Kind van de Oost

[p. 133]

Doddeltje

In Nederland werden Duitsers nog tientallen jaren na de oorlog gehaat en de banden van hun auto's lek geprikt als ze het waagden om naar de Noordzee te rijden. Toen we plannen maakten om terug te keren, was ik me ervan bewust dat Hollanders er wellicht niet welkom zouden zijn. Maar het tegendeel was het geval. De oude generatie (zoals die in het vorige verhaal) had vaak nog enige nostalgie naar vroeger, en de jongeren vonden blanke buitenlanders een bezienswaardigheid. Overal werd je aangeroepen met een ‘Hey Miester’ en toen we op een middag een strand aan de zuid- kust van Java bezochten en een grote badhanddoek op het zand legden, stond er in de kortste keren een dichte kring belangstellenden om ons heen: een groepje blanken gaat zitten op een handdoek! Komt dat zien!

Hollanderhaat troffen we tot mijn grote opluchting niet op Java aan. Wel haat tegen een andere bevolkingsgroep: de Chinezen.

In pension Tjempaka in Yogyakarta zijn we tot nu toe de enige gasten, en dat benauwt ons een beetje omdat alle

[p. 134]

goede zorgen van mevrouw S. nu op ons gericht zijn. Ze kookt uitgebreid en lekker, bedient ons zelf en blijft erbij staan wachten of we het lekker vinden. Dat geeft een wat gedwongen sfeer, want je hebt het gevoel dat elk hapje met een appreciatief knikje naar binnen gewerkt moet worden. Elke avond haal ik twee flessen bier, want mevrouw S. werkt niet actief mee aan drankgebruik, maar als je het zelf haalt wil ze best de ijsklonten verzorgen om het vocht te koelen.

Ze is vroeger parlementslid geweest en heeft in die rol Europa en Amerika bereisd. 's Avonds proberen we weleens gesprekken met haar aan te gaan, maar het lukt niet al te best. Ze kleedt zich in gordijnachtige, over de grond slepende jurken en doet nog het meest denken aan Doddeltje uit de Bommel-verhalen.

Na enkele dagen komen er nieuwe gasten, het echtpaar De Vries, Nederlanders die twintig jaar geleden naar Australië zijn geëmigreerd.

De heer De Vries is uiterlijk nog steeds een echte Hollander, een stevig en wat schonkig figuur met roodgeaderde wangen en fletse blauwe ogen. Hij is een onstuimige verteller die het stille huis meteen opvrolijkt. Binnen een uur weten we meer over Australië dan we ooit hadden willen weten. Hij raakt niet uitgepraat over de gigantische opbouw die daar heeft plaatsgehad, steden die uit de grond verrijzen, grond die je voor een krats koopt en een paar jaar later het veelvoudige waard is. Maar hij is niet opschepperig, alleen kinderlijk trots, en informeert leergierig naar de situatie in Holland. Hij bekent dat we hem in Australië weleens bang hebben gemaakt met onze radicaliteit. Zoals wat de burgemeester van Amsterdam allemaal toestaat, dat had hem weleens zorgen gebaard. Het Surinamer-probleem benauwt hem ook. Als Bouke en ik hem uitleggen dat er in Amsterdam nog redelijk veilig te leven valt en dat niet alle Surinamers in de drugs en de misdaad terechtkomen, interrumpeert hij ons regelmatig: ‘Is that so, zo had ik het nooit bekeken. Well, well.’ Na een dag ontdekken hij

[p. 135]

en Bouke dat ze iets gemeen hebben. Bouke heeft in Friesland een huisje op een steenworp afstand van de boerderij waar De Vries in de oorlog heeft geschuild. Ze staan allebei paf van dit toeval en kijken me wat vochtig aan. Ik kijk koeltjes terug want Friezen hebben altijd wel iets gemeen en je moet trouwens Nico Scheepmaker heten om geïnteresseerd te zijn in het toeval van anderen. Met de De Vriesjes bezoeken we de diverse tempels in de omgeving van Jogja, want gedeelde kosten zijn halve kosten. Hij staat met oprechte ijver te kijken naar de drukbewerkte steenklompen en via hem kan ik er ook van genieten.

‘Moet je toch eens kijken, wat een geduld, wat een werk daarin zit. En alles heeft zijn eigen betekenis, ik ben het nu even kwijt, maar iemand heeft het me helemaal uitgelegd. Moet je eens denken wat die stenen wégen. Ik zit zelf in de constructie, maar het is me een raadsel hoe ze die ooit omhoog hebben kunnen krijgen.’

's Avonds na het eten proberen we voorzichtig Doddeltje aan de tand te voelen over Indonesië. Ze zit in haar schommelstoel en luistert glimlachend naar onze pogingen. De heer De Vries is als voormalig KL'er betrokken geweest bij de politionele acties waarin Doddeltje haar echtgenoot heeft verloren en we betreden het conversatiepad met zachte wollen tred om telkens te merken dat we met elkaar praten terwijl zij zich geruisloos heeft teruggetrokken en elke vraag pareert met een ontmoedigend ‘Hoezo?’

Als we praten over het koloniale verleden heeft De Vries het steeds over de ongelukkige situatie van na de oorlog (Het was voor u een moeilijke tijd, mevrouw, en voor ons een moeilijke tijd...), maar deze benadering werkt niet. Ook mijn ingang (Wij, van de jongere generatie, vragen ons weleens af...) levert geen resultaten op. Doddeltje reageert pas als De Vries en ik met veel inspanning een gesprek voor twee heren opbouwen over de overbevolking op Java. In de krant lees je af en toe over migratie, dan zijn er weer honderd gezinnen vertrokken naar Sumatra's binnenlanden, een druppel op de gloeiende plaat. Als we zorgelijk

[p. 136]

tegen elkaar zeggen dat we niet graag de leiding zouden hebben van de Indonesische regering, vooral vanwege de dreigende overbevolking, reageert ze eindelijk: ‘De regering is nu bezig met een family planning-programma, maar die Chinezen, die bereiken we niet. Die gaan rustig door.’

Het is een magere oogst, maar wel een realistische opmerking. Chinezen zijn een ingebouwd probleem omdat ze zich met niet-aflatende ijver en een grote onderlinge solidariteit opwerken naar de top van de economische piramide. Ze zijn domweg béter dan de gemiddelde Indonesische handelaar of winkelier en worden dan ook gehaat en gepest. De afkeer van deze superijverige minderheid is begrijpelijk, maar het is natuurlijk wel de makkelijkste weg. We laten het wel uit ons hoofd om onze gastvrouw dit onder de neus te wrijven en volstaan ermee haar voortaan in vrede te laten schommelen.