Kind van de Oost

[p. 141]

Chinees onthaal

We hebben in Surabaya één boodschap te verrichten, een cadeautje afgeven van Maja's moeder, die arts van haar vak is, aan een oud-patiënte.

We gaan met Marco op pad, het is zondag. Ze woont in een stoffige volksbuurt, de betjakman zet ons niet-begrijpend af voor een huis zonder voorkant, meer een open schuur waarin blauwgeschilderde stalen bedden zonder veel systeem overeind staan en tegen elkaar aan hangen.

We lopen aarzelend de verkoopruimte in en een jonge Chinese vrouw komt op ons af. Maja stelt zich voor en ze barst in een vrolijk Bahasa uit, dat we maar met moeite kunnen volgen. Het blijkt dat onze komst al wekenlang met spanning wordt verwacht. Tsjoe heet ze, en ze is een van de vele dochters van de oud-patiënte. Onze wanhoop begrijpend gaat ze over op Engels, terwijl ze zich verontschuldigt: ze heeft op school wat Engels geleerd, twintig jaar geleden, en er is niet veel meer van over. We zijn allang blij, want ze weet met haar kleine woordenschat beter te goochelen dan wij met ons Bahasa. Er melden zich steeds nieuwe dochters, een zwangere dochter, een Mongoolse

[p. 142]

dochter (iets wat bij Chinezen minder opvalt), een broer of is het een zwager? Direct na onze aankomst is een paniek van gastvrijheid ontstaan: glazen stroop worden in snel tempo aangedragen, vruchten, koekjes, blokken chocola, puddinkjes. Telkens als het gesprek even stokt worden we sterk aangemoedigd: ajo, proef even hiervan.

Ik doe mijn uiterste best en probeer ook Marco zover te krijgen dat hij de gastvrijheid eer aandoet, maar hij is allergisch voor aandacht en klimt afwijzend op mijn schoot. Intussen worden we van alle kanten bekeken door een toestromend publiek van Indonesische jongetjes, die af en toe worden weggejaagd, maar met weinig overtuiging want Chinezen moeten nu eenmaal voorzichtig zijn in dit land. Binnen een halfuur ben ik totaal uitgeput en Maja maakt een soortgelijke indruk. Het probleem is dat de oud-patiënte op bezoek is bij een vriendin, het is tenslotte zondag. Weggaan kunnen we niet, want dit is een heel speciale oudpatiënte. Zij heeft Maja's moeder uit dankbaarheid als pleegdochter geadopteerd en haar in de oorlog veel geholpen. We wachten dus maar af, eten en drinken tot we niet meer kunnen en proberen te praten met het steeds groter wordende aantal familieleden dat ons hartelijk lachend aankijkt. Eindelijk komt Mama Pungut (pleegmoeder), ze heeft van onze komst gehoord en is ijlings teruggereden, onderweg alleen stoppend om een lading lekkernijen te kopen. In Nederland hebben we een brief van haar gelezen, waarin ze in beperkt maar begrijpelijk Nederlands uitlegde dat we beslist bij haar moesten logeren als we in Surabaya kwamen. Die brief is kennelijk op haar instructie door een ander geschreven, want Mama Pungut spreekt geen woord Hollands. Ze is een kiene, scherp uit haar kraalogen kijkende vrouw met een energie die je al op grote afstand kunt voelen. Klein van postuur, gekleed in een zwarte broek en eenvoudige bloes, een potig type dat zich door niets of niemand uit het veld zal laten slaan. Papa Pungut is in de historie verdwenen, maar Mama Pungut krijgen ze niet klein. Ze vloeit over van kordate hartelijkheid en bestormt ons

[p. 143]

met uitroepen en vragen die we niet verstaan omdat ze de r niet kan zeggen en in mitrailleurtempo praat. Ze herhaalt haar opmerkingen in hetzelfde tempo, alleen harder, en daar schieten we niets mee op. Goddank kan Tsjoe uitkomst bieden, ze vertaalt onze opmerkingen voor haar moeder en vertaalt moeders opmerkingen voor ons, terwijl Mama Pungut intussen het tafereel regelt en nieuwe uitbarstingen van gastvrijheid organiseert: stroop, vruchten, cakes, een doos koekjes die we mee moeten nemen, wéér chocolade voor Marco. Hij neemt het genadiglijk aan, bevuilt zichzelf in recordtijd, laat stukjes chocola op de grond vallen, terwijl de buurtjeugd watertandend toekijkt. Mama Pungut raakt niet uitgepraat over Maja's groei sinds ze haar (als baby) voor het laatst zag, en wijst trots haar eigen dochters aan: dat is nummer zeven, dat is nummer negen, dat is nummer elf. Ze wijst ook een wat mollige man aan, die door Maja's moeder achterstevoren uit haar lichaam is getrokken, zo'n jaar of 35 geleden. Hij glimlacht beschaamd en trots, als we allemaal naar hem kijken en het ons proberen voor te stellen. We geven het pakje af, ik spreek de wens uit om een foto te maken en even later zitten alle dochters, zoons en schoonzoons op twee inderhaast geformeerde rijtjes stoelen. Ik knip af, tweemaal voor alle zekerheid, en blijf meteen staan om afscheid te nemen.

We mogen geen betjak aanroepen, er is er al een georganiseerd, hun vaste man die we beslist niet mogen betalen. We beloven nog een keer langs te komen en laten ons opgelucht wegvoeren. Hartelijkheid is fijn, maar het kan weleens te veel worden. Bij het hotel betaal ik de betjakman het bedrag dat ik anders ook gegeven zou hebben en zeg erbij dat het een extraatje is. De gulheid van de familie zal zich wel niet over hem uitstrekken. Nog diezelfde middag komt de hele clan bij ons op bezoek, om een dochter voor te stellen die we nog niet hebben gezien. Lian, de ster van de familie en de jongste dochter. Ze spreekt vloeiend Engels met een Amerikaans accent, werkt bij een reisbureau en wordt ons aangeboden als hulp tijdens ons verdere ver-

[p. 144]

blijf. De volgende ochtend komt Tsjoe langs met een pannetje katjang-idjoe-soep (een zoetig erwtensoepachtig gerecht) voor Eric, die net het formidabele hotelontbijt achter de rug heeft en er niets voor voelt. 's Avonds brengt Mama Pungut met de zwangere dochter (nummer acht, ze stellen zich steeds via hun volgordenummer voor) een enorme hoeveelheid fruit en op dat moment komen we tot het besluit dat we snel weg moeten wezen. Mama Pungut heeft beslist dat wij als onbeholpen en matig Indonesisch sprekende belanda's eigenlijk niet zonder begeleiding kunnen rondlopen en ze zet steeds nieuwe hulptroepen in om ons gezelschap te houden. Dat is zij aan zichzelf verplicht én aan de vereerde arts, die Maja's moeder is.

Als het zo doorgaat worden we doodgedrukt in deze hartelijke omhelzing en van de vrije wandelingen waar ik zo aan gehecht ben zal weinig terechtkomen, omdat we toch niet onbeleefd durven zijn. Ik opper dus dat we overmorgen vertrekken. Waarheen? vraagt Mama Pungut. Naar Pasirputih, improviseer ik, want daar hebben we het al eens over gehad, een paar dagen naar het strand voor de kinderen. Voordat we pap kunnen zeggen is het helemaal georganiseerd, een ons nog onbekende zwager stelt zijn airconditioned luxewagen beschikbaar met chauffeur en dochter Lian neemt een paar dagen vrij. Mama Pungut zélf zou ook meegaan om er persoonlijk zorg voor te dragen dat we niets tekort komen, maar dat vindt Lian kennelijk toch wat te ver gaan en op grond van de wat geringe passagiersaccommodatie (we zijn al met vijf volwassenen en twee kinderen, plus een massa bagage) ziet Mama ervan af. We zijn totaal de kluts kwijt, dit is gastvrijheid van een magnitude die je in Europa niet kent, en we hebben geen idee wat voor gebaar we moeten maken om de balans een beetje te herstellen. Hadden we nou maar iets kostbaars meegenomen uit Holland, dan konden we dat als gift aanbieden, maar we hebben alleen goedkope aardigheidjes in de trant van een Brabants bontje, een vaasje met het wapen van Amsterdam, en dat soort dingen. We geven ze braaf af, maar blij-

[p. 145]

ven een gevoel van verplichting overhouden dat misschien wel typisch Europees is, maar daardoor niet minder echt. Het resultaat ligt voor de hand: we beginnen een licht gevoel van wrevel te krijgen bij elk volgende geschenk van de familie, dat we niet met een eigen gift kunnen pareren. Lian is goddank van een ander kaliber, een modern meisje dat zich nergens wat van aantrekt en alleen met ons meegaat omdat ze zelf zin heeft in een paar dagen Pasirputih.

Naschrift

Het lukt, we komen weg uit de knellende Chinese gastvrijheid en aan het strand van Pasirputih vind ik het paradijs van mijn jeugd terug. Pasirputih (letterlijk: wit strand) is een vissersplaatsje aan de oostkust van Java, waar een dozijn sierlijke en uitbundig beschilderde vlerkprauwen dagelijks uitvaart om vis te vangen. Toeristen komen hier niet. Op zondag komen dagjesmensen uit de omgeving hier om aan het strand wat pootje te baden en een tochtje te maken met diezelfde prauwen. Tegen vijf uur klimmen ze weer in de vrachtauto die ze gezamenlijk gehuurd hebben voor de tocht. Vrolijk koutend staan ze op elkaar gepakt in de laadbak en zwaaien nog even naar ons. De rest van de week is het stil, de dagen verglijden. De kinderen spelen met schelpjes op het strand, Maja leest een boek en ik loop de zee in, langzaam en genietend. Schone zandribbels onder de voeten, geen scherven, geen enge beesten met een giftige beet en pas na honderd meter sta ik tot mijn schouders in het glasheldere water. De golfslag is zacht, het water lauw, maar toch verkoelend. Voor het eerst in twintig jaar vind ik zwemmen weer leuk, zachtjes drijven op de golven en kijken naar het strand en de palmen

[p. 146]

en de mangrovebomen die aan het eind van het strand midden in de zee staan te floreren. 's Avonds eten we bij een naburig kraampje waar ze ons Maleis steeds beter gaan verstaan. Daarna zitten we bij een olielampje op het platje voor onze kamer en kijken naar de sterren. En ineens besef ik dat ik gelukkig ben. Dit is weliswaar mijn land niet meer, maar wat kan het schelen: ook vreemdelingen mogen houden van een mooi land als dit. Of niet soms?

Nu ik - ruim dertig jaar later - terugkijk op onze reis in 1974 naar het land van herkomst, is dat de belangrijkste les geweest van het weerzien met Java. Het verlangen naar mijn geboorteland kreeg een andere vorm nu ik had gemerkt dat het niet meer mijn land was. De heimwee veranderde in een algemeen verlangen naar tropische streken en die bezochten we graag en veel in de jaren die volgden.

Helemaal Nederlander werd ik nooit, het klimaat staat dat in de weg. Maar 's zomers, als de avonden lang en loom zijn en wolken statig voorbij zeilen in de donkerblauwe lucht, dan krijg ik weleens het gevoel dat ik hier thuis begin te raken. En dat gevoel houd ik niet meer tegen.