Kind van de Oost

[p. 100]

VI
Het weerzien (1974)

Intro

Lange donkere jaren volgden. Indonesia Merdeka (Indonesië Vrij), ik begreep het en vond het ook terecht. Maar ik voelde me wel het kind van de rekening. Zeker toen Sukarno en Luns het met elkaar aan de stok kregen en de grenzen over en weer dichtgingen. Mijn geboorteland was onbereikbaar geworden.

Nederland wende in de loop van de jaren en ik werd steeds meer wat ik genetisch altijd al was: een Hollander. Maar de heimwee verliet me nooit. In de trein kwam ik een keer te zitten tegenover een oudere vrouw met een streng doch rechtvaardig gelaat.

‘U bent toch juffrouw Francken?’ vroeg ik haar na lang aarzelen. Ze gaf het toe, zij was inderdaad het voormalige schoolhoofd van mijn Surabayaanse hbs, de ssv aan de Gentengkali. Ondanks het feit dat ik een paar maal door haar was bestraft wegens klasvredebreuk, herkende ze mij

[p. 101]

niet. Het was ook al vier jaar geleden en ik was inmiddels achttien, een man bijna. En de school telde enkele honderden leerlingen. Ik moest het haar maar niet kwalijk nemen, verontschuldigde ze zich. Nooit eerder had een leraar zich zo aimabel tegen me geuit, het volwassen worden had duidelijke voordelen.

Juffrouw Francken wist het adres van enkele oud-ssv'ers die bezig waren een reünie te organiseren voor de vele oud-leerlingen die in Nederland terecht waren gekomen. Telefoon had nog niemand in die tijd, maar de post bracht en haalde enkele keren per dag brieven en postkaarten. Al snel had ik contact met Jeannette Mouthaan, Oh Djie Han en Jim van Lawick en deed ik mee met het voorbereiden van de reünie, die op 22 maart 1958 plaatsvond in het Minervapaviljoen in Amsterdam. De eerste van een reeks reünies die tot op heden doorgaat. Juffrouw Francken speechte, er werd gedanst, er werd gepraat. De sfeer van zo'n Indisch feest beschreef ik in de roman Zonnige Perioden:

We dronken tjendol en aten saté kambing en dansten op de muziek uit de jaren vijftig, de tijd van de Indische volksverhuizing. ‘Vaya Con Dios’, ‘How Much Is That Doggy In the Window’, ‘Changing Partners (Again)’, ‘Seven Lonely Days’, door historisch toeval de liederen van het verlangen van onze generatie.
En aan het slot kondigde de ceremoniemeester aan: ‘Time's up, sobats, but we'll meet again.’
Het bandje was al aan het inpakken, want de traditionele slotsong bij dit soort bijeenkomsten was een plaat. ‘Auf wiedersehen’, van Vera Lynn. We deinden het uit, dicht tegen elkaar aan, verzonken in de herinnering van Toen Vroeger, haar hoofd tegen mijn schouder.

[p. 102]

Ja, er was een zij in mijn leven gekomen. Een Indische zij, natuurlijk.

We trouwden en kregen kinderen. We werkten lange werkweken en de jaren vlogen voorbij. Nederland verindischte een beetje, kon ik gaandeweg wel merken. De Pasar Malam van Den Haag werd elk jaar groter en werd door andere plaatsen in Nederland geadopteerd. In de supermarkten verschenen kruiden voor het maken van Indische gerechten. Anneke Grönloh zong in 1963: ‘Soerabaja, met je zee en je hemel zo blauw’ naar de top van de hitlijsten en Beb Vuyk schreef in 1973 haar Groot Indonesisch Kookboek dat vele drukken beleefde. De heimwee had een culinaire en vocale vorm gevonden die ook de Hollanders aansprak. De mangga verscheen in de supermarkten, al noemden ze hem mango.

En vrij plotseling ging Indonesië open voor het publiek. Sukarno was in 1968 afgezet en na een bloedige coup vervangen door Suharto. Langzaam ontstond toenadering tussen Indonesië en Nederland, en in de jaren zeventig begon enig toerisme op gang te komen. Het verlangen werd wakker. In oktober 1974 gingen wij terug naar ons beider land van herkomst, mijn vrouw Maja en ik. We namen onze twee kinderen mee, Marco van drie en Eric van een jaar.

We kregen gezelschap van Bouke Walstra, een collega van mij die als jongeman een tijdlang op Indonesië had gevaren en terugverlangde naar de tropen.

We gingen voor drie maanden, maar ik had de vage hoop dat ik op Java misschien een baan zou kunnen vinden en dat we daar konden blijven. Eindelijk weer verenigd met mijn jeugd. Maar in januari 1975 waren we terug in Nederland. Ik ging achter mijn bureau zitten, stak een cassettebandje van het

[p. 103]

Indonesische orkestje van Gordon Tobing in de recorder en schreef in een lange roes onze ervaringen en emoties op. Dat werd het reisboek Vanonder de Koperen Ploert.

In Surabaya vond ik alles terug wat ik achtergelaten had, het huis, de school, het zwembad. Het was nu van anderen, maar dat wist ik bij voorbaat en ik had me erop geprepareerd. Wat ik ook had kunnen weten maar te laat besefte, was dat ik nu als buitenlander rondliep.

Ik paste niet meer in wat ik tot dan toe steeds als mijn thuisland had beschouwd. Het moment waarop dat tot me doordrong, staat in mijn geheugen gegrift. Tijdens een feestdag bezochten we met de kinderen de dierentuin van Bandung. Het was er razend druk, het glooiende terrein zo dichtbevolkt dat de dierenhokken nauwelijks meer te zien waren. Toen we door het toegangshek liepen, merkte ik ineens dat het geluid van de menigte afnam. Het werd stil. Ik keek op en zag duizend hoofden naar ons kijken. Een enerverende gewaarwording. Als blank kind viel ik vroeger nooit op in het straatbeeld, blanken hoorden erbij in de koloniale tijd. Maar nu besefte ik ineens: ik val hier op, ik ben een vreemdeling. Nu hoor ik nergens meer bij.

Dat was de eerste teleurstelling. Maar er was meer. Onwillekeurig had ik gehoopt dat ik bij terugkeer de draad zou kunnen oppakken die ik als veertienjarige had achtergelaten. Maar hoe je je als volwassene moest gedragen in de Indonesische wereld, bijvoorbeeld in het contact met bedienden, daar had ik geen idee van. Het leidde tot veel misverstanden en verrassingen. Eenmaal terug stortte ik mijn hart uit in Vanonder de Koperen Ploert. Alles wat we hadden gezien en mee-

[p. 104]

gemaakt, bleek als een film in mijn geheugen opgeslagen te zijn, en wilde opgeschreven worden. Naast het verslag van genietingen en ergernissen was het boek - achteraf gezien - vooral een poging om te komen tot een nieuwe verstandhouding met mijn land van herkomst.

Hier volgen enkele fragmenten uit het boek, voorzien van commentaar achteraf.