Vanonder de koperen ploert

[p. 92]

Jogja II, Prambanan en Borobudur

In pension Tjempaka zijn wij tot nu toe de enige gasten, en dat benauwt ons een beetje omdat alle goede zorgen van mevrouw S. nu op ons gericht zijn. Ze kookt uitvoerig en lekker, bedient ons zelf en blijft erbij staan wachten of we het lekker vinden. Dat geeft een wat gedwongen sfeer, want je hebt het gevoel dat elk hapje met een appreciatief knikje naar binnen gewerkt moet worden. Elke avond haal ik twee flessen bier, want mevrouw S. werkt niet actief mee aan drankgebruik, maar als je het zelf haalt wil ze best de ijsklonten verzorgen om het vocht te koelen.

Ze is vroeger parlementslid geweest en heeft Europa en Amerika bereisd in die rol. 's Avonds proberen we wel eens gesprekken met haar aan te gaan, maar het lukt niet al te best.

Ze kleedt zich in gordijnachtige, over de grond slepende jurken en doet nog het meest denken aan Doddeltje uit de Bommelverhalen.

Na enkele dagen komen er nieuwe gasten, het echtpaar De Vries, Nederlanders die twintig jaar geleden naar Australië geëmigreerd zijn.

De heer De Vries is uiterlijk nog steeds een echte Hollander, een stevig en wat schonkig figuur met roodgeaderde wangen en fletse blauwe ogen. Hij is een onstuimige verteller die het stille huis meteen opvrolijkt. Binnen een uur weten we meer over Australië dan we ooit hadden willen weten. Hij raakt niet uitgepraat over de gigantische opbouw die daar heeft plaatsgehad, steden die uit de grond verrijzen, grond die je voor een krats koopt en een paar jaar later het veelvoudige waard is. Maar hij is niet opschepperig, al-

[p. 93]

leen kinderlijk trots, en informeert leergierig naar de situatie in Holland. Hij bekent dat we hem in Australië wel eens bang hebben gemaakt met onze radicaliteit. Zoals wat de burgemeester van Amsterdam allemaal toestaat, dat had hem wel eens zorgen gebaard. Het Surinamer-probleem benauwt hem ook. Als Bouke en ik hem uitleggen dat er in Amsterdam nog redelijk veilig te leven valt en dat niet alle Surinamers in de drugs en de misdaad terechtkomen, interrumpeert hij ons regelmatig: ‘Is that so, zo had ik het nooit bekeken. Well, well.’ Na een dag ontdekken hij en Bouke dat ze iets gemeen hebben. Bouke heeft in Friesland een huisje op een steenworp afstand van de boerderij waar De Vries zich in de oorlog heeft schuilgehouden. Ze staan allebei paf van dit toeval en kijken me wat vochtig aan. Ik kijk koeltjes terug want Friezen hebben altijd wel iets gemeen en je moet trouwens Nico Scheepmaker heten om geïnteresseerd te zijn in het toeval van anderen. Met de De Vriesjes bezoeken we de diverse tempels in de omgeving van Jogja, want gedeelde kosten zijn halve kosten, al is het afrekenen soms moeilijk. (Twee vijfde van tweeduizend roepia is achthonderd roepia, niet waar? Ja, dat zal wel, zegt hij twijfelend.) Hij staat met oprechte ijver te kijken naar de drukbewerkte steenklompen en via hem kan ik er ook van genieten.

‘Moet je toch eens kijken, wat een geduld, wat een werk daar in zit. En alles heeft zijn eigen betekenis, ik ben het nu even kwijt, maar iemand heeft het me helemaal uitgelegd. Moet je eens denken wat die stenen wégen. Ik zit zelf in de constructie, maar het is me een raadsel hoe ze die ooit omhoog hebben kunnen krijgen.’

De Prambanan-tempels vindt hij al schitterend, maar echt lyrisch wordt hij pas bij de Borobudur, want die blijkt in de loop van de tijd voorovergezakt te zijn en wordt nu verankerd. De enorme steenklomp bestaat uit een aantal galerijen waarop het leven van Boeddha staat afgebeeld.

[p. 94]

De zon staat pal op onze onbeschermde hoofden en we zien een groot aantal arbeiders in de weer rond een kleine cementmolen, van waaruit het materiaal in manden op het hoofd naar de daarvoor bestemde plekken wordt gedragen.

Rommelig en lawaaiierig is het hier. Gewapend met camera en goede wil bestijgen we de trappen en ik loop braaf de galerijen langs. De reliëfs zijn natuurlijk prachtig en bewonderenswaardig en o zo oud, maar waardering kun je niet afdwingen en ik kom al vrij snel tot de conclusie dat het me niets doet. Misschien als je er snel langs zou rennen, dat er dan een filmisch effect zou ontstaan, maar dat is geen doen in deze hitte en de helft van het pand is trouwens afgezet zodat je toch de draad kwijtraakt. Ik beperk me ertoe foto's te nemen en ga op zoek naar een goed Boeddhabeeld. Helaas zijn van alle Boeddha's die op de buitenwal zitten de koppen weg, behalve op de hogere verdiepingen waar ik er zelfs een aantref die zijn plaats verlaten heeft en gezellig in zijn blote reet naast een collega zit. Hier en daar staan groepjes inheemse vaklieden met een tandenborstel een stuk monument schoon te maken.

In het tempo dat zij aanhouden zal het nog wel een paar eeuwen duren voordat de restauratie voltooid is. Op de allerhoogste verdieping houden de reliëfs op en zitten de Boeddha's onder opengewerkte stenen stolpen van klokmodel. Hier is ook de Boeddha waar je een wens mag doen als je door het gat reikt en zijn knieholte aanraakt. Koningin Juliana deed op deze plaats zoals zij onlangs aan Jan van Hillo verklapte, de wens dat de fotografen haar met rust zouden laten. Dat gebeurde niet en het blijkt ook dat je een slangemens moet zijn om die plek te kunnen aanraken.

Van een van de stolpen is de top verdwenen en Boeddha kijkt uit het resterende schuttersputje naar buiten. Ik fotografeer hem, kijk achter me en merk dat ik precies op de rand van het plateau sta. Het zou een mooie klap gegeven hebben als ik een stap verder gedaan had.

[p. 95]

Geschrokken ga ik snel de trappen af en kruip schuw achter een fles bier.

's Avonds na het eten proberen we voorzichtig Doddeltje aan de tand te voelen over Indonesië. Ze zit in haar schommelstoel en luistert glimlachend naar onze pogingen. De heer De Vries is als voormalige kl 'er betrokken geweest bij de politionele acties waarin Doddeltje haar echtgenoot heeft verloren en we betreden het conversatiepad met zachte wollen tred om telkens te merken dat we met elkaar praten terwijl zij zich geluidloos heeft teruggetrokken en elke vraag pareert met een ontmoedigend ‘Hoezo?’

Als we praten over het koloniale verleden heeft De Vries het steeds over de ongelukkige situatie van na de oorlog (‘Het was voor u een moeilijke tijd, mevrouw, en voor ons een moeilijke tijd...’), maar deze benadering werkt niet. Ook mijn ingang (‘Wij van de jongere generatie, vragen ons wel eens af...’) levert geen resultaten op. Doddeltje reageert pas als De Vries en ik met veel inspanning een gesprek voor twee heren opbouwen over de overbevolking op Java. In de krant lees je af en toe over migratie, dan zijn er weer honderd gezinnen vertrokken naar Sumatra's binnenlanden, een druppel op de gloeiende plaat. Als we zorgelijk tegen elkaar zeggen dat we niet graag de leiding zouden hebben van de Indonesische regering, vooral vanwege de dreigende overbevolking, reageert ze eindelijk.

‘De regering is nu bezig met een family-planning programma, maar die Chinezen, die bereiken we niet. Die gaan rustig door.’

Het is een magere oogst, maar wel een realistische opmerking. Chinezen zijn een ingebouwd probleem omdat ze zich met niet aflatende ijver en een grote onderlinge solidariteit opwerken naar de top van de economische piramide. Ze zijn domweg béter dan de gemiddelde Indonesische handelaar of winkelier en worden dan ook gehaat en ge-

[p. 96]

pest. De afkeer van deze superijverige minderheid is begrijpelijk, maar het is natuurlijk wel de makkelijkste weg. We laten het wel uit ons hoofd om onze gastvrouwe dit onder de neus te wrijven en volstaan ermee haar voortaan in vrede te laten schommelen.