Vanonder de koperen ploert

[p. 85]

Jogja I, de kraton en het waterpaleis

De kraton hebben we tijdens de rondrit vanuit de andong al gezien, en de volgende dag brengen we er een bezoek. In betja's gaan we op pad en bereiken na een kwartiertje gedelegeerd fietsen de brede oprijlaan van het sultanpaleis. We gaan de poort binnen en moeten ons melden bij een kleine open loods. Binnen zitten op een soort verhoging een aantal ernstige, wat oudere heren met brillen op, keurig gekleed in sarong en jasje en met zo'n mooi hoofddeksel op dat mij altijd doet denken aan die kunstig gevouwen servetten die je in de betere restaurants nog wel aantreft, meestal met wijnglazen ernaast.

We moeten ons registreren, Indonesië kent een ware registreermanie en nadat we voornaam, achternaam, nationaliteit, geslacht hebben ingevuld krijgen we een gids toegewezen. Ze komt aanlopen uit een speciaal gidsen-wachthokje, een gezellige dikke dame in sarong en kebaja, die het sappige Nederlands spreekt dat je in Holland nog maar zelden hoort, geassimileerd als de meeste Indische mensen zijn.

De kraton bestaat uit een serie pleinen met gebouwen erop en eromheen. Naarmate je dieper doordringt in het paleisgebied worden de pleinen meer privé.

De woningen mogen uiteraard niet bezocht worden, er verblijven nog heel wat familieleden van de sultan in het paleis, de toeristische bezichtiging beperkt zich tot de pendopo-achtige gebouwtjes, open bouwsels die bestaan uit een dak op pilaren. Daaronder staan de bezienswaardigheden uitgestald: oude tot zeer oude gamelaninstrumenten, draagstoelen van groot tot klein.

[p. 86]

Ik vind het allemaal prachtig en charmant, de pilaren zijn kunstig versierd en in vers groen en geel geschilderd, en een paar van die gebouwtjes op rij zijn een verrukking voor het oog. Bouke doet het sterk aan Volendam en muziektenten denken. Zo heeft iedereen wel zijn cynische momenten.

De gids heeft ons al in het begin uitgelegd dat het verboden is om foto's te maken waar mensen op staan, want dat soort toerisme (Mien naast beeld en op de achtergrond een authentieke Indonesiër met kris) wordt niet aangemoedigd. Ik houd me er scrupuleus aan, want dat is het soort maatregelen waar ik helemaal in kan meekomen. Het is ook niet moeilijk, want slechts af en toe steekt een dignitaris de pleintjes over, meestal perfect gekleed met sarong en kris, en opvallend vaak gebrild. Problemen rijzen pas als we achternagezeten worden door een grote club toeristen waarin we zonder moeite de groep herkennen die in de trein naar Jogja zat. Ook zij mogen niet op foto's voorkomen.

Onze gids zet er meteen een stevig tempo in en we begeven ons hollenderwijs over het terrein, maken snel onze snapshots, luisteren met een half oor naar de uitleg en rennen weer verder. Toch, er helpt geen lieve moedertje aan, worden we ter hoogte van het derde plein ingehaald. De groep is kennelijk bezig met zo'n quick-glance-tour door Java, en ze zullen vanmiddag vermoedelijk Solo nog moeten zien, om dan morgen de Boroboedoer te nemen, op de terugweg nog even langs het zilversmidcentrum Kota Gede te gaan en dan pijlsnel richting Surabaja, na een vrij uurtje winkelen in het centrum van Jogja.

De voorhoede wordt gevormd door een harde kern van vijftien personen, voornamelijk mannen, die met geoefend oog rondkijken, even een fotootje nemen en weer verder gaan. Achter hen volgt een langgerekte staart van blozende Mienen met armen als mollige blanke benen.

[p. 87]

Het valt me nu pas op dat er helemaal geen Indische mensen bij zijn, ze zijn eigenlijk ook wat te luidruchtig voor oud-kolonialen, het zijn echte baru's, mensen die voor het eerst het land bezoeken. Brabanders, besluiten we, als we ze een tijdje beluisterd hebben.

Ze worden aangevoerd door een kolossale roodaangelopen kapelaan met een keurig zwart pak en witte boord, die telkens luid ‘Stilte’ roept als de gids iets wil uitleggen.

Bij een overzicht van de stamboom van de sultan besluit hij een grapje te maken en duidend op het nogal talrijke via bijvrouwen verkregen nageslacht, roept hij: ‘Bij een boom zo vol geladen, geven één twee pruimpjes extra niet.’ Men lacht hem hartstochtelijk toe, de gids zwijgt, hij heeft wel erger meegemaakt.

Aan het slot van de serie pleintjes is een gebouwtje waar bij een stalletje lauwe drankjes gekocht kunnen worden. Voor Marco, die dapper meegedraafd heeft, kopen we een flesje sinaasappelkleurig vocht met een rietje. Uit de toeristengroep maakt zich een moegelopen oudere heer met een kaal hoofd los. Hij is geheel doorgezweet, heeft nog een zomercolbertje aan óók en doet me onweerstaanbaar denken aan een aannemer-in-ruste die op aandringen van zijn zoon, die de zaak heeft overgenomen, nu met moeder de vrouw de reis van zijn leven maakt. ‘Bier? Is there time for a bier?’ vraagt hij enigszins paniekerig. De ambtenaar-verkoper knikt geruststellend en schenkt hem een klein flesje in. Ik sympathiseer hevig, ik weet precies hoe hij zich voelt met zijn iets te kleine glimmende schoenen en die hitte en al dat gesjouw, en dat terwijl je langzaam maar zeker tegen de zeventig loopt en eigenlijk gewoon aan de rand van een zwembad wil zitten.

Hij neemt een teug en ik beleef fysiek met hem het afgrijzen mee bij de ontdekking dat hij bier van dertig graden Celcius drinkt. Met tegenzin neemt hij nog een teugje, rekent dan maar af en begeeft zich met teleurgestelde rug

[p. 88]

weer in de richting van de groep. Het gebouwtje bevat de geschenken die de sultans in de loop van de jaren hebben gekregen van andere landen. Niet dat ik het gemist zou willen hebben, maar het is een verschrikking om te zien, wat een onsmaak in zilver, goud en beschilderd porselein. De expositie wordt hier en daar onderbroken door portretten van broodmagere, uitdrukkingsloze echtgenotes en afbeeldingen van dikke sultans, die maar één uitdrukking aan hun gezicht kunnen geven: grenzeloze zelfvoldaanheid.

Het is een wat ontmoedigende afsluiting van een interessante tocht. Keuvelend lopen we terug met onze gids. Ik ben al een kwartier bezig om met Bouke te overleggen of we een tip moeten geven en hoeveel. In het aanmeldingskantoortje staat uitdrukkelijk vermeld dat de gidsen geen giften mogen ontvangen, en we hebben er ook een toegangsprijs betaald. Voor mij is zo'n mededeling alleen maar een indicatie dat er wél fooien gegeven worden, anders zou het er toch niet staan? We besluiten vijfhonderd roepia te offeren en ik kan Bouke zover krijgen dat hij het doet, want zelf ben ik er te schijterig voor. Als we ergens nog even stilstaan neemt hij de gelegenheid te baat en het biljet verdwijnt geroutineerd. Zie je wel, door zo'n officiële aankondiging zou je bijna geneigd zijn om de mensen hun welverdiende bijverdienste te onthouden.

Na de kraton, we zijn nu toch in de buurt, bezoeken we het Waterpaleis. Ons stadskaartje geeft een globale indruk van de weg die we moeten nemen, het schijnt niet meer dan een kwartier lopen te zijn en dus gaan we te voet.

Als we een paar minuten onderweg zijn stapt een kleine heer van zijn fiets en vraagt of we naar het Waterpaleis gaan. Inderdaad. O, dan zal hij ons de weg wel wijzen. Hebben we misschien interesse in batik schilderijen? Nee, vandaag niet. Ik wijs op Marco, we kunnen hem geen uur winkelen aandoen. Maar die batik schilderijen zijn juist bij

[p. 89]

het Waterpaleis, het is geen enkele omweg. Nee sorry, toch maar liever niet.

Maar gisteren zei u dat u langs zou komen.

Ik begin hem langzamerhand te herkennen. O, u bent van Crazy Batik! Hij knikt verheugd, geeft zijn fiets aan een passant mee en begint kordaat naast ons te lopen. Moeizaam, half in het Engels en half in het Indonesisch bouwen we een conversatie op. Waar komen we vandaan? Hoelang zijn we al hier in Indonesië? Hebben we Bali al gezien?

Af en toe corrigeert hij onze richting en ik zie Bouke steeds kwader worden, want het klopt niet met de kaart. Ik zou ons graag van hem willen losmaken, maar weet niet hoe. Echt zomaar zonder aanleiding onbeleefd zijn gaat me niet goed af en hij verzekert telkens trouwhartig dat hij ons naar het Waterpaleis zal leiden.

Na een klein halfuur wandelen door steeds stoffiger straten, die steeds smaller en steegachtiger worden, staan we plotseling voor een winkeltje dat de aanduiding Batik paintings draagt. Nu we hier toch zijn, kunnen we allicht even een kijkje nemen, vindt onze begeleider. Bouke en Maja hebben zich gedistantieerd en het gesprek heeft me zo uitgeput dat ik langzamerhand geheel murw ben en zonder meer in staat om elk redelijk bedrag neer te tellen als ik me maar weer vrij mag voortbewegen.

‘Ach, laten we even kijken,’ zeg ik smekend tegen Maja. Bouke weigert kordaat en loopt een eindje door. Maja, Marco en ik verdwijnen in de hut, waar alle muren behangen zijn met batik schilderijen. Ik vind dat ze er best aardig uitzien, rode zonnen, dansende figuren, wilde non-figuratieve voorstellingen in blauw en rood. ‘Wat kost deze?’ vraag ik en wijs een klein doekje aan. Twintigduizend roepia (135 gulden). O, dat is niet gering.

Geen probleem, fluistert onze begeleider in een stagewhisper die buiten te horen moet zijn, er kan heel wat afgedongen worden. ‘Wat vind je?’ vraag ik Maja.

[p. 90]

‘Ik vind het niet mooi,’ zegt ze uit de grond van haar hart. Wat een ellende. Ik ben net in een geld-speelt-geen-rolstemming, als we in godsnaam maar van dat mannetje af zijn, maar het heeft geen zin om zoveel geld te betalen voor iets dat zelfs niet mooi schijnt te zijn.

Sorry, zeg ik, en ga schouderophalend weer naar buiten. O, never mind, meldt hij en wijst me een ander hutje aan, met hetzelfde opschrift: Batik paintings, en daaronder de naam van de kunstenaar.

Nu begrijp ik pas dat hij alleen maar een tussenpersoon is, het zijn zijn schilderijen niet. Dan kan hij ook verder de merelpest krijgen, ik heb hem onderweg zeker drie keer beloofd dat ik zou komen kijken op een van de volgende dagen, en om je dan door slinksigheid toch naar die tentjes te loodsen, nee, dat is geen stijl.

‘No,’ zeg ik met nadruk en zwaai onwillekeurig agressief met de armen. ‘I've seen enough. Thank you very much. No more.’ En kwaad loop ik weg, nogal willekeurig, want even later roept Maja me na dat we de andere kant uit moeten.

Honderd meter verderop vinden we Bouke terug en na wat heen en weer vragen onderweg bereiken we in een kwartier het Waterpaleis.

Het staat als toeristische attractie in postscriptumvorm in de reisgidsen genoteerd en niet helemaal ten onrechte, want het stelt weinig voor: twee oude zwembaden, één voor de sultan en één voor zijn vrouwen. Midden ertussen een klein torentje van waaruit de sultan in het zwembad van de vrouwen kon kijken en zijn keuze kon maken. Via een ingewikkelde weg komen we ook nog bij een vroeger onder water gelegen gebedsplaats, waar de sultan vooraf of na afloop van zijn seksueel vermaak zijn gebeden kon verrichten.

De gids is een jongeman van een jaar of twintig in modieus hemd en slanke broek, die ons onderweg meermalen vraagt of we misschien belangstelling hebben voor batik paintings, want wáár we ook gaan of staan, overal staan de

[p. 91]

hutjes met deze kunstvoorwerpen klaar voor bezichtiging. Telkens wijzen we op Marco en zeggen dat we snel naar huis moeten, en dan lacht hij begrijpend.