Journal ofte dagregister van onze reyze naer de keyzerlyke stadt van Weenen ten jare 1716

[April 1716]

Den 5 april, wezende Palmen-zondag, zaegen wy de ceremonien in de groote kerk van Sinte Stevens, bynaer gelyk aen de onze.

Wy gingen naer den middag wandelen naer een plaetze, die men noemt den Calvarienberg, gelegen dry quartier urs van de stad; wy zaegen onder wegen een menigte van penitenten, gekleed met purpere kapkens ofte mutsekens, het welke het hooft en het aenzicht deckte met gaeten voor de oogen; eenige waeren met bloote voeten, maer den meerderendeel hadden een groot cruys, dat zy op hunne schouderen droegen; deze gongen over en weer, maer zonder orden, gelyk een kudde schaepen; zoo dat het meer belachelyk dan bewegelyk was.

Deze plaetze is op eenen redelyken hoogen heuvel, ende cerst heeft men eene groote capelle, die zeer fraey is, ende in de welke dat er eenige mysterien van de Passie Christi verthoont worden. Achter de capelle was den Calvarienberg die men aen d'een zyde opgaet, ende aen d'ander zyde afgaet; eerst gaet men aen de slinke zyde op, op ieder acht stappen staet er een schoone statie ter zyde, ende van gelyken in het nederkomen, zoo waeren daer ook zes statien, daer staet van ieder kant van boven een groot cruys, ende alles was gemaekt by forme van een rotze, zeer fraey ende godvruchtig, op een maniere van eenen amphitheater.

[p. 54]

Aldaer is ten tyden van den vasten eenen grooten toeloop; men zeyde ons, dat dit geheel werk was begonst geweest door eenen snyder, ofte zoo men hier te lande zegt eenen kleeremaeker.

's Maendags den 6 hebbe ik gaen vinden pater Timmermans, biechtvader van den keyzer, om aen hem onze zaeke te bevelen; ik vraegde hem onder ander zaeken, of hy wel gehoort hadde van dien brief, ofte memoriael, welken den envoyé van Holland hadde ingegeven op het subject van onze deputatie; hy zeyde dat ja, ende dat het zeer voordeelig was aen onze pretentien, want aengezien dat zy volgens hun schryven onze deputatie zeer apprehenderen, daer zy te vooren scheenen mede te lachen, ende daerom versochten, dat zy op onze redenen zouden mogen gehoort worden; dat zy hier mede zouden het geheel tractaet open stellen, nog meer nog min dan of er niet gebeurt en waere; dat hy daer over aen den keyzer, ende aen eenige ministers gesproken hadde, ende gezeyt dat aengezien de beyde partyen verzochten openingen van zaeken, dat men ons dit niet en konde weygeren, daerom dat er van wegens den keyzer eenen anderen gevolmachtigsten zoude gezonden worden naer het vaderland, om de zaeke op een nieuw te gaen behandelen, ende dat wy onze gedeputeerde zouden mogen daer byvoegen, om dien minister van alles te onderrechten.

Ik vraegde hem ook, of dat hy niet vernomen en hadde van den keus die er gebeurt was den zesden maerte in d'abdye van Ste. Pieters nevens Gend, om eenen nieuwen abt; hy zeyde dat ja, ik spraek van myn heer Cruycke, endc hy zeyde my, dat men aen hem van dien heer geschreven hadde, ende dat er niet en was dat hem obsteerde als den

[p. 55]

ouderdom; ik nam het woord op, ende zeyde, dat hy in zyne jaeren zoo kloek ende frisch was als ik; ik verhief zeer zyne verdiensten, ende dat hy van de religieusen bemint was, als eenen vader van zyne kinderen; dit scheen hem eene goede indruckinge te geven.

Den 7 ginck den keyzer vergezelschapt met den Nuntius, ende veel voornaeme hovelingen naer den Calvarienberg; hy reedt met zyn koetze tot buyten de poorte tot aen de eerste statie, daer hy uytgink, ende alle de andere tradden ook uyt hunne koetzen; hy dede zyn gebed aen d'eerste statie op eenen voetbank, die daer gereet stont, ende gink alzoo te voet tot aen de andere statien, die lankx den weg stonden tot zes in getal.

Hy quam dan in de Capelle, alwaer hy van eenige priesters, die met hun overrokken in de deure stonden om hem af te wachten, ingehaelt wiert.

Daer wiert dan een misse gezongen in het musieck; naer de welke hy uyt deze capelle trok in een kleyn cappelleken, dat een weynig buyten ter zyde staet, ende daer dat onzen heere in het graf verbeelt wort.

Dan trok hy op den Calvarienberg, ende dede zyn gebed in het opgaen voor ieder statie, ende ook in het afkomen met ontdeckten hoofde, niet tegenstaende dat het zeer fel waeyde, ende zeer gevrozen was.

Dan gink hy in de capelle, die onder dezen berg gemaekt is, ende die zeer godvruchtig is; in deze in het midden is een ander kleyn capelleken, daer in wy zondag lestleden eenen hoop van vrouwen zaegen, die lofsangen zongen in het hoogduyts; daer was eenen mansperzoon by forme van eenen coster, die een vers voorop zonk, ende het zelve wiert stillekens door hun herhaelt.

[p. 56]

Den 9 wezende Witten donderdag, zyn wy naer het keizerlyk hof gegaen, alwaer in vier verscheyde plaetsen de voeten gewasschen wierden, te weten, door den keyzer, door de regerende keyzerinne, door de keyzerinne moeder, ende door de keyzerinne Amalia; maer ik ook daer by voege als dat er niet ootmoediger kan gevonden worden als de keyzerinne moeder, de moeder van onzen genaedigen vorst, ende moeder van twee keyzers. Wy hebben van geloofbaere ende treffelyke perzoonen van het hof hooren zeggen, dat zy zulk strenk leven leeft, als oyt eenige religieusen; dat zy, als de metten luyden, al dien tyd in het gebed bleef, dat zy menigmael sliep op een groote planke, ende als haer kamer-dogter's morgens inquam, dat zy met een lichtigheid daer een deeksel op wierp; dat zy dikwils 's morgens uyt trock ten drie uren, ende pelgrimagie gink doen een ure ofte daer ontrent buyten de stad, ende op dat men niet en zoude zien, dat zy bloodts voets gink, droeg zy schoenen zonder zolen; immers zy is eenen spiegel van heyligheyd.

Wy gingen dan in het appartement van deze eerweirdige keyzerinne, ende daer ingekomen zynde, zaegen wy een lange tafel gedekt met een schoon ammelaeken zeer zoet opgeploeyt, ende bestroeyt met blommekens; lankx de tafel zaeten twaelf oude vrouwkens met den rugge tegen de muer; zy waeren allegaeder in het nieuw gekleedt, te weten, met een swart lyvetjen, een swart rokxken, een kort swart mantelken, een wit mutseken, een swart hoeyken; ende een lobe gelyk de meeste mans kraegen.

Voor ieder vrouwken stondt een houten tailloor met een serveete daer een witte brood onder lag, ter zyden een mesken in de scheede, ende een houten lepelken, ende voor de

[p. 57]

zelve stont ook een groene steen-kanne; maer men konde niet zien wat er in was, ende de waepen van den keyzer stont er op gebacken; daer nevens stont er eenen grooten tinnen kroes, die vol tyrolschen wyn was, ende daer nevens stont eene groote roosemaryn taxken, staende in een gedraeyt houtjen; recht over stonden reekewys twaelf waele kuypkens, lank dry voeten en half, twee voeten breed, ende eenen voet en half hooge met een houten deckzel, het welke dichte toe sloot, ende de waepen van den keyzer was van vooren op ieder kuypken geschildert, ende aen ieder kuypken hinck een roosen hoeyken.

De keyzerinne moeder quam binnen met haer twee dogters, de Aertshertoginnen, vergeseselschapt van veel dames, ende ieder stelde zig op zynen rang om te dienen aen tafel; de spyzen wierden aenstondts door groote heeren van het hof aengebracht, ieder hadde een vierkante bert, daer op stonden vier aerde schotelkens, groot als de meeste taillooren; de keyzerinne moeder nam de schotelen af, ende de Aertshertoginnen ende dames stelden voor ieder vrouwken vier schotelen, een met melk ende witte brood, een met ryspap, een met wyn-sope ende een met eene schoone ende hooge pasteye.

De keyzerinne moedigde hun aen met een moederlyke teerheyd, om dat zy zouden eten, maer den appetyt scheen kleyn te wezen, ofte de schaemte weder-hiel hun; als wanneer dat zy niet meer en aten, de keyzerinne nam alsdan de schotelen een voor een van de tafel af, ende zy droeg de zelve in de kuypen, want alles wat er op de tafel was, wiert hun gegeven, ingelykx deden de Aertshertoginnen ende de dames.

Daernaer quam het tweede gerechte op, ieder van vier schotelen, te weten: een met eenen carpel gestooft, eene met

[p. 58]

een pasteye, eenen snoek uyt het water gezoden, ende eene schotel met pruymen gestooft, waer van zy ook weynig aten, ende het wiert als vooren naer de kuypen gedraegen.

Daer quam het derde gerechte ieder vier schotelen, een met eenen carpel gebraeden, een met stoverye, eene met eenig gebacksel in forme van biscuit, maer het was veel langer ende breeder, ende wederom een pastye in forme van een taerte, het deksel was met traillien; daer van wiert wederom weynig geproeft, ende dit wiert ook naer de kuypen gedraegen.

Ten lesten quam het dessert op, ende de keyzerinne endc de Aertshertoginnen vergaederden de blommekens, die voor ieder vrouw laegen in hoopkens, ende deden die in ieder serveeten, ende wiert allegaeder gedraegen in de kuypen, de welke wierden gesloten.

Alsdan wiert de tafel weg geschoven, ende daer wiert een lange ammelacken uytgespannen van het een eynde tot het ander, het welke de vrouwkens voor hun hielden. Dacrnaer begon eenen priester, gekleedt met de ornamenten van eenen diaken, ende vergeselschapt van twee acolyten met twee flambeeuwen het evangelie te zingen van het wasschen der voeten, ende terwylen naemen de Aertshertoginnen ende dames het ammelaeken van de vrouwkens, ende hielden dat voor hun uytgespannen van het een eynde tot het ander eynde, als uyt eerbaerheyd, ende op dat men hunne voeten niet en zoude zien.

Als nu den diaken was gekomen tot die woorden dat Jesus hem omgorde met eenen witten doeck, de keyzerinne dede eenen witten voorschoot aen; zy knielde neder op haerekniën, en wisch orden-wys hun voeten, al krupende, en kuste die zeer

[p. 59]

minnelyk, de zelve omhelzende met een moederlyke teerheyd, en zy wiert geassisteert door de Aertshertoginnen, die de schoenen afdeden, terwylen wiert het evangelie lankzaem gezongen.

Dit voleynt zynde, de keyzerinne gaf aen ieder vrouwken een nieuw leeren borzeken, daer in de weirde was van eenen permissen pattacon, ende de kuypen wierden door de hallebaerdiers naer ieder huys van deze vrouwkens gedraegen.

Ik en meyne niet dat alle de menschen zouden konnen opeten, dat in ieder kuypken was.

Als wanneer deze geheele ceremonie voleynt was, de keyzerinne keerde haer zeer minnelyk naer ons, om ons te bedanken, dat wy wel hadden willen tegenwoordig zyn, ende wy deden t'saemen daer op een diepe reverentie, ende wy gingen eten met den bisschop van Gend.

Deze ceremonien wierden op de zelve wyse geobserveert in de andere appartementen.

Deze vrouwkens maeekten t'saemen uyt in jaeren 924, de oudste was 97 jaeren.

Die van de keyzerinne Amalia, 1024 jaeren, de oudste was 102 jaeren.

Die van de regerende keyzerinne 891 jaeren, de oudste was 86 jaeren.

De oude mannekens, wiens voeten den keyzer waschte, maeekten t'saemen 946 jaeren, den oudsten was van 114 jaeren.

Den goeden vrydag gink den bisschop van Antwerpen ende ik 's morgens den dienst hooren in de groote kerke van Ste. Stevens, alwaer wy wederom een nieuwe nieuwigheyd zaegen, die by ons niet gebruyckt en wort, want

[p. 60]

terwylen dat men den dienst in den choor dede, wiert er in de voorkerke een spel gespeelt van de passie Christi, door eenige kinderen.

Andersints de ceremonien zyn bynaer al de zelve als by ons, ten zy dat het cruys ontdeckt is, wordende alzoo processie-gewys gedraegen rontom de kerke, ende de eere ofte adoratie wiert gedaen aen een zyde-autaer, waer naer het zelve gedraegen wiert op den hoogen-autaer; maer het was wederom slecht, ende buyten reden voor een cathedraele, dat de zangers thien ofte twaelf in het getal, die vooren gingen in de processie ende lof-sank zongen, in hun weirelyke kleederen waeren.

Maer als den dienst voleyndt is, ende de H. Hostie genut, zoo wort de Remonstrantie by forme van een sterre met de H. Hostie daer in processie-wys gedraegen buyten de kerke, ende ingebracht zynde, wort gestelt in een groote kasse, gemaekt in forme van een graf, dat in het midden van de kerke staet, zoo dat zy van vooren kan gezien worden, ende daer rontom branden een menigte van flambeeuwen.

In de andere kerken wort daer toe een graf gemaekt op de maniere gelyk by ons.

De H. Hostie blyft daer alzoo uytgestelt van dezen middag tot den avondt van den Paesschen dag, ende op den autaer gestelt, verthoonende hier door den tyd dat onzen Heer in het graf is geweest, ende verrezen; welke ceremonien al over een komende met dit H. Mysterie, wy zeer goedkeurden.

Deze twee daegen te weten van's middaegs van den goeden vrydag tot den avondt van Paesschen, geschiet hier de meeste devotie in het bezoeken van de kerken.

Wy zaegen 's achter middag twee verscheyden broeder-

[p. 61]

schappen, die processie-wys gingen de kerken bezoeken; onder ander was er een die in tnegentig perzoonen bestont, zonder ontrent twintig die van vooren gingen met tortsen in de hand, ende ontrent twaelf priesters met hun overrokken, die de eerste volgden, ende lofsangen in 't musieck: alle deze broeders hadden lynwaete rocken aen, in het root bynaer gelyk alben, ende waeren omgort met koorden, ende hadden blauwe lynwaete kappen, die het hooft, ende het aenzicht bedeckten, ende droegen allegaer keirssen in de hand; het scheen, dat het allegaer perzoonen van fatsoen waeren, gelyk wy hier ende daer bespeuren konden; van achter volgden twee paters Jesuiten met hun overrocken aen ende een stoole.

Den zaterdag gink den keyzer de kerken bezoeken te voet, vergeselschapt met den Nuntius ende het geheel hof; ende alzoo de straeten van de stad de vuylste zyn die der in eenige stad gezien konnen worden, zoo waeren alle de straeten daer Zyne Majesteyt passeeren moest, met berdelen geleyt, viere tegen een, lank-wys als groote tafels d'een tegen d'ander, daer zy overgingen, ende dit wort hier zoo gepleegt, zoo dikwils als Zyne Majesteyt devotie heeft van te voet te gaen naer eenige kerken.

Den 12 wezende den eersten Paesch-dag, zaegen wy een ander vremde ceremonie, die men niet en weet ergens in 't gebruyk te wezen.

Gy moet dan eerst voor al weten, dat het hier een gebruyk is, dat alle de huysgezinnen de spyze die zy, 't sy gezoden ofte gebraeden op den eersten Paesch-dag willen eten, daegs te vooren gereet maeken, zoo dat zy op den eersten Paesch-dag niet dan koude spyzen en eten.

De spyzen nu al gezoden en gebraeden zynde van den dag

[p. 62]

te vooren, zoo wort de zelve in manden geleyt, ende op den eersten Paesch-dag naer de kerke gebracht, om gewyt te worden; zoo dat men zommige kerke met manden met spyze gevolt ziet, ende de geheel wydinge bestaet daerin, dat de manden daer zoo lange blyven staen, tot dat de misse geeyndigt is, want wy en hebben niet konnen bemerken ofte zien, dat er ander wydingen gebeurt waeren; maer zoo haest als er een misse gedaen was, d'een draegt uyt, het ander in, in wat kerke dat het zy.

In de kerke van de kanonikerssen Regulier van den H. Augustinus, alwaer ik heden misse las, zag ik nog een nieuwe ceremonie, daer wiert een hoog misse gedaen in het musiek, ende ik zag vyf priesters aen den autaer, te weten, den celebrant, diaken, subdiaken, ende twee acolyten, die de keirssen droegen, ende een ieder van deze hadde groote zilvere croone op het hooft, fraey bezet met roode zyde bloemekens, ende daer lag ook een diergelyke eroone op den kelk, die ter zyden stont; ik meynde, dat het iets was van de solemniteyt van Paesschen, maer men zeyde my, dat het een eerste misse was, ende dat deze croonen teekenen waeren van de geestelyke Bruyloft van den celebrant; men zong er nog Te Deum nogte Veni Creator.

Den 13 wezende den tweeden Paeschdag, heeft den bisschop van Gend den dienst gedaen in de keyzerlyke capelle, naer dat hy den dag te vooren de eerste vesperen gedaen hadde 's avondts ontrent ten zes uren.

Zyne Majesteyt scheen beweegt te zyn door zynen ouderdom, want hy gaf bevel, dat, als den bisschop zoude gaen knielen, men een kusse zoude leggen.

Hy dede ook aen de mucicicens zeggen, dat zy zouden

[p. 63]

hunne mottetten verkorten, als hy 's anderdags zoude de hoogmisse zingen; maer als den bisschop neder zat, dat zy het zoo lange mogten trecken als zy wilden, dog wanneer hy aen den autaer zoude staen, dat hy dan wilde, dat zy 't kort zouden maeken.

De hoogmisse begon kort naer den elf uren; den bisschop wiert geassisteert door de capellaenen van het hof; want zy niemant en wilden cederen, als aen genotteerden, en gemitteerden hoofden.

Den keyzer hadde zyne plaetze aen den kant van het evangelie bynaer recht over den bisschop; een weynig beneden den bisschop was een bank met een root fluweel bedekt, waer dat zat den cardinael van Saxen-Seyds, den nuntius, den ambassadeur van Venetien, ende rontom saten de heeren van het Gulde Vlies, ende de voornaemste ministers van het hof; Zyn Hoogweirdigheyd dede den dienst met eene groote staetigheyd ende gestichtigheyd, den keyzer hadde bynaer zonder ophouden zyn oogen op hem geslaegen, ende bemerkende, dat den bisschop zynen voet wat myde, hy riep den ceremonie-meester, ende vraegde, wat er aen Zyn Hoogweirdigheyd schuylde; den ceremonie-meester antwoorde, dat hy wat geincommodeert was van de gicht, waer op den keyzer antwoorde: ik hebbe medelyden met den ouden man.

Den keyzer gink onder de misse t'offerande; daer wiert een kussen geleyt op den leegsten trap, ende den bisschop quam tot op den tweeden trap, ende stont ter zyde aen den kant van 't evangelie om den keyzer af te wachten, houdende met beyde zyn handen het platin recht voor Zyn Majesteyt.

Den keyzer quam tot voor het midden van den autaer, ende naederende hy maekte dry diepe reverentien; hy knielde

[p. 64]

dan neder, ende kuste met een groote eerbiedigheyd het platin, ende leyde een stuk geld in een vergulde becken dat ter zyden stont; hy stont op, ende achterwaerts gaende, dede de zelve reverentie, ende keerde alzoo wederom naer zyn plaetze.

Den cardinael, den nuntius, ende andere heeren stonden gereet om te volgen, maer den keyzer uyt vreeze, dat het zoude te lastig gevallen hebben aen Zyn Hoogweirdigheyd zoo lank te moeten staen, gaf teeken dat zy zouden wederkeeren.

Als den dienst voleynt was, den bisschop afgekomen zynde van den autaer met zynen myter op het hoofd, ende zynen staf in de hand, maekte eerst zyn reverentie aen het autaer, ende zig dan keerende naer den keyzer, hy maekte hem de reverentie, ende den keyzer groete den bisschop zeer vriendelyk met het buygen van zyn hooft, het welke hy in dusdaenige voorvallen aen niemand en doet.

Naer den middag gingen wy naer het park wandelen, het welke een ure en half gelegen is buyten de stad, rontom in zyn mueren, ende op de hoeken met groote thorens, alwaer wy eenen vogel zaegen, genaemt daswares, die zoo groot was als een schaep; hy hadde boven het hooft eenen grooten klomp vleesch, dat bynaer swart was, den wasch was als de gone van eenen tursckschen haen ofte pouille-hinde; hy hadde fyne swarte pluymen, die hem afhingen als hair, ende twee platte pooten; ook zaegen wy daer een beeste, die het vel hadde als van een verken, ende van maekzel als van eenen tyger, ende de pooten waeren als van eenen endt-vogel.

Wy zaegen ook twee schoone tygers, een manneken ende wyveken, dry beiren, ende een wilde catte.

Ontrent den zeven uren 's avondts wederkeerende, ende

[p. 65]

de stad naederende, hoorden wy alle de klocken luyden, ende men zeyde dat de keyzerinne zoo aenstonts was in het kraem gekomen van eenen jongen prins, een frisch ende kloek kind; de vreugt ende blydschap, die men daer over in alle menschen zag, was onuytsprekelyk; daer wiert ons gezeyt, dat Zyne Keyzerlyke ende Koninklyke Majesteit een algemeyn pardon gegeven hadde aen alle de criminelen door zyn geheel gebied, ende dat alle de gevangenissen zouden geopent worden.

Dyssendag wezende den 14 april, reeden wy naer het hof om de pracht te zien van het keyzerlyk hof, ende den keyzer te zien eten, ende zekerlyk de magnificentie van de kleederen was onuytsprekelyk: alles was al gout ende zilver, dat men zag; onze heeren gedeputeerde en hadden ook niet te kort gebleven, want zy allegaer tegen dezen feestdag zeer schoone ende kostelyke kleederen hadden doen maeken.

Dien morgenstont officieerde den bisschop van Antwerpen in de keyzerlyke capelle; de zaelen van het hof waeren soo vol menschen, dat men zig nauwelykx konde roeren; als den keyzer uyt den dienst quam, het viel hem al te voet, groot en kleyn, om hem de handen te kussen; hy en wist niet bynaer waer hem keeren ofte wenden, maer hy thoonde hem zeer verheugt, ziende de blydschap van alle menschen.

Ontrent ten een ure en half quam den keyzer aen tafel; hy was uytermaeten schoon gekleedt, hy hadde eenen hoed rontom behangen met schoone roode pluymen, ende van vooren zeer schoone ende kostelyke gesteenten; zyn kleed was van goude laeken zeer schoon geborduert, den mantel insgelykx ende met het Gulde Vlies, het welke met uytnemende ende kostelyke gesteenten bezet was.

[p. 66]

De tafel was zeer schoone ende net gedekt, maer daer en stonden maer vyf schootelen op in het eerste gerecht, ende allegaeder met koude spyze; dit verwonderde my, maer hoorde zeggen, dat het ook al van die gewyde spyze was, daer ik hier korts te vooren van gesproken hebbe, zoo dat den keyzer zelve ook die gewoonte onderhoudt.

Den cardinael van Saxen-Seydts, den nuntius, den afgezant van Venetien stonden met den hoed aen, maer alle de andere tot de bisschoppen, ende aertsbisschoppen stonden met den hoed af; eer dat den keyzer aen tafel quam, was eerst gegaen naer het appartement van de keyzerinne om haer te groeten, ende den kleynen prins te zien; men konde wel bemerken uyt het aensicht van den keyzer de overgroote vreugt, de welke hy inwendig hadde.

Soo haest den keyzer aen tafel quam, gink er een schoon concert op van alle sorten van musicale instrumenten zeer lieffelyk om hooren.

Den tyd van den jongen prins te gaen doopen was gestelt ten ses uren 's avondts, maer het was wel ontrent ten zeven uren.

De ceremonien gebeurden in een groote zaele van het hof; daer quam den keyzer ende de geheele keyzerlyke familie, ende den jongen aertshertog, prins van Asturien, wiert gedraegen op de armen van den prins van Hanover, broeder van den koning George van Engeland; maer dezen is catholyk, ende wiert peter van het kind uyt den naem van den koning van Portugael, ende de keyzerinne moeder weende van blytschap, gelyk ook dede den keyzer.

Den nuntius dede de ceremonien van het doopsel uyt den naem van den Paus; hy was geassisteert door achttien bis-

[p. 67]

schoppen, waer onder waeren de bisschoppen van Gend ende Antwerpen, ende ook achtentzestig abten, die allegaeder waeren gekleedt in hun officiael gewaet.

Den cardinael van Saxen-Seydts was ook daer tegenwoordig, den ambassadeur van Venetien ende de heeren van het Gulde Vlies.

Het kindt wiert genaemt: Leopoldus, Joannes, Josephus, Antonius, Franciscus de Paula, Hermenegildus, Rudolphus, Ignatius, Balthazar.

Naer dat de ceremonien van den doop voleynt waeren, den keyzer dede het Gulde Vlies af van zynen hals, ende prins Eugenius dede dat aen den hals van den jongen prins, ende Zyne Majesteyt dede den gewoonelyken eedt uyt den naeme van het kindt, den welken de heeren van het Gulde Vlies gewoon zyn te doen in hunne instellatie.

Daer naer gingen zy allegaeder naer de keyzerlyke capelle, alwaer den blyden lofzang Te deum Laudamus gezongen wiert.

's Avondts was de geheele stad geillumineert met flambeeuwen, het welke zeer schoon om zien was, in verscheyde plaetzen waeren fonteynen van wyn, ende den afgezant van Lorynen dede geld stroeyen onder het volk; deze illuminatien moesten dry daegen dueren.

Wy waeren dien avond allegaer genood by den bisschop van Gend, den welken door de kamers van zyn logement ook illuminatien dede met flambeeuwen, ende daer en boven nog een bezonder vieringe op zyn Corterykx, te weten, met eenen hoepel van ses stagien hooge met papiere lanterkens; van onder op vier hoeken hingen trommelen, waer op stondt het waepen van Vlaenderen, ende in het midden

[p. 68]

van den hoepel was het portrait van den keyzer, ende van de keyzerinne; alzoo deze maniere van vieringe noyt binnen Weenen en was gezien geweest, zoo hadden zy ook veel aenschouwers, alle de carossen, die hier in groote menigte zyn, bleeven hier stille staen, het volk bleef trappelen voor de deure, terwylen wy ons vermaeckten aen de tafel.

Den 15 's avondts reedt den keyzer met een open coetze lankx de stad; hy passeerde voor by het logement van den bisschop van Gend, ende by aenzag met vermaek de nieuwe zorte van vieringe, want in het keeren, hy maekte nog eens zynen tour aldaer; wanneer hy dan een streke wegs gereden hadde, wiert hy bekent gemaekt door eenig jonk volk, ende alle de borgers quaemen aenstonts uyt hunne huyzen geloopen, ende zy toejuygden hem al even zeer; men hoorden niet dan schieten ende bly geroep, immers het was er al uytgestort van vreugt.

Donderdag den 16 waeren alle de gedeputeerde van Vlaenderen genoodt door de gedeputeerde van Brabant, ende wy wierden onthaelt op een magnifique maniere, ende met kostelyken wyn; wy bleeven ons daer vermacken tot in den diepen avondt.

Vrydag den 17 gink ik 's morgens vinden den graeve Van der Nat om gehoor te hebben by de aertshertoginne ende gaf hem ter zelver tyd de reflexien, die ik gemaekt hadde op de klagten van het vicariaet van Iperen, ende saemen ook op het gene dat in de maent february lestleden in de stad van Venloo door de Hollanders was voorgevallen, welke ligt onder het bischdom van Ruremonde, welke reflexien, ik bad hem, dat hy zoude gelieven te lezen te geven aen deze princesse, om, waer het by aldien dat er iets waere daer in

[p. 69]

ik haer zoude konnen voorder voldoeninge geven, dat ik zulkx alsdan doen zoude; hy liet my 's naer middag weten, dat zy my de gevraegde audentie hadde toegestaen tegen ten vyf uren 's avondts.

Ik reed dan met hem tegen dien tyd naer het hof, ende d'aertshertoginne in de audientie-kamer gekomen zyndc, ik gink daer binnen, ende naer gedaen te hebben de dry gewoonelyke reverentien, ik begon myn aenspraeke met deze woorden:

‘Haere doorluchtige hoogheyd.

Onder alle de vreugden ende gelukwenschinge van het geheel christendom, zoo kome ik ook uyt den naeme van ons vaderland haer zouvereyne hoogheyd veel gelukx wenschen over den lang verwachten ende nieuw geboren onzen alderzouvereynsten aertshertog, ook worden wy gedwongen, ende aengedreven dien goeden ende grooten God te bidden, den welken het huys van Oostenryk altyd onder het dekzel van zyne vleugelen heeft beschermt, ende meer en meer geweirdigt te beschermen, want gelykerwys hy ons voor altyd komt te gebieden, zoo heeft hy ook altyd geweest eenen kloeken voorvechter van de groote ende H. Religie tegen de ketters, ende eenen geduerigen beschermer van de strydende kerke.

Voorwaer terwylen ik deze kome toe te wenschen, zien ik dat wy hebben reden van nieuwe klagten te doen tegen onze ketters, de welke noyt op en houden van te geven nieuwe stoffe, nogte oyt en zullen ophouden tot dat zy uyt ons vaderland zullen gedreven worden, ofte ten minsten voor dat hun gebiet uyt het zelve zal gebannen worden; want wat is er van diergelyke menschen te verwachten, de welke noyt

[p. 70]

zelfs in de zaeken, die onze religie aengaen, hun woord en houden, ja zoo verre, dat ze de alderheyligste verbonden ende accorten komen te breken, en kan nu Zyne Keyzerlyke ende Koninglyke Majesteyt de byl niet zetten aen den wortel van deze schaedelyke boomen; is het zaeke dat zy van nu af hun verbont komen te violeren, zoo heeft Zyne Keyzerlyke ende Catholyke Majesteit recht van het zelve te doen, want het is rechtveerdig, die het verbont breken, dat het zelve t'hunnen regarde niet onderhouden en wort, ende voorwaer ten zy dat daer tegen gebruykt wort eenen krachtigen middel, wat zal er in het toekomende te hopen zyn of wat gewichte zullen hebben onze klachten, die wy van verre zouden doen, indien dat zy nu geen uytwerkzel en hebben, wanneer wy die met gequetste gemoederen in de tegenwoordigheyd van Zyne Keyzerlyke Genaede komen uyt te storten, op dat zy dan zouden hebben eenig gewichte; wat middel is er van die te voorkomen, 't is niet altydt bequaemen tydt om orloge te voeren, zoo dat in het kort of in het lang hunne vermetentheyd ingehouden ofte gebroken worden, het gone noyt beter en kan geschieden als nu, eer dat het quaedt voorder inkruypt, ende hun macht meer wort versterkt.

Ach! God gaeve dat zy zoo geluckig waeren van te zien zyn alderzouvereynste hoogheyd tot bestieringe van ons vaderland, hy zoud zelfs konnen zien de rechtveirdigheyd van onze zaeke, daerom terwylen wy dit hopen, zoo bevelen wy ons onder uwe alderzouvereynste bescherminge.’

Dit voleynt zynde, zy antwoorde zeer minnelyk, ende zeyde, dat ons klachten rechtveirdig waeren, ende daerom dat zy niet en zoude naelaeten de zelve aen zyne keyzerlyke majesteyt op het alderkrachtigste te verthoonen.

[p. 71]

Den 19 april wezende belocken Paeschen, waeren wy alle de gedeputeerde tot den noenmael genood by den graeve van Lambert, maer behalvens dat wy op het alderprachtigste onthaelt wierden in spyze en drank, zoo was daer ook een wonderlyke pracht te zien in zilverwerk en porcelyn, want de zilveren schotelen zoo wel als de japaensche en porcelyne schotelen waeren van een ongemeene groote.

Naer middag ten ses uren dede den ambassadeur van Vrankeryk zynen publieken intré in de stad; hy wiert ontfangen van eenen minister van den keyzer, een quartier urs buyten de stad, tot waer dat er hem ses-en-vyftig carossen met ses peirden waeren tegen gegaen.

Eerst voor aen quaemder vyftig carossen met ses peirden, maer de schoonste peirden, die men konde zien; naer deze volgden twee reken lakkeyen ofte voet-knechten tot wel achten-dertig in 't getal; daer quam by naer een diergelyk getal te peirde allegaer met kostelyke liveryen; daer op volgde den ambassadeur in de koetze van den keyzer, maer deze en was niet te vergelyken in schoonheyd, ende in kostelykheyd by de pronk-carosse van den ambassadeur, die daer deze volgde, ende daer niemand in en zat, het was als eenen gouden berg, ende boven het verhemelzel van de koetze lag een spree van het kostelykste goude laeken, die van vier kanten afhink met goude frinien, ten minsten een vierendeel lank, ende de peirden waeren ook zeer kostelyk uytgedorst; naer deze volgden nog ses carossen ende daermede sloot de cavalcade.

[p. 72]

Carolus sextus imperator.
Annagramma:
Uxor pariet tres masculos.

De naemen van de biechtvaders van het keyzerlyk hof, te weten: pater Vitus Timmerman, biechtvader van den keyzer; pater Fredericus van Courbourg, biechtvader van de regcrende keyzerinne; pater Balthazar, van de keyzerinne Amalia; pater Steyaert, biechtvader van de aertshertoginnen van Josephus; pater Student, biechtvader van de aertshertoginnen van Leopoldus; pater Gravelli aen wie ik ten verzoeke van den graeve van Coeswaeren gegeven hadde myne reflexien te lezen, om die daer naer te behandigen aen de keyzerinne Amalia, mids dat zy daernaer gevraegt hadde, heeft my gezeyt, dat hy zelve op haer verzoek hadde moeten overstellen in de italiaensche taele, want zy geen latyn en verstaet, opdat zy den inhoudt verstaen zoude, ende den keyzer daer over te spreken; zy hadde daer en boven de zelve te lezen gegeven aen eenen treffelyken edelman, maer die luthers was, ende om zyne vromigheyd ende edele zeden zeer wel gezien was, den welken dezelve niet alleen zeer goed en keurde, om dat zy tegen de Calvinisten geschreven zyn, de welke zy ook voor ketteren houden, maer hy vraegde daer en boven oorlof om de zelve t'synen koste te doen drukken.

Den 22 april gingen wy wandelen naer eenen hof van den keyzer liggende aen den kant van den Donauw, die men de Oude-favorita noemt, daer voordezen een schoon paleys is geweest, het welke de Turcken in het beleg van Weenen in 't jaer 1683 verbrandt hebben, blyvende alzoo verwoest staen in zyne mueren; het achterste deel dat op gemaekt is, is maer een stagie hoog; maer het is van binnen zeer fraey, den hof

[p. 73]

is zeer groot ende breed. In het beloop is eenen redelyken grooten bosch met zeer groote boomen, ende bynaer in het midden is er een sterre van ses wegen die dwers doorloopen, daer is hier ook redelyk wilt binnen ende deze plaetze is aengenaemer als d'aude nieuwe favorita, die van de oost-zyde van de stad ligt.

Den 24 april wort hier onder het volk geviert den feestdag van St. Jooris, ende op dezen dag moeten hier de huyshueren betaelt worden; het is ook dezen dag de jaerlyksche feeste aen de oost-zyde van de stad, ende de kraemen staen daer op dat geweste lankx door op de straeten, maer het zyn ten meederendeel al kraemen van kindergoet, ende van alle zorten van slecht handwerk, maer naer den kant van het hof ziet men anders niet dan schoone kraemen van alderhande kostelyke goederen.

Als ik van daege hadde misse gelezen in een klooster van de religieusen van St. Augustinus, ende dat ik myn leste collecte dede aen den autaer, daer quam eenen recollect uyt de sacristye, ende dezen gink zitten in eenen zetel ter zyde den autaer, ende recht over hem stonden eenen hoop van mans ende kinderen houdende ieder een boeksken in de hand van vier a vyf blaerkens, ende zoo dat den pater begont op te heffen, zy begonnen allegaeder met hem te zingen in het hoogduyts; men zeyde dat dit den lofzank was van St. Jooris. Zoo is het hier ook de maniere zelf in de kerke van St. Stevens, dat als het lof 's avondts gedaen is, ende de benedictie gegeven, dat zy al te zaemen eenen lofzank zingen, den welken wel een quartier urs duert, ende als men gact berechten, gelyk de berechtingen zoo wel by daegen als by nachten in het openbaer gebeuren, zoo gaen daer

[p. 74]

gemeynelyk twee jongens voorenuyt gekleed met roode keirelkens ende korte overrokxkens, die elk een vierkante vaentjen draegen; daer zyn ook nog twee groote met overrokken, die ook vaenen draegen, ende zomwylen gaen daer vyf of ses zoldaeten voorenop met hun waepenen, de welke passen op de gene, die geene behoorelyke eerbiedinge en doen, achterop volgen vyfthien à sesthien perzoonen zoo mans als vrouwen, deze lezen t'zaemen overhant in het hoogduyts zoo luyde dat men t'een straete wegs hooren kan, ende die twee jongens, die vooren opgaen, geven van tyd tot tyd een schreeuw, want het en gelykt geenen zank van thien of twaelf woorden ook in het hoogduyts.

Heden den 24 at den keyzer in 't publiek, den cardinael van Saxen-Seydts, den nuntius ende den ambassadeur van Vrankeryk, ende den ambassadeur van Venetien assisteerden, tot dat de benedectie gezeyt was, ende den keyzer gezeten zynde, dede hy ook den hoed af, ende wanneer hy gedronken hadde, dan dede hy zynen hoed aen, groete hy hun, ende zy vertrokken.

Den 25 gingen wy vinden den heer Cours, secretaris van zyne keyzerlyke Majesteyt, die ons zeyde, dat onze affairens gedaen waeren, dat den keyzer alles hadde gedaen dat mogelyk was, ende dat wy zeer groote obligatie moesten hebben aen den graeve van Starrenberg, want dat hy met alle kracht onze zaeken hadde ingevoordert, maer hy en mogte, zoo hy zeyde, niet openbaeren, wat dat er geresolveert was, maer dat onzen uytval door den voorschreven graeven met ten eersten zoude kenbaer gemaekt worden.

Dezen naer middag gingen wy met myn heer Delcampo, burgemeester van Antwerpen, ende eenige andere heeren

[p. 75]

wandelen naer het speelhof van den graeve van Lichtensteyn, gelegen in het voorgeborchte by den Donauw, het welke een van de schoonste paleyzen is die er hier te zien zyn.

Het nederhof ofte bascour is gemaekt als eenen amphitheater, ende rontom bebauwt een stagie hooge alwaer dat de stallingen zyn ende de logementen van de knechten.

Men gaet dit paleys op met ses trappen, het onderste van den bauw en is maer een plaetze ofte zaele, op de zelve wyze als die van Versaille, ondersteunt met verscheyden schoone pilaeren, den vloer is beleyt met roode marmer, ende het verhemelsel is zeer schoon besneden, ondergemengelt met fraeye schilderyen; deze zaele is doorluchtig, zoo dat men inkomende dwers deur ziet tot het eynde van den hof, ende weder tot op de bergen, die van den anderen kant van den Donauw liggen, ende tot het klooster van de Chartreusen, het welke boven op eenen berg staet; van wederzyde dezer zaele zyn twee schoone italiaensche trappen, ieder met een hoog verhemelsel, het welke heel geschildert is; daer komt men op een zeer hooge ende prachtige zaele, zeer hooge van stagie, ook ondersteunt met schoone pilaeren, ende insgelykx met roode marmer, ende rontom beset met schoone schilderyen, de zaele is 24 trappen lank, ende 32 breedt.

Van daer naer den kant van het hof komt men in een ander zaele die van dezelfde lengde is, ende op het eynde van deze is een ander van acht stappen breedt, dienende voor een galderye, ende deze is vol bezet met schoone schilderyen, ende aen ieder kant van de zelve zyn der dry kamers onder de welke beneden zyn de kamers van de service.

Den hof is lustig, ende in het midden was een fonteyne, die wel twintig voeten hooge spronk, ende van achter was er

[p. 76]

nog een diergelyke, zynde alle beyde bezet met schoone pedestaelen om de orangnie ende andere boomen op te stellen; ter zyden ziet men een orangnerye daer een menigte van orangnien ende citroen-boomen waeren, gelaeden met menigte schoone vruchten; op het achterste van den hof was een schoon gebauw, dienende voor een perspectif ofte verre uytsicht, doorluchtig met een fraeye arkade ofte boge, daer men van wederzyde met twee italiaensche trappen op gaet, ieder met twaelf trappen.

Den 27 wiert de uytvaert gedaen voor den bisschop van Weenen, den aertsbisschop van Praeg dede den dienst; in het midden van de cathedraele stont een schoone vierkante capelle ofte praelgraf by forme van een marmer scabelle wel dertig voeten hoog ende sesthien voeten lank, op iederen hoek was er een magnifiq pedestael, als van marmer op de hoeken vergult twintig voeten hoog, ende op ieder van deze pedestaelen stont een groot beeld; op ieder face waeren dry beelden, ende daer tusschenin stont een inschrift; op het opperste van dit mausoleum ofte praelgraf was er een tombe, ende rontom het geheel werk een menigte van keirssen; alle de autaeren tot dry-en-dertig in 't getal, waeren ook in den rauw met de waepens van den overledenen; den dienst was zeer prachtig ende uytnemende.

Op heden den 30 april, zynde den feestdag van den H. Petrus, martelaer, vonden wy aen de kerk-deuren met hoopen van menschen staen om die processie te zien; die van buyten quaemen, bestaende wel in twee hondert menschen, mans en vrouwen, vooruyt een vaene draegende ende een cruys; daer naer alle deze menschen twee en twee met eenen stok in de hand van zeven voeten lank, ende boven den stok

[p. 77]

stont een cruysken, ende zongen al onder een in het hoogduyts; zy gingen in dezer voege naer de kerke van St. Stevens, alwaer zy eenigen tyd geweest hebbende, zy keerden zoo naer huys. Dusdanige processien, ende bedevaerden zyn hier menigvuldig.

Den derden meye wezende H. Bloeddag van Brugge, kreegen wy de uytspraeke van Zyne Keyzerlyke Majesteyt wegens de extentie van limiten.

Wy waeren allegaeder, gedeputeerde van Vlaenderen, ontboden by onzen commissaris den heer graeve van Starremberg tegen ten thien uren 's morgens, alwaer wy allegaeder verscheenen, uytgenomen den burgemeester van Brugge, die geindisposeert was.

Alwaer wy gekomen zynde ende zeer beleefdelyk ontfangen, hy begont zyne aenspraeke met te zeggen, dat Zyne Keyzerlyke Majesteyt eerst vooral ons dede verzekeren van zyne vaderlyke genegentheyd, de welke hy droeg tot de ingezetene van ons Nederland, ende de welke hy niet alleen in deze, maer alle andere gelegentheden als eenen waerachtigen vader zoude bethoonen.

Hy zeyde, dat het aen geheel de weireld kenbaer was, hoe noodig dat Zyne Majesteyt hadde de hulpe van twee zeemachten tot behoudenisse van de Nederlanden, tegen alle die, die zouden trachten ofte willen dezelve innemen, ende dat dit was de oorzaeke geweest waerom dat hy dit tractaet van Barriere hadde toegestaen.

Nogtans, alswanneer dat hy gehoort heeft de redens, dewelke wy tegen dit contract, ende wel voornaementlyk hetgene dat aengaet de extentie van limiten, hebben voorgestelt het groot nadeel, hetwelke de H. Religie, Zyne Majesteyt

[p. 78]

ende het vaderland daerdoor zoude komen te lyden, indien dat dit tractaet zoude komen zyne volle executie te hebben, dat hy dit zoude omverre geworpen hebben, waert by aldien dat hy met de staeten van Holland alleen hadde te doen gehadt, maer dat zig koning van Engeland in deze zaeke zeer quaemt te bemoeijen ende aen te trekken, ende alzoo dezen koning met de staeten in een vast verbont was, dat hy deze zaeke aentrok als een gemeyne zaeke, daerom dat Zyne Majesteyt in geschaepentheyd van zaeken ende tyd daer niet wel en hadde konnen overgaen, ongehoort de staeten ende de redenen dewelke zy tegen de onze hadden te wederleggen.

Hy zeyde, dat hy onze redenen, dewelke wy zoo wel schriftelyk als mondelinge hadde verthoont, zeer krachtelyk aen Zyne Majesteyt hadde voorgestelt, ende nog veel uyt zyn zelven daerby gevoegt om de rechtveirdigheyd van alle onze zaeken te verthoonen, daerom dat Zyne Majesteyt finalyk hadde gerezolveert, den marquis de Prié te zenden naer den Haege, alwaer de zaeke nauwkeurig zoude gediscuteert worden, ende dat de staeten van Vlaenderen tot dien eynde zouden willen eenen ofte twee gedeputeerde zenden, die den inhoud van deze zaeken wel bezitten ofte kennen, om hun te voegen by denzelven heere ende hem in zyn besoignen te helpen; dat Zyne Majesteyt voorder alles zoude doen, hetgene met justititie tot ons voordeel zoude konnen wezen.

Daer op bedankte myn heer Cordonnier zeer Zyne Excellentie, uyt den naem van alle de gedeputeerde, ende verzocht om nog zyne protectie in het toekomende te hebben.

Den bisschop van Gend bracht het discours, ende zeyde, dat de staeten van ons land niet en waeren als die van

[p. 79]

andere landen, want dat wy by ons vier corpora ofte leden hadden, te weten: de Clergie, het Magistraet van Gend, hetgene van Brugge, ende het Collegie van het Vrye; ende overzulkx dat het niet genoegzaem en zoude wezen een of twee gedeputeerde te zenden, want dat ieder corpus zoude pretenderen eenen te zenden.

Waer op den graeve van Starrenberg antwoorde, dat alswanneer Zyne Majesteyt hadde gesproken van een of twee, dat hy ons de vryheyd niet en wilde benemen van meer gedeputeerde te zenden, te weten, alswanneer dat de staeten oordeelen zouden zulkx noodzaekelyk te wezen, maer dat ook Zyne Majesteyt wel wilde, dat zy daer in zouden willen menageren, om geen noodelooze kosten aen het land te doen, ende alzoo wanneer dat er zoude een of twee gezonden worden, dat zoude konnen, om geen jalouzie te baeren, gedeputeert worden uyt het geheel corpus gezaementlyk.

Hy zeyde daernaer, dat hy wilde nog hier byvoegen het gene dat er gerezolveert was op het point van de religie, te weten, dat Zyne Majesteyt kennis zou geven aen de heeren staeten van Holland van de klachten, die hem gebeurt waeren, nopende de schandaelen, die in de Nederlanden van wegens de H. Religie geschiet waeren door hun volk, ende dat hy zoude verzoeken, dat in de pointen, die hem voorgehouden zyn, ende mogelyk zyn te redresseren, zoude redresseren, ende dat zy hun in het toekomende zouden wachten van iedts te attenderen tegen de H. Religie, ofte dat hy de eerste klachten, die hem daer over zoude geschieden, houden ende aennemen zoude voor een rupture van het geheel tractaet, ende daerom dat hy wilde, dat de geestelyke wel zouden nauwe toezicht nemen, ende dat zy het minste dat

[p. 80]

er diesaengaende gebeuren zoude, hem daer van aenstonts zouden de kennisse geven: waer op wy ons afscheyt naemen, ende vertrokken naer het logement van den bisschop van Gent, om gezaementlyk raedt te slaen over de visiten van afscheyt, die wy by Zyne Majesteyt en andere moesten doen.

Maer alzoo wy nog geen inspectie en hadden van de genomen resolutie, ende dat wy niet en wisten oft er niet iets en zoude invloeyen het gene ons nadeelig was, ende over zulkx niet en wisten hoedanig dat wy ons compliment by den keyzer zouden moeten afleggen, ende of dat wy zouden een absolute dankzegginge doen oft wel of dat wy niet en zouden behooren nieuwe instantien te doen; zoo wiert er gerezolveert eerst de copie te bekomen van de gezeyde resolutie, het welke myn heer Triest beloofde dien dag te bekomen ende te bezorgen, ende dat wy 's anderdags zouden by een gekomen hebben, ende naer betere gedaen, als dan beraemen zouden om audientie te vraegen by den keyzer ende op wat maniere dat het compliment zoude afgeleyt worden.

Wy waeren dien middag, alle de gedeputeerde, zoo van Braband als van Vlaenderen, genoot by den marquis de Parlas, raedtsheer van Zyne Keyzerlyke Majesteyt, alwaer wy zeer prachtig ende koninglyk onthaelt wierden.

Maer alzoo dat er by de groote heeren de maniere is, dat zy maer naer ten twee uren ende zomwylen by den dryen aen tafel en gaen, de compagnie begont te vergaederen, ende den bisschop van Gend binnen komende, ende my voorby passerende, zeyde, dat hy gehoor gevraegt hadde by den keyzer, en dat dit hem was toegestaen tegen ten vyf uren naer middag.

Ik gaf dit te kennen aen twee gedeputeerde. Dit hoorende

[p. 81]

waeren zy zeer ontstelt, ende verslaegen, midts dat Zyn Hoogweirdigheyd dit gedaen hadde tegen de genomen resolutie, niet wetende, wat zy aen den keyzer zouden gezeyt hebben, hehalvens de confusie die aen de tafel zoude gebeuren, te weten, dat wy allegaer zoo ten halven zouden moeten t'saemen uyttrekken.

Dit wiert den bisschop al verthoont, maer hy blyvende persisteren, ende wy vreezende van voorder confusie, rezolveerden wy van te gaen, ende het gene dat aldermeest ontstelde, was, dat er eenige heeren immediatelyk te vooren by Zyn Hoogweirdigheyd geweest hadden in zyn logement van ten een ure tot ten twee, ende dat hy hun niet een woord van deze audientie vermaent en hadde, zoo dat hy hier mede scheen ons seffens te willen surpreneren.

Wy gingen daer naer toe, Zyne Hoogweirdigheyd dede de aenspraeke in het fransch, maer om de waerheyd te zeggen, het gonk nog al wel. Zyne Majesteyt antwoorde met een uytterste genegentheyd ende affectie, zeggende dat hy blyde was, dat wy voldaen en content waeren ende dat hy zeyde zyne genegentheyd tot ons zoude nog voorder bethoonen.

's Maendags hadden wy gehoor by den prins Eugenius, die ons zeer beleefdelyk ontfink, ende herhaelde bynaer alle de zelve redenen, die ons den graeve Starrenberg gezeyt hadde, wegens de vaderlyke genegentheyd die Zyne Majesteyt tot ons vaderland droeg, ende het gene dat hem bedwongen hadde om dit tractaet van barriere toe te staen. Voorders dat Zyne Majesteyt de noodige instructien aen den heere marquis De Prié zoude geven om deze zaeken te eyndigen, zoo veel als het mogelyk was tot ons contentement

[p. 82]

Woensdag waeren wy ter audientie by den marquis De Prié den welken ons opwierp onder andere discoursen, een convenient zoo hy meynde om te voorkomen het ongemak van de inundatie ofte vloeyingen, de welke wy vreezen voor ons land, ende zelfs voor de prinzipaele steden Gend en Brugge, ingevalle dat d'Hollanders uyt quaemen tot hun pretentien van hunne limiten te extenderen, ende in cas van orloge op spetieus pretext van hunne verzekeringe het land willen onder waeter stellen, hy proposeerde dat men daer tegen langst de limiten hooge dyken zoude maeken, zoodaenig dat de inundatien maer en zoude konnen wezen binnen de limiten, maer alzoo dit een zeer vremt concept was, zoo wiert hem klaer gethoont, dat dit boven de excessive ende noodelooze onkosten geenzints ons land en zoude konnen verhoeden.

Wy gingen van daer naer den meester van de pagien, die een schoon gebouw hebben by het hof, ende zy woonen aldaer als in een collegie, alwaer dat zy hunne geduerige oeffeningen hebben in alle zorten van wetenschappen die hun convenieren; onder deze pagien en zyn geen andere, als in de hooge geboren familien, als van princen, ende graeven, ende de welke naer eenigen tyd gewoont hebbende, door den keyzer tot eenige treffelyke ampten verheven worden.

Donderdags hadden wy audientie by de keyzerinne moeder, den bisschop van Gend dede de aenspraeke op de maniere als de voorgaende ende gelyk zy twee perzoonen waeren van jaeren, hy begon met haer zeer gemeynzaem te kouten, ende bynaer in de oore te spreken, evenwel om zynen ouderdom wiert al wel afgenomen.

's Vrydags hadden wy gehoor by den grooten cancelier, den graeve van Sinsendorf, die men wel meynt den voor-

[p. 83]

naemsten geweest te hebben, die het tractaet van Barriere heeft voorgestaen, myn heer Cordonnier dede hem een compliment al of hy hadde den meesten voorstaender geweest van ons Vaderland, het was als zuyker en zeem, ende hy vraegde ten lesten d'eere van de continuatie van zyne protectie; daer op begon hy veel te zeggen, ende onder ander herhaeled bynaer al het zelve dat den graeve van Starrenberg ons hadde gezeyt, nopende de redenen, waerom de extentie van limiten was toegestaen, ende zeyde daer by, dat ware't zaeke, dat Zyne Majesteryt naer de dood van Carel de tweeden zyne patrimonie goederen, ende gelyk zy hem van regts wege toequaemen, van dan af bezeten hadde, dat het hem geenzints en hadde toegelaeten geweest de zelve te veralieneren zonder het overstaen van de staeten van het land, maer dat hy die hadde bekomen door het gewelt der waepenen, naer dat zy waeren in bezittingen geweest van de machten, willende daer uyt besluyten, dat het hem nu georloft was geweest daer made te doen wat hem beliefde, zonder de staeten van het landt te kennen, ende overzulkx dat de voorrechten van het land, die daer van spreken, in dit geval geen plaetzen en greepen.

Komende dan op het point van de commercie, ende hoe dat men de Hollanders zouden konnen tot reden brengen, hy zeyde, dat men geenen visch meer uyt Holland en zoude laeten komen in Vlaenderen, ende dat men tot dien eynde zoude moeten trachten tot Roomen een dispensie te bekomen van Zyne Heyligheyd, waer door hy zoude toelaeten, dat men eenige daegen ter werke zouden mogen vleesch eten in den vasten.

Naer dien gingen wy vinden den heer Cours, secretaris

[p. 84]

van Zyne Majesteyt, die zeer onze zaeken hadde voorgestaen, ende wy verzochten hem onder de instructien van den marquis de Prié zoude mogen gestelt worden, dat hy inspectie zoude nemen ter plaetze, het welke hem wel beviel, ende zeyde, dat hy den graeve Van Starrenberg daer over zoude spreken, ende hy beloofde ons voorder allen dienst.

Wy gingen naer-middag het magnifiek paleys zien van den prins Eugenius; inkomende heeft men eerst een fraeye plaetze, t' eynde dan is er een schoone vierkante plaetze daer de stallingen zyn, ende de bakken daer de peirden uyt eten zyn van marmer.

T' einde van d'eerste plaetze is ter rechter zyde eenen schoonen italiaenschen trap, ende als men ontrent twintig trappen op gegaen is, zy spreyt haer dan aen de rechter ende slinker zyde en draeyt dan van weder-zyden tot dat men komt aen de groote zaele; van boven is er een schoon verheven overwelfzel ofte chalon, schoon gesneden ende in het midden geschildert.

Deze zaele is ook zeer verheven, ende zy is dertig stappen lang en twintig breed, de mueren zyn rontom bezet met schoone schilderyen, verthoonende veltslaegen die den manhaftigen ende kloekdaedigen prins Eugenius gewonnen heeft, bezonderlyk het omzetten van Turin; boven de dry deuren zyn zeer schoone en konstige schilderyen.

Dan komt men in een kleyne antichambre ter zyde van de rechter hand, behangen met zeer schoone tapyten; dan slaet men ter slinker hand in, tot de eerste antichambre, die behangen is met tapyten, maer al dat de konste kan uytvenden ende uytwerken; t' eynde van deze kamer, die ook zeer schoon behangen is, ter zyde aen de slinker hand

[p. 85]

is er een oratorium ofte bid-plaetze daer den prins misse hoort.

Dan keerden wy naer de zaele, ende gingen in een schoone ende groote zalette, die aen de slinke hand van de zaele is rontom behangen met roode panne, ende de cassynen van de vensters zyn goud vergult.

Van daer trokken wy in een ander zalette, die ook rontom behangen is met roode panne, ende daer tusschen geborduerde benden.

T' eynde van deze twee kamers was er eenen zeer schoonen dhee⁽¹⁾ van roode panne konstig geborduert, alwaer hy audientie gegeven hadde aen den ambassadeur van Turkeyen. Van daer trokken wy in een zalette, die veel kostelyker was, want het was er al geborduert behanchzel ende gestoelte, ende het houte-werk was al vergult; t' eynde dezer kamer stont een prachtig ledekant, dat op het konstigste geborduert was.

Van daer leyde men ons in een cabinet, alwaer dat er rontom zeven spiegels waeren van negen voeten hooge ende vier en half breed, ende al de reste tot boven toe was goud vergult; wy waeren daer maer met ons sesthien of zeventhien perzoonen binnen, ende door de reverberatie van de spiegels, men zoude gezeyt hebben, dat er meer als hondert perzoonen binnen waeren, want waer men zyn oogen sloeg, en zag men anders niet als kamers ende volk.

Van daer gingen wy in een lange kamer, maer smal naer proportie, dienende als tot een galderye, die ook behangen is met roode panne, ende bezet met vergulde polysters; in deze kamer zyn ook veel konstige schilderyen.

(1) De schryver wil zeggen: Dais.

[p. 86]

Wy trokken van daer in het cabinet van den manhaftigen prins, het welke van boven tot beneden behangen is met schilderyen van de eerste meesters, ende daer onder een van dry voeten hooge ende twee voeten breed, de welke bedekt is; in het stuk wort een zieke vrouwe verthoont, zittende op een fauteuille ofte zetel, haer dogter nevens haer zittende ende weenende, een ander haer presenterende eenen lepel met voedzel, ende den doctor daer by haer waeter beziende; dit stuk en was niet schattelyk.

In verscheyden kamers hingen croonen van cristael de Roeche, die zeer groot ende magnifiek waeren; van daer gingen wy in de kamer daer de conferentien gehouden worden, die ook zeer prachtig behangen was.

Men ziet hier eenen grooten tammen wolf lankst ten huyze loopen, ende dry wilde katten, die vast gebonden liggen ende zeer groot zyn; de twee waeren tam, maer de derde niet.

Wy gingen dan den hof zien die den prins Eugenius dede maeken in het voorgebourgte van de stad, van vooren aen den inganck is een treffelyke poorte van arduyn-steen, in forme van eenen amphitheater, dan komt men in den nederhof, alwaer eenen grooten beer op de keten lag. Deze plaetze is rontom zeer prachtig gebouwt, alwaer de kamers zyn voor de domestiquen, ende stallingen voor de peirden; t' eynde doorpasserende, komt men in een schoone vierkante zaele van marmer met eenen zeer schoonen verheven lanterne ofte chalon.

Van daer komt men in den hof, die zeer lank ende breed is; zy waeren bezig met vier groote bassins te maeken om fontynen te doen springen.

T' cynde van dezen hof zal men met ontrent thien of twaelf

[p. 87]

trappen opgaen, alwaer den tweeden hof zal wezen ende t'eynde van deze zal men nog eens met zoo veel of meer trappen opgaen, alwaer den derden hof zal wezen, ende in het midden een zeer groot bassyn, tot het welke het waeter zal worden toegebracht van eenen hoogen berg onder de aerde door, die eenige uren van daer ligt, om eene fonteyne te doen springen, ende uyt dezen bassyn ofte waeter-vat, zullen de andere fonteynen gespyst worden, die veel leeger zynliggende. T'eynde van dezen hof, zal een magnifiek paleys wezen.