Kind van de Oost

[p. 137]

Nog een Hollander

Bouke is vroeger stuurman op de grote vaart geweest en wil graag de haven van Surabaya nog eens zien, vooral de Makassar- bar waar hij goede herinneringen aan heeft. Met de Bemo reizen we het zakelijk gedeelte van Surabaya door, de huizen worden morsiger en hoger. De haven is het meest noordelijke punt van deze langgerekte stad en het duurt ruim drie kwartier voordat we er zijn.

Aan het eind van de rit treffen we een poortje met een bewaker. We mogen de haven in, als we maar beloven geen foto's te maken. We lopen de kade af, het bekende beeld van grote roerloze schepen die geduldig het laden en ontladen ondergaan, vrolijke havenarbeiders die ons allerlei ongetwijfeld schunnige dingen toeroepen, dikke kabels waar je net niet over struikelt, een geur van teer en kopra.

Tot zijn stomme verbazing ziet Bouke ineens een schip liggen waar hij twintig jaar geleden als jonge stuurman op voer. We klimmen de ijzeren trap op, een vaag bekende lucht van warm ijzer en kombuiswalmpjes komt ons tegemoet. Op het dek is het zeer warm, het metaal geeft de hitte even snel terug als het ontvangen wordt, een koelie tikt

[p. 138]

me tegen het borstzakje en bietst een shagje. Bouke - zeer aangedaan - meldt aan een geüniformeerde en baardige Indonesiër (een uitzondering, veel baarden zie je hier niet) dat hij vroeger op dit schip heeft gevaren. Hij wordt verwezen naar de eerste stuurman en kan nog op zijn geheugen vinden waar diens kamer is. Even later zitten we in een piepkleine maar comfortabele en gekoelde hut. De eerste stuurman is een jonge, wat dikkig uitgevallen Indonesiër die - zeldzaamheid - zijn Engels goed spreekt, bijzonder minzaam doet maar niet goed weet wat hij met ons aan moet, en ons dan ook maar snel een pilsje aanbiedt. Bouke legt een klein examentje af door te vertellen hoe het schip in elkaar zit, wat nog steeds blijkt te kloppen, en dan zijn we eigenlijk uitgepraat, al slagen we er met veel zwoegen in om de conversatie gaande te houden tot we ons flesje leeg hebben. We bieden aan te vertrekken (u zult het wel druk hebben) en het wordt dankbaar aanvaard.

De eerste stuurman raadt ons aan om nog even bij de hoofdmachinist langs te gaan, want dat is een Hollander. Ook deze hut kan Bouke op zijn geheugen vinden, terwijl hij me onderweg uitlegt dat hoofdmachinist en kapitein eigenlijk de topfunctionarissen zijn van twee verschillende ploegen, die vaak nogal kribbig tegenover elkaar staan. De hoofdmachinist is verantwoordelijk voor de machines en de kapitein voor het schip, en dat leidt tot ingewikkelde conflicten als deze twee heren het niet met elkaar kunnen vinden.

Bescheiden kloppen we aan de open deur. Dan maar iets harder. Er klinkt een wat korzelig ‘Moment!’ en na enkele ogenblikken verschijnt een figuur die ik niet meer voor mogelijk gehouden zou hebben. Het witte overhemd met de korte broek stond de corpulente eerste stuurman al wat eigenaardig, maar deze tropendracht maakt een absolute farce van een hoogrode Hollander van circa zestig jaar, met een dikke buik en dunne witte beentjes. Het is net alsof hij na vijftig jaar nog eens poseert in een kinderpakje. ‘Heren, wat kan ik voor u doen?’

[p. 139]

Ik verberg mijn verrassing zo goed mogelijk (Bouke kent het tafereel ongetwijfeld nog van vroeger) en we stellen ons voor. Hij is uitgesproken blij weer eens een paar Hollanders te ontmoeten, al behoren wij tot het langharige en intellectuele ras dat hij in het vaderland zou verfoeien. Via de intercom laat hij snel wat pilsjes aanrukken, haalt een grote fles Bokma voor de dag waaruit hij zichzelf geroutineerd inschenkt, en begint meteen te mopperen: ‘Van mij kunnen ze wat. Mij krijgen ze hier niet meer naartoe. Ik ben zwaar aan de schijt, ik kom de kamer bijna niet meer uit.’

Ja, daar kunnen wij ook van meepraten. We adviseren Enterovioform, Mexaform, maar hij houdt het liever bij een stevig borreltje, dat spoelt de zaak goed door.

Wat hem vooral dwarszit is het gebrek aan gezelligheid op dit schip, dat nu van een gemengd Indonesische en Nederlandse firma is.

‘Ik lijd echt niet aan hoogmoedsverplettering, het zijn prima jongens en echte vakmensen, die Indonesiërs, maar ze praten niet, hè. Als ze klaar zijn met hun werk, gaan ze naar bed. Niets geen gezelligheid aan. En ik zit godverdomme de hele dag in die hut, met die schijterij.’

We kijken de ruimte rond, die knus is ingericht met een ouderwets dressoir, tapijtje op de vloer, fotootjes van vrouw en kroost op de toilettafel, een kastje voor de Bokma, wereldontvanger in de hoek. Een luxegevangenisje dan toch.

‘We zijn eigenlijk op zoek naar de Makassar-bar,’ zeg ik.

‘Makassar-bar, ja, ik ben nog niet op pad geweest, met al die spuiterij, dus ik weet de weg nog niet naar de dames. Maar jongens jongens, ik doe het nooit weer. Ik zal je vertellen, ik was al met pensioen, toen ze me vroegen om dit reisje nog te doen. Je zit thuis, dat pensioen is ook niet zo geweldig, dus je wilt wel. Maar godverdomme, wat verveel je je. Ik ben hier de enige Hollander. Dat is te zeggen, de kapitein is ook een Hollander, en ik zal niet zeggen dat we vijanden zijn, maar vrienden toch ook niet. Alles gaat per telefoon hè. “Meneer De Bie, we varen om twaalf uur.” Of ik er maar even voor wil zorgen dat alles klaar is. Ach, hij

[p. 140]

komt uit Suriname, hij heeft hier en daar gevaren bij die Zuid-Amerikaanse maatschappijen. Een zwerver, hè.’

We knikken meelevend. Hij flikt het glaasje leeg in zijn keelgat, schenkt zich meteen opnieuw in.

‘Maar ik maak me niet druk. Ik kreeg een behoorlijk aantal mensen mee, onderweg halen ze ineens de helft van mijn personeel weg. Ja, die waren nodig op een ander schip. Een zootje is het. Wanneer zei je dat je op dit schip gevaren had?’

‘In 1955,’ zegt Bouke en hij begint te vertellen over de vervelende kapitein die tijdens het laden en lossen op de brug heen en weer liep en hem altijd uitschold als hij op het dek bezig was met het organiseren van de vracht.

‘Hoe heette die?’

Ja, dat weet Bouke niet meer.

‘Knipperde hij steeds met zijn ogen?’

‘Precies, ja.’

‘O, dat moet Van Weers geweest zijn. Knipperlicht noemden we hem. Een sekreet van een vent. Maar ik heb zijn laatste reis met hem meegemaakt en toen was het een prachtkerel. Ja, die is al een paar jaar dood. Hij dronk wat te veel, hè?’

Een slim ogende Indonesiër in overall komt binnen en wordt aan ons voorgesteld.

‘This is friends from Holland. This is my second.’

We knikken beleefd en luisteren naar de conversatie over schroeven, stangen en zuigers.

‘Never mind,’ zegt De Bie steeds geruststellend.

De telefoon rinkelt, hij neemt op en antwoordt na enig luisteren opvallend onderdanig. ‘In orde. Morgen twaalf uur weg. Dat kan. Zeker. Uitstekend.’ Hoorn korzelig op de haak.

‘The captain wants to leave at twelve tomorrow.’

De second glimlacht en haalt zijn schouders op.

‘Better the day after,’ zegt hij raadselachtig en verdwijnt met een knikje naar ons.

‘Prima jongen,’ zegt De Bie, ‘maar ongezellig, hè.’