Kleine grammatica van de waanzin

[p. 14]

II. De klanken

II.1. Algemeen

Elke taal streeft naar een systeem om de geschreven tekens een min of meer voorspelbare klankwaarde te geven. Dit zijn de zgn. spellingsvoorschriften, een coderingssysteem waar de meeste mensen veel vermogen in moeten steken om tot een zekere beheersing ervan te komen. Gelukkig zijn er steeds meer mensen die dit probleem oplossen met het adagium: Spreek zoals je schrijft. Naast de aftandse vorm politie zijn er dan twee alternatieve mogelijkheden: polisie en politsie.

Wie zijn uitspraak in een bepaalde richting gaat cultiveren of verwaarlozen, kan dus mogelijkheden voor een geheel eigen spellingssysteem scheppen. Aanbevolen literatuur is dan: Remco Campert, Het Leven is Vurrukkuluk.

Hoe voortreffelijk men zich hiermee van het gewone volk kan onderscheiden blijkt uit de volgende stelling die te Nijmegen tegelijk met een proefschrift verdedigd werd.

‘De in sommige intellectuele kringen bestaande neiging om er een eigen, van de voorkeurspelling afwijkende schrijfwijze op na te houden, is elitair, omdat juist mensen met minder opleiding die hun scholing achter de rug hebben en wier beroep niet in hoofdzaak bestaat uit lezen en schrijven, door de confrontatie met een afwijkende schrijfwijze in hun actieve en passieve taalbeheersing worden bemoeilijkt.’

Maar voor de eenvoudige beginner biedt het bestaande systeem ook voldoende mogelijkheden, zoals de volgende paragrafen laten zien.

[p. 15]

II.2. De klinkers

Het aantal klinkers is beperkt, dus ook het aantal mogelijkheden om fout of afwijkend te schrijven. Traditioneel zijn de gevallen ei/ij en au/ou. Hier valt niet zo heel veel eer meer mee te behalen. Toch wist de krant, die naar aanleiding van protesten tegen de perscensuur in India schreef dat ‘dit de armoeleiders van het land nauwelijks een zorg zal zijn’ bij mij nog enige verwarring te stichten. En wie zijn taalgebruik met voldoende kracht weet te pousseren, kan ook nog wel wat bereiken, zoals de verffabriek bewijst die ‘IQ-buitenbijts’ op de markt brengt. Maar de student die in zijn verslag ‘de eiking van de weerstandsbank’ besprak, had de zaak wat ál te lichtvaardig aangepakt.

Ook de ie-klank biedt enige mogelijkheden. De bestaande voorschriften voor de keus tussen ie, i of y zijn uiterst gecompliceerd. Zie daarvoor een aardig artikel in Onze Taal, nov/dec 1971. Een juiste vermenging van kopie en kopy wil nog wel eens verwarrend werken, terwijl ook het verschil tussen sitologie en cytologie gelukkig niet aan iedereen bekend is.

Om de mogelijkheden te demonstreren die bijv. de y biedt voor het produceren van moeilijk leesbare zinnen, zijn de volgende zinnen van W. Diemer heel geschikt. Natuurlijk zijn ze wat overdreven, maar misschien kunnen ze u inspireren tot iets subtielers.

‘In het circus zat onder een volleynet de ene pygmee in een kleuterpyama yoghurt te drinken, terwijl de andere, rijdend op een pony, zich aan sherry te goed deed. Na dat aanschouwd te hebben liep de dandy (een type gekleed in hyper-opzichtige jersey) met een cyclaam tussen de vingers en een cynisch lachje om de lippen naar de foyer’.

Tenslotte zou ik adviseren zoveel mogelijk de ae te blijven gebruiken waar ook de e mag worden geschreven. Aestetisch is beslist moeilijker leesbaar dan estetisch, evenals praeadvies i.p.v. preadvies. En de vorm aether suggereert duidelijk hoger sferen dan het gewone ether. Ter verfijning kunt u bij deze woorden dan van tijd tot tijd nog de volgorde van de a en de e omdraaien. In een woord als Ceasar valt dat nauwelijks op.

[p. 16]

De oe i.p.v. een e kan in heel enkele gevallen de lezer nog wel eens aan het nadenken zetten. Zo is door deskundigen vrij uitvoerig gedelibereerd over de vraag of oekologie hetzelfde is als ecologie. Erg à la mode, maar niet erg oekonomisch!

II.3. De medeklinkers

Hier zijn voor een systematische werker de kansen op verwarring stichtende zinnen al aanzienlijk ruimer dan bij de klinkers. Het aantal medeklinkers is groter, dus ook het aantal combinaties en dus ook het aantal mogelijkheden tot geheel individuele alternatieve spellingen. Om u op weg te helpen zal ik de voornaamste zwakke plekken in de normale spelling aanwijzen. Omdat de bastaardwoorden ook door hun inhoud al vaak geschikt zijn om iets onduidelijk te maken, zijn spellingsfinesses dáár natuurlijk het meest effectief. De naam van de bestaande voorschriften, de zgn. voorkeurspelling, duidt al aan dat men een zekere voorkeur kan laten blijken. Dat mag dus ook een voorkeur voor het afwijkende zijn; maak daarvan gebruik! Latere voorstellen voor de spelling van bastaardwoorden wilden wat meer consequente voorschriften geven. Gelukkig zijn die voorstellen van de zgn. commissie Pée-Wesselings nooit officieel aanvaard. Wèl hebben ze de algemene onzekerheid over wat nu mag of niet mag aanzienlijk vergroot, hetgeen een uitstekend klimaat oplevert voor wildgroei en tolerantie van de kleine waanzin.

Topletter is zonder twijfel de c. Zowel wanneer deze letter uitgesproken wordt als k als wanneer hij klinkt als s, bevat de Woordenlijst van de Nederlandse Taal geheel onverwachte voorkeuren. Zo heeft daar practicum tweemaal c, maar praktizeren een k. En weliswaar wordt naast accentueren ook aksentueren geduld, maar dat betekent niet dat de in de omgang met de pen meestal wat minder geoefende automonteur nu naast accelereren ook akselereren mag schrijven. Basisgedachte uit de Woordenlijst (‘Het groene boekje’) is: ‘Wij hebben gemeend deze toestand te moeten erkennen door in het algemeen de spelling met c te handhaven en daarnaast die met k in vele gevallen toe te laten’. Omdat het voor ons doel, het produceren van een zo

[p. 17]

ontoegankelijk mogelijk voorbeeld, wat veel gevraagd is om die vele gevallen met k uit het hoofd te leren, kunnen we beter de volgende redenering toepassen.

Aangezien de bestaande regel grillige afwijkingen en kronkels vertoont bij de keuze van c of k, dienen we daar rechtlijnigheid tegenover te stellen. De meeste afwijkingen krijgt u door zoveel mogelijk k te spellen. Weliswaar zitten er dan de ‘vele gevallen’ tussen die toegelaten zijn, maar dat blijkt een minderheid.

Dus: korpskommandant, kommunikee, kommanditair, kompendium, kolportage, etc.

Mocht dit u te ver gaan, dan is het alternatief: altijd c. Wat betreft de c als s geldt hetzelfde verhaal. De meeste kan op misverstanden schept u door zoveel mogelijk de s te schrijven. Dus: doseren, sytologie, sirkel, sjiek.

Mits spaarzaam gebruikt wil een enkele toegevoegde h de lezer wel intrigeren. ‘De theorie van de athmospherische physica’ is natuurlijk wat overdone, maar vooral physica is een spelling waarmee u uw kennis van het Engels goed kunt laten blijken. Vooral in de exacte wetenschappen kan men zich in Nederland beter niet als autochtoon (of authochthoon?) manifesteren; wie iets betekent is al gauw een internationaal phenomeen.

De qu behoort tot de lettercombinaties die bij veel mensen al bij voorbaat huiver of exotische associaties oproepen. Waar enigszins mogelijk dient u dus de qu te gebruiken. Ook hier biedt de officiële spelling ons weer kansen door de volstrekt oncontroleerbare en willekeurige omschrijving van het voorschrift.

Om uw keuzevrijheid te demonstreren geef ik hier de volledige paragraaf over de qu uit het Groene Boekje.

QU

QU = kw is, in overeenstemming met reeds bestaande spellinggewoonten, in veel voorkomende woorden vervangen door kw (kwaliteit, kwart, kwestie, kwitantie, paskwil en derg.) In alle andere woorden zijn beide spellingen toegelaten, soms met voorkeur voor kw (kwadraat, kwantiteit, kwibus en derg., ook quadraat enz.), soms met voorkeur voor qu (consequent, quaestuur, quantum en derg., ook konsekwent enz.)

[p. 18]

QU = k is in enkele woorden vervangen door k (debarkeren, etiket, koket en derg.). In de andere woorden wordt soms k naast qu toegelaten (kiet naast quitte), meestal blijft qu (choqueren, claque, craquelure, quarantaine enz). Waar twee uitspraken voorkomen, zijn beide spellingen aanvaard (equivalent, zie ook ekwivalent).’

Aangezien bij geen van de categorieën het ‘waarom’ wordt uitgelegd, is het slechts een questie van handig redeneren om uw afwijkende keus te motiveren. De qualiteit van uw woorden zal dan bepalen of u als querulant wordt beschouwd, of als een consequente doordenker.

De s biedt de naar exclusiviteit strevende auteur (de zgn. exclusivist) twee aangrijpingspunten.

Het eenvoudigst is de handhaving van s in de verbogen vorm van bijvoeglijke naamwoorden op -eus, -ies en -oos. Een fameuse ruiter geniet meer van zijn copieuse diner, dan de morose grijsaard, nietwaar? Of kunt u het precieser formuleren?

De andere -s- is die als tussenklank in samenstellingen. De geldende regel dat ‘-s- wordt geschreven in samenstellingen waarin s wordt gehoord’ geeft alle ruimte aan de exclusivist om de status van deskundige op te bouwen. Bij de keus tussen onderzoekgebied en onderzoeksgebied kunt u namelijk horen wat u wilt, en dus schrijven wat u wilt. Alleen al door zich personeelszaken te noemen mét een -s- stijgt, respectievelijk daalt een afdeling in de achting van haar object: het personeel. Wie dus als personeel(s)chef zijn mensen een beetje kent, kan dus in zijn beleid(s)strategie de spelling als tactisch wapen opnemen. Niemand kan u in twijfelgevallen betwisten, dat u de s hoort, tenzij u gehoor(s)gestoord bent en uw eigen oren niet kunt geloven.

De x is de laatste letter, die we hier voor de exclusivist behandelen. Evenals de qu staat het letterteken x maatschappelijk op de tocht: bescherm het zoveel mogelijk! Dus geen ekskuses bij een mislukt eksamen; maar ook geen text over het verschil tussen de sexen, want dan gaat u te ver en bent u fout! Probeer vooral

[p. 19]

ook naar woorden te zoeken waarin de x wordt gecombineerd met een c. Dit verhoogt de moeilijke leesbaarheid van uw tekst aanzienlijk, zoals de volgende meesterlijke voorbeelden van W. Diemer bewijzen. ‘Blijkens dit excelente excerpt van het verhandelde in de Kamerzitting heeft een excentriek parlementslid aan Zijne Excellentie verweten, dat de exorbitante eisen bij examens in de exacte vakken langzamerhand een exces werden’. Van zo'n zin dient de ware exclusivist naar mijn mening in extase te raken!