Zonnige perioden

[p. 48]

17

De volgende dag ging rustig voorbij. Lilian was niet in zicht, Peter en ik lagen een uurtje op het strand en doodden de rest van de tijd met het bezoeken van de Mall.

Toen we terugkwamen was er een verrassing voor Peter.

‘Your wife has arrived, I gave her the spare key to your room,’ zei de receptionist.

‘Jezus, Christine hier? Hoe...’

Hij keek me scherp aan.

‘Heb jij haar dit adres verteld?

‘Ik haalde verontschuldigend mijn schouders op.

‘Niet dat ik weet. Maar ze kan het via mijn kantoor achterhaald hebben.’

Hij vertrok aangeslagen naar zijn kamer. De lange korte broek stond hem niet, en de stukjes onderbeen hadden een onaangename roze kleur, toch nog iets te lang in de zon gelegen.

Eind van de middag klopte hij bij me aan. ‘Christine wil mee naar Lilian, wat zal ik doen?’

‘Heb je haar uitgelegd waar het over gaat?’

‘Nee, alleen dat Lilian een oude kennis is.’

‘Neem haar maar mee, dan maken we er een gewone reüniemaaltijd van. Ik zal wat eerder gaan en het Lilian uitleggen.’

‘Nee, het is eigenlijk te gek. Ik ben er nu zo dichtbij ik wil gewoon vanavond met Lilian de zaak uitpraten.’

Ik dacht na.

‘O.k., laat mij dan met Christine ergens gaan eten.’

‘Je bent een mens!’ zei hij en draafde weg.

Christine was woedend toen ik haar ophaalde, maar klom zwijgend in de auto.

‘Dat ik dit doe, het is eigenlijk te gek. Ik heb geen flauw idee wat er aan de hand is, en ik laat me op een zijspoor zetten.’

Dat gevoel kreeg ik ook over mijn rol, maar ik gaf geen krimp.

‘Laat hem toch een avond herinneringen ophalen met een schoolgenoot, daar is hij al die tijd naar op zoek geweest. Je stormde wel erg onaangekondigd Florida binnen. Geef het nog een avond, hij kan je nu toch niet meer ontlopen.’

Daar kon ze mee leven, en een paar kilometer verder aten we spaarzaam converserend onze maaltijd, terwijl de jetlag haar overviel.

Het was nog geen acht uur toen ik haar thuisbracht. Tijdens de korte rit dommelde ze telkens weg en het kostte haar moeite zich te herinneren waar ze was.

‘Florida, o ja. Is dit mijn kamer? Sleutel, ik heb een sleutel.’

In de deuropening boog ze zich naar mij toe en kuste me op een wang.

‘Tot ziens. En bedankt voor de avond. Ik moet slapen.’ Ze sloot de deur onhandig hard.

Ik had even medelijden met haar, maar ze zou zich wel redden.

Het was vroeg genoeg om naar Lilian te gaan.

‘Blij dat je er toch nog bent, Hans.’ Ze omhelsde me even en fluisterde: ‘Moeilijk, moeilijk.’

[p. 49]

Binnengekomen herkende ik pa Mackay meteen. Een mager hoofd met een snor en een volle bos glad achterovergekamd haar. Doordringende blik uit opvallend fletse ogen. Hij was schrikbarend dun van lijf en leden, een ingeteerde oude man.

Maar hij had nog steeds het talent om anderen te ontregelen.

‘Hans Westerlo,’ herhaalde hij mijn naam peinzend terwijl hij mij een slappe hand gaf en meteen weer terugzakte in zijn stoel. ‘Familie van Hans Oosterlo?’

‘Verre familie,’ viel me in en hij gaf een zacht mekkerend gelach af.

Peter zat kolossaal en broeierig tegenover hem.

‘Ik zat op school met Lilian en Peter. In Soerabaja,’ legde ik hem uit, ‘daar heb ik u wel eens ontmoet. Gaat het goed met u?’

Ik merkte dat ik helder articuleerde, een automatisme tegenover broze oude mensen.

‘Ach, wat zal ik u zeggen, wat zal ik u zeggen. Ik waai geregeld om als ik me buiten waag. Ik kan u niet vertellen hoe gênant dat is. Sta ik met iemand te praten, komt er een rukwind, lig ik ineens een meter verder op de grond.

Het ergste is dat ik dan ook meteen de draad van mijn verhaal kwijt ben.’

Hier had ik geen reactie op.

‘U zult zeggen,’ wendde hij zich beschuldigend tot Peter. ‘U zult zeggen, draag dan extra zware schoenen. Heb ik geprobeerd. Maar toen brak ik meteen twee enkels, ik woei om en mijn voeten bleven staan. Een vreselijke ervaring.’

Lilian bracht me een grote kop koffie en hij richtte zijn blik weer op mij.

‘Dus meestal blijf ik maar thuis, kijk wat televisie. Laatst heb ik iets gelezen.’

‘Doe ik ook wel eens,’ kletste ik mee, ‘het geeft de hersens wat rust.’

‘Ach, u meent het.’

‘Lezen is denken met andermans hoofd, zei Schopenhauer al.’

‘Wat een onzin.’ Het werd Peter te veel, maar Mackay rook zijn kans.

‘Heeft u ook wel eens wat gelezen?’

‘Ja natuurlijk.’

‘En waren dat uw eigen gedachten?’

‘Nee.’

‘Dan spaarde u toch uw eigen hersens?’ Peter zweeg. Mackay senior haalde een sigarettepijpje te voorschijn uit zijn colbertzak, stak er een sigaret in uit een luxe ogende sigarettenetui, maakte vuur met een ouderwetse benzineaansteker, inhaleerde en begon aan een hoestbui die eindigde in een ferme rochel.

‘Dat klinkt toch al weer heel wat beter dan gisteren,’ zei hij.

Peter kreunde, maar ik vermaakte me eigenlijk best.

‘Pa, kunnen we even serieus worden?’

Lilian was zenuwachtig. Ze stond naast Peter, met haar hand op zijn schouder.

‘U heeft het beloofd en u maakt nu al een paar uur alleen maar grappen. Wilt u nu alstublieft vertellen wat er in '55 gebeurd is in Soerabaja?’

Hij had er geen zin in.

‘Het is nu 1991. Zesendertig jaar geleden. Soerabaja. Lang geleden, meisje. Wat doet het er allemaal nog toe.’

‘Vader!’

‘Een hectische tijd heren, u was er zelf bij als jongeling. Het heeft u geen schade gedaan, meen ik te zien. U, Van Eerden bent in een verantwoordelijke positie terechtgekomen, heb ik u aan tafel horen vertellen. En u, heer Westerlo?’

‘Vader!’

[p. 50]

‘O.k., o.k. We spreken over de jaren vijftig. De Indo had het in die tijd niet makkelijk. Na de soevereiniteitsoverdracht eind 1949 konden de Indische mensen kiezen. Je kon kiezen voor het Indonesische staatsburgerschap of het Nederlandse. Ik zag er niet zoveel in om naar Nederland te gaan en werd dus Warga Negara. Maar in de loop van de jaren kon je merken dat het moeilijk zou gaan worden voor de Indo's in Indonesië. Voor mezelf kon het me niet veel schelen, want ik red me wel. Maar Lilian, dat was andere taal. Dus van het een kwam het ander.’

Hij zweeg, zoog aan zijn sigaret en begon weer ernstig te hoesten.

‘Soms krijg ik het gevoel dat mijn ogen even een centimeter of wat naar buiten ploppen als ik zo'n aanval krijg,’ zei hij, en hijgde nog wat na.

‘Het is nauwelijks te zien,’ stelde ik hem gerust.

‘Bij stoffig weer wil er na zo'n aanval wel eens irritatie achter de ogen ontstaan. Verdraaid hinderlijk.’

‘Vader!’

Hij draaide wat in zijn stoel.

‘Kindje, ik kan het niet. Vertel jij het maar.’

(Ik herinnerde me ineens dat vader Mackay in Soerabaja een toffeefabriekje aan huis had, met een zelfgemaakt machientje dat papiertjes rond de toffees draaide.)

Lilian ging op het puntje van een stoel zitten, keek naar de grond en trok een rimpel tussen haar ogen.

‘Mijn vader heeft jouw ouders bedrogen, Peter. Hij heeft jouw moeder verteld dat ik zwanger was en geregeld dat ik naar Nederland kon gaan. Maar er is nooit een kind geweest.’

Er viel een lange stilte en we keken naar Peter.

‘Jezus,’ zei hij, ‘heb je een sigaret voor me, Hans?’ Hij nam een voorzichtige trek en doofde de sigaret meteen weer.

‘Waarom deed je daaraan mee, Lilian? Ik heb geen seconde hieraan gedacht. Wat een treurige vertoning.’

‘Ho, wacht eens even, dit gaat me wat te makkelijk,’ riep de oude Mackay. ‘Lilian was wel degelijk zwanger. Of ontken je dat jullie af en toe wel erg intiem werden?’

‘Ik ontken niks.’

‘Precies. Vertel het nu eens goed, Lilian.’

Ze haatte dit.

‘Peter en ik hadden ruzie gemaakt, ik weet niet meer waarom. Ja, ik weet het wel, Peter had een oogje op mijn vriendin, weet je nog wel, Els Kalis, dat blonde meisje. Het was uit tussen ons. Helemaal niet dramatisch, die dingen gebeurden.

Op een gegeven moment merkte ik dat ik over tijd was. Een schrikbeeld. Elke dag maar hopen dat het goed zou komen, maar het kwam niet goed. Mijn moeder merkte natuurlijk dat ik in zak en as zat en na een paar weken heb ik het haar verteld.

Snel naar de huisarts, de kikkerproef en ja, ik was zwanger.’

Ze rilde.

‘Toen kwam mijn vader erachter. Het huis was te klein. Hoe komt dat en wie heeft dat gedaan? Hij sloeg me alle kanten op.’

We keken naar de broze oude man. Indische vaders konden heel hardhandig zijn en hij had ook niet de behoefte het te ontkennen.

‘Mijn vader is toen naar jullie huis gegaan, Peter, en heeft met je moeder gepraat.’

‘Mevrouw Van Eerden,’ zei Mackay, ‘was een echte Hollandse mevrouw. Ze had niet veel met mij op. Ik zeg: mevrouw dit kan gebeuren, u wilt het niet en ik wil het niet, maar de natuur gaat zijn loop. Wat doen we eraan? U liegt, meneer, antwoordt ze, mijn zoon doet zoiets niet. Verdwijnt u uit mijn ogen.

[p. 51]

Of woorden van gelijke omvang. Mind you, ik kan geen verbatim garantie geven, het is al zo lang terug. Dus ik zeg: mevrouw, mijn kleine meid liegt niet en zij heeft alleen met uw zoon omgang gehad. Dus u neemt dit nu serieus of wij praten verder met advocaten. Een fors gebouwde vrouw was zij, vlezig.’

Hij droomde even weg. Vlezig was mij een wat te aanlokkelijke beschrijving van mevrouw Van Eerden, een grote bazige vrouw die me uitvoerig uithoorde over wat mijn vader deed toen ik voor het eerst bij Peter over de vloer kwam. Het ballotagegesprek.

Peters vader was altijd uit beeld, die was iets onbestemds hoogs in een bedrijf op Sumatra.

‘De volgende dag wilde ze met mij praten,’ zei Lilian, ‘en ik zal het nooit vergeten. Mijn vader zat in de kamer ernaast. Dat ging dus van: zo meisje, je hebt jezelf in de nesten gewerkt en mijn Peter zou dat gedaan hebben? En dat moet ik geloven? Jouw type ken ik. Terwijl ze best wist dat Peter en ik een jaar met elkaar omgegaan waren. Ik ben na een kwartier huilend weggehold.’

Peter schraapte zijn keel.

‘Waarom vertelde niemand mij wat? Ik hoor dit allemaal nu voor het eerst. Dat is toch belachelijk?’

‘U kent uw moeder het best,’ zei Mackay, ‘ze nam die dag meteen een besluit, ze zou een goede manager geweest zijn. Toen Lilian weggerend was kwam ze de woonkamer binnen waar ik zat te wachten.’

Met minimale middelen imiteerde hij de matrone.

‘Ze zegt: ik wil niet dat mijn zoon in verband wordt gebracht met deze zwangerschap. Hij is te jong, hij heeft zijn toekomst voor zich. Ik wil ook niet dat hij met haar trouwt, nu niet en ook niet over een paar jaar. Dus ik zeg: mevrouw u haalt me de woorden uit de mond, mijn dochter is te goed voor uw zoon. Daar keek ze van op, die Hollandse dame.’

Zijn lach eindigde in een scheurende hoest en even leek het erop alsof hij een fluim zou uitspugen. Maar een geroutineerde slikbeweging redde het decorum.

‘Wat is uw voorstel, meneer Mackay, vraagt ze. Dus ik zeg: mijn dochter moet hier weg. Ze kan naar haar tante in Holland, daar bevallen, en het kind laten adopteren. En dan maakt ze de hbs af. Ik kan dat van hieruit niet bekostigen, dat moet u doen. En zij zegt meteen: in orde. Maar uw dochter gaat vandaag nog van school, ze praat niet meer met Peter, en vertrekt met de eerstvolgende boot. En zo is het gegaan.’

‘Jezus’, zei Peter, ‘ongelooflijk. Dat ik daar niets van wist. En Lilian die er niets over vertelde.’ Ze keek naar hem met grote ogen. ‘Is dat het enige waar je aan denkt? Jij had het druk met je nieuwe vriendin, en je hebt nergens last van gehad.

Verdorie, ik zat in de problemen. Ik mocht er met niemand over praten, ik zat met mijn treurnis alleen een maand op het schip en toen naar Almelo. Weg van de familie, uit Indonesië weg, al mijn vrienden kwijt. Het was één lange donkere tunnel. Ik heb wat afgehuild in die jaren. Als Peggy Meetman niet toevallig in Almelo beland was, dan was ik gestorven van heimwee en verdriet.’

‘Zo ging het toen,’ meende Mackay, ‘het was een treurige tijd. Een meisje dat zwanger raakte had zichzelf buitenspel gezet. Schijnheiligheid alom.

Hollanders.’

Er daalde een stilte.

Als ik aan Indonesië dacht, riep dat alleen maar beelden op van zon en een onbezorgd bestaan. Oorlog en geweld, het hoorde erbij en was veraf tot het je trof. In de Indische Courant stonden dagelijks berichten over rampokpartijen, maar meestal bij rijke Chinezen en tja, dan moet je maar geen rijke Chinees zijn.

Mijn vader legde in die tijd wel een schijnwerper aan die in geval van nood de voor- en achtertuin schel zou belichten, maar dat hoorde bij het leven.

[p. 52]

Treurige tijd? Dat was Holland, vanaf het moment dat we met de Johan van Oldebarnevelt het Noordzeekanaal opvoeren. Een miezerig regentje, in het IJ de boot met het opschrift ‘Geen vuil in de grachten’.

Lange donkere jaren die volgden tot je gewend was aan lange donkere jaren, en Hollander was geworden.

‘Maar hoe zit het nu met het kind?’ vroeg Peter.

Lilian antwoordde.

‘Er was geen kind, zei ik je toch al? Na een week op de boot kreeg ik een bloeding en toen moet ik het verloren hebben. Ik ben nog naar de scheepsarts gegaan, maar die had het veel te druk met de zeezieken om tijd te hebben voor zo'n wicht van zestien. Ik durfde het eigenlijk ook niet te vragen, ik begreep helemaal niet wat er gebeurde. Wat voor voorlichting hadden wij gehad, helemaal niets toch. Ik zat daar maar in mijn eentje op dat schip met al mijn verdriet en angst.’ Ze begon ineens te snikken. ‘Helemaal naar Holland, en het was niet eens nodig! En geen weg terug!’

Ik keek naar Peter, maar hij staarde naar de grond. Dus knielde ik naast haar stoel neer en trok haar hoofd naar mijn schouder. Ze trilde en de snikken schokten door mij heen. ‘Kom, kom,’ zei ik en klopte haar onhandig op de rug, ‘het is over en voorbij.’ Ik spiedde naar een tissuebox, want waarschijnlijk had ik haar geen schone zakdoek aan te bieden. ‘Sorry’, ze maakte zich los en repte zich naar de keuken. We hoorden de kraan lopen en ik ging weer zitten waar ik zat.

Sterke emoties ontliep ik zolang het kon.

‘Dus dit fotootje hoef ik niet in te lijsten,’ zei Peter ten slotte. ‘Jammer, want het was mijn laatste kans op nageslacht.’ Hij klonk ingehouden woedend.

‘Ach, een kiekje.’ Mackay stak een magere bruine hand uit en Peter kwam uit zijn stoel overeind om het hem aan te reiken.

Juist op dat moment kwam Lilian terug, ogen rood en gezwollen, maar zichzelf weer meester.

Ze nam het fotootje uit Peters hand.

‘Dit ken ik, dat is een babyfoto van mij. Hoe kom jij eraan?’

‘Het zat in de nalatenschap van mijn moeder. In een envelop met een lijstje betalingen. Maandelijks tweehonderdvijftig gulden gedurende twee jaar.’

Een fors bedrag voor de jaren vijftig.

We keken vanzelf naar de oude heer Mackay.

‘Vader?’

Hij schraapte zijn keel en ging op de deftige toer.

‘Heren, u moet het zien in de tijd. Voor mij was het onmogelijk Lilian naar Nederland te sturen en haar opleiding daar te betalen. Mevrouw uw moeder was een pittige dame en ik verwachtte problemen als ze merkte dat er geen kind kwam. Dus ik heb haar keurig op tijd een fotootje gebracht en voorgesteld dat ik voor haar, als belanghebbende partij afschriften zou opvragen van de geboorteaangifte en de adoptiedocumenten. Zodat we het contract formeel en notarieel konden vastleggen.

Maar uw moeder wilde niets op papier, en dat kon ik ook wel vermoeden.

Meneer Mackay, zei ze, u hebt mijn woord en ik heb uw woord. En daar moeten we het maar mee doen.’

Hij had onze volle aandacht en laste een dramatische pauze in.

‘Maar het bedrog, hoor ik u denken, was het bedrog gerechtvaardigd? Ik stel daartegenover dat de situatie in essentie niet veranderde door het ontbreken van een kind. Lilian zat al op het schip en zou in Nederland haar opleiding moeten kunnen afmaken. De oplossing was niet terugdraaibaar door het uiteindelijk ontbreken van een probleem. En uw moeder was akkoord gegaan met de oplossing, ergo ik moest het probleem bevestigen.’

[p. 53]

Peter zat licht voorovergebogen naar de oude heer te staren. Na de oratie was hij even stil, maar er begon iets in hem te borrelen. Het werd een hilarische lachbui.

‘Mijn moeder, haah haah, ze zou zich in het graf omdraaien als ze dit wist, haah haah.’ Hij sloeg zich op de knieën. ‘Nee, ze zou het eerste vliegtuig hierheen nemen, haah haah. Kijkt u maar uit in het hiernamaals, haah haah haah.’

‘Heh heh,’ begon Mackay mee te lachen, ‘heh heh heh.’

Van de weeromstuit begonnen Lilian en ik mee te grinniken en voordat we het wisten lagen we met z'n vieren in een machteloze stuip.

Met betraande ogen hielden we na enige tijd op.

‘Wat zo komisch is,’ zei Peter, zijn stem nog onvast, ‘ze wilde er nooit aan dat Christine en ik geen kinderen konden krijgen. Je kan het best, Peter. Als je maar wilt! Hoehhoeh Haahhaahhaah!’

‘Heh heh heh.’ En we begonnen weer opnieuw.

Een uur later liepen Peter en ik in het donker naar de lichten van het motel.

‘Hoe voel je je nou?’ vroeg ik.

‘Ik weet het niet. Nogal leeg. Geen nazaat, nou dat was ik wel gewend en dat went wel weer. Jammer maar helaas. Maar het zoeken naar Lilian gaf me een doel en dat ben ik nu kwijt.’

‘Ga .met Christine nog wat reizen. Je hebt daar wel wat goed te maken.’

‘Christine! Ik was haar helemaal vergeten!’

Ontregeld nam hij afscheid van me bij het motel.