Vanonder de koperen ploert

[p. 132]

Surabaja IV, de haven

Bouke is vroeger stuurman op de grote vaart geweest en wil graag de haven van Surabaja nog eens zien, vooral de Makassar-bar waar hij goede herinneringen aan heeft.

Met de Bemo (ook Surabaja kent dit voortreffelijke systeem) reizen we het zakelijk gedeelte van Surabaja door, de huizen worden morsiger en hoger. De haven is het meest noordelijke punt van deze langgerekte stad en het duurt ruim drie kwartier voordat we er zijn.

Aan het eind van de rit treffen we een poortje met een bewaker. We mogen de haven in, als we maar beloven geen foto's te maken. We lopen de kade af, het bekende beeld van grote roerloze schepen die geduldig het laden en ontladen ondergaan, vrolijke havenarbeiders die ons allerlei ongetwijfeld schunnige dingen toeroepen, dikke kabels waar je net niet over struikelt, een geur van teer en copra.

Tot zijn stomme verbazing ziet Bouke ineens een schip liggen waar hij twintig jaar geleden als jong stuurmannetje op voer. We klimmen de ijzeren trap op, een vaag bekende lucht van warm ijzer en kombuiswalmpjes komt ons tegemoet. Op het dek is het zeer warm, het metaal geeft de hitte even snel terug als het ontvangen wordt, een koelie tikt me tegen het borstzakje en bietst een shagje. Bouke - zeer aangedaan - meldt aan een geüniformeerde en baardige Indonesiër (een uitzondering, veel baarden zie je hier niet) dat hij vroeger op dit schip gevaren heeft. Hij wordt verwezen naar de eerste stuurman en kan nog op zijn geheugen vinden waar diens kamer is.

Even later zitten we in een piepkleine maar comfortabele en gekoelde hut. De eerste stuurman is een jonge, wat dik-

[p. 133]

kig uitgevallen Indonesiër die - zeldzaamheid - zijn Engels goed spreekt, bijzonder minzaam doet maar niet goed weet wat hij met ons aan moet, en ons dan ook maar snel een pilsje aanbiedt. Bouke legt een klein examentje af door te vertellen hoe het schip in elkaar zit, wat nog steeds blijkt te kloppen, en dan zijn we eigenlijk uitgepraat, al slagen we er met veel zwoegen in om de conversatie gaande te houden tot we ons flesje leeg hebben. We bieden aan te vertrekken (u zult het wel druk hebben) en het wordt dankbaar aanvaard.

De eerste stuurman raadt ons aan om nog even bij de hoofdmachinist langs te gaan, want dat is een Hollander. Ook deze hut kan Bouke op zijn geheugen vinden, terwijl hij me onderweg uitlegt dat hoofdmachinist en kapitein eigenlijk de topfunctionarissen zijn van twee verschillende ploegen, die vaak nogal kribbig tegenover elkaar staan. De hoofdmachinist is verantwoordelijk voor de machines en de kapitein voor het schip, en dat leidt tot ingewikkelde conflicten als deze twee heren het niet met elkaar kunnen vinden.

Bescheiden kloppen we aan de open deur. Dan maar iets harder. Er klinkt een wat korzelig ‘Moment!’ en na enkele ogenblikken verschijnt er een figuur die ik niet meer voor mogelijk gehouden zou hebben. Het witte overhemd met de korte broek stond de corpulente eerste stuurman al wat eigenaardig, maar deze tropendracht maakt een absolute farce van een hoogrode Hollander van plusminus zestig jaar, met een dikke buik en dunne witte beentjes. Het is net alsof hij na vijftig jaar nog eens poseert in een kinderpakje. ‘Heren, wat kan ik voor u doen!’ Ik verberg mijn verrassing zo goed mogelijk (Bouke kent het tafereel ongetwijfeld nog van vroeger) en we stellen ons voor. Hij is uitgesproken blij weer eens een paar Hollanders te ontmoeten, al behoren wij tot het langharige en intellectuele ras dat hij in het vaderland zou verfoeien. Via de intercom laat hij snel wat

[p. 134]

pilsjes aanrukken, haalt een grote fles Bokma voor de dag waaruit hij zichzelf geroutineerd inschenkt, en begint meteen te mopperen: ‘Van mij kunnen ze wat. Mij krijgen ze hier niet meer naar toe. Ik ben zwaar aan de schijt, ik kom de kamer bijna niet meer uit.’

Ja, daar kunnen wij ook van meepraten. We adviseren Enterovioform, Mexaform, maar hij houdt zich liever bij een stevig borreltje, dat spoelt de zaak goed door.

Wat hem vooral dwars zit is het gebrek aan gezelligheid op dit schip, dat nu van een gemengd Indonesische en Nederlandse firma is.

‘Ik lijd echt niet aan hoogmoedsverplettering, het zijn prima jongens en echte vakmensen, die Indonesiërs, maar ze praten niet, hè. Als ze klaar zijn met hun werk gaan ze naar bed. Niets geen gezelligheid aan. En ik zit godverdomme de hele dag in die hut, met die schijterij.’

We kijken de ruimte rond, die knus is ingericht met een ouderwets dressoir, tapijtje op de vloer, fotootjes van vrouw en kroost op de toilettafel, een kastje voor de Bokma, wereldontvanger in de hoek. Een luxe gevangenisje dan toch.

‘We zijn eigenlijk op zoek naar de Makassar-bar,’ zeg ik.

‘Makassar-bar, ja ik ben nog niet op pad geweest, met al die spuiterij, dus ik weet de weg nog niet naar de dames. Maar jongens, jongens, ik doe het nooit weer. Ik zal je vertellen, ik was al met pensioen, toen ze me vroegen om dit reisje nog te doen. Je zit thuis, dat pensioen is ook niet zo geweldig, dus je wilt wel. Maar godverdomme, wat verveel je je. Ik ben hier de enige Hollander. Dat is te zeggen, de kapitein is ook een Hollander, en ik zal niet zeggen dat we vijanden zijn, maar vrienden toch ook niet. Alles gaat per telefoon hè. “Meneer De Bie, we varen om twaalf uur.” Of ik er maar even voor wil zorgen dat alles klaar is. Ach, hij komt uit Suriname, hij heeft hier en daar gevaren bij die Zuidamerikaanse maatschappijen. Een zwerver, hè.’

[p. 135]

We knikken meelevend. Hij flikt het glaasje leeg in zijn keelgat, schenkt zich meteen opnieuw in.

‘Maar ik maak me niet druk. Ik kreeg een behoorlijk aantal mensen mee, onderweg halen ze ineens de helft van mijn personeel weg. Ja, die waren nodig op een ander schip. Een zootje is het. - Wanneer zei je dat je op dit schip gevaren had?’

‘In '55,’ zegt Bouke en begint te vertellen over de vervelende kapitein die tijdens het laden en lossen op de brug heen en weer liep en hem altijd uitschold als hij op het dek bezig was met het organiseren van de vracht.

‘Hoe heette die?’

Ja, dat weet Bouke niet meer.

‘Knipperde hij steeds met zijn ogen?’

‘Precies, ja.’

‘O, dat moet Van Weers geweest zijn. Knipperlicht noemden we hem. Een sekreet van een vent. Maar ik heb zijn laatste reis met hem meegemaakt en toen was het een prachtkerel. Ja, die is al een paar jaar dood. Hij dronk wat te veel, hè?’

Een slim ogende Indonesiër in overall komt binnen en wordt aan ons voorgesteld.

‘This is friends from Holland. This is my second.’

We knikken beleefd en luisteren naar de conversatie over schroeven, stangen en zuigers.

‘Never mine,’ zegt De Bie steeds geruststellend.

De telefoon rinkelt, hij neemt op en antwoordt na enig luisteren onopvallend onderdanig.

‘In orde. Morgen twaalf uur weg. Dat kan. Zeker. Uitstekend.’

Hoorn korzelig op de haak.

‘The captain wants to leave at twelve tomorrow.’

De second glimlacht, en haalt zijn schouders op.

‘Better the day after,’ zegt hij en verdwijnt met een knikje naar ons.

[p. 136]

‘Prima jongen,’ zegt De Bie, ‘maar ongezellig, hè.’

Na een kwartiertje wordt hij onrustig en meldt ten slotte dat hij dagelijks om twaalf uur in de kapiteinshut verwacht wordt en geen heibel wil. ‘Maar kan ik jullie nog van dienst zijn met een pakje Camel of zo?’

We danken hem hartelijk, wensen hem veel sterkte en gaan op weg naar de uitgang.

Helaas, het schip blijkt verplaatst te worden en de loopplank is ingetrokken.

Enigszins benepen kijken we naar de verre kade beneden ons.

‘Hoe lang duurt dat?’ vraag ik.

‘O, dat kan wel duren,’ zegt Bouke.

We besluiten dan maar op zoek te gaan naar de marconist, van wie iemand verteld heeft dat hij ook wel wat Nederlands spreekt. Onverhoeds staan we op de brug, waar de kapitein rondwandelt, een grijzende slanke heer, type hoofdonderwijzer, die zijn korte pantalon met waardigheid draagt. Hij heeft magere bruine benen, is een kop groter dan wij en kijkt vanaf die hoogte minzaam op ons neer, met peinzende grijze ogen. ‘Wij zijn toeristen uit Holland,’ legt Bouke wat bedremmeld uit. Tenslotte scharrelen we al ruim een uur op 's mans schip rond zonder toestemming. ‘Ja, ik had er al van gehoord,’ zegt hij koeltjes. (Op mijn schip gebeurt niets zonder dat ik ervan afweet.) Ik begin al vast het gezicht te trekken van iemand die er eigenlijk niet bijhoort, terwijl Bouke snel het verhaal vertelt dat hij vroeger op ditzelfde schip gevaren heeft. Het maakt op de kapitein even weinig indruk als op de anderen. ‘Zo zo,’ zegt hij alleen.

‘We kunnen er nu niet af omdat het schip verlegd wordt. Vindt u het goed dat we nog even naar de marconist gaan?’

Genadiglijk knikt hij, hij is in gedachten alweer bij de grote zorgen die het beheer van dit vaartuig met zich meebrengt. We stappen geruisloos de brug weer af, en treffen

[p. 137]

na enig zoeken de marconist aan in de kleine eetzaal, waaruit de geuren van een stevige vette zeemanskost opstijgen. Hij is een bescheiden ogende, uiterst vriendelijke Indonesiër die goed Nederlands spreekt, maar absoluut niet begrijpt waar hij de eer aan te danken heeft. We leggen hem eerlijk uit dat we opgesloten zitten vanwege de verplaatsing van het schip en hij besluit het noodlot te accepteren, leidt ons naar een leeg kantoortje en biedt ons een pilsje aan. Eén ding is zeker, de bediening is hier nog vooroorlogs. Moeizaam praten we over Ajax en de wedstrijd Muhammed Ali tegen George Foreman, die hij gemist heeft en waarvan we de door ons bekeken slotronde zo goed mogelijk beschrijven. Bouke probeert nog wat enthousiasme op te wekken door te melden, dat hij in ditzelfde hokje heel wat administratief stuurmanswerk verricht heeft.

Ach ja, de marconist kan zich dat voorstellen.

Eindelijk, het zweet staat in onze handen, is het schip verlegd en kunnen we de trap af. De drie Hollandse pilsjes liggen zwaar op de maag, zoals we al op de loopplank merken. Bij de poort van de haven heeft de portier nu gezelschap gekregen van twee andere Indonesische heren. Samen buigen zij zich over een flesje met een vloeistof die de potentie zou vergroten. Hier kan Bouke eindelijk een van de weinige Indonesische woorden kwijt die hij als zeeman kende: mek-mek.

Nu op naar de Makassar-bar. Er blijken wel enkele eeten drankhuisjes te zijn voor de zeeman, maar een oude betjaman kan ons vertellen dat de Makassar-bar niet meer bestaat, het is nu een kantoortje geworden.

Inderdaad, we lopen er langs, het is een keurig handelskantoortje. Een paar deuren verder gaan we een restaurantje binnen dat er niet zo roze uitziet. Bouke is zeer aangedaan door de emoties van het weerzien met het schip, en ik door de pils. We bestellen saté en - om het af te leren - nog enkele flessen bier, die ons hartelijk worden aange-

[p. 138]

reikt door een aantrekkelijk meisje met moederlijke neigingen. Ze zou misschien best willen als het mocht van haar moeder die we ontmoeten op weg naar de wc, waar zij aan een oud aanrecht bezig is met het in stukjes hakken van prei.

Weemoedig, enigszins aangeslagen, zeg maar aangeschoten stappen we een uur later in de Bemo terug naar het hotel, waar we terstond in een droomloze slaap vallen.

Middagdutjes mogen gelukkig in Indonesië.