ervan begrepen, tenminste.’

‘O, wat hij zegt is wel zinnig. Maar het is typisch praat van iemand uit het betere leven. Je kunt honderd keer tegen een gewone man zeggen dat westerse luxe niets waard is, maar als je nooit luxe gehad hebt weet je wel beter. Wat is er tegen een ijskast? Een telefoon? Een auto? Een radio? Iedereen wil dat en dat krijgt Swerts echt niet weg, ook al praat hij er duizend keer over. Hij gebruikt trouwens zelf de radio voor het verspreiden van zijn evangelie. Ze lachen hem ook uit hoor, de luisteraars. Nee, waar ik bang voor ben is dat hij iets vreemds gaat doen, Swerts, iets dat goed bedoeld is maar verkeerd uitpakt. Hij is een fanatiekeling. Nou ja, ik val je maar lastig, jij kunt er ook niets aan doen.’

Somber stapte hij op zijn fiets, met de belofte dat hij de volgende avond langer zou blijven.