Journal ofte dagregister van onze reyze naer de keyzerlyke stadt van Weenen ten jare 1716

[Maart 1716]

Doen arriveerde den bisschop van Gend, waerop de geheel deputatie hem gink verwillekomen. Op den zelven tyd rezolveerden wy om te gaen naer den graeve van Sinssendorf, grooten chambellan, om audientie te vraegen by den keyzer, ende dat wiert ons toegestaen tegen vyf uren 's avonds van den volgenden dag.

Dan reeden wy den 5 maerte met zes carossen naer het hof, alwaer gekomen zynde, dede zyn hoogweirdigheyd hem uyt zyn carosse haelen ende draegen op de aermen van twee van zyn knechten, om dat hy aen een been nog wat geïncommodeert was; zy stelden hem neder, hem boven gebracht hebbende, aen de deure van d'antichambre, want zy niet voorder en mochten gaen; zyn hoogweirdigheyd rustede dan op mynen rechteren schouder, ende wy gingen zoo in het cabinet, blyvende aldus op my steunen zoo lanck als wy binnen waeren.

Binnen gekomen zynde, wy stelden ons in den inganck op de rechte lignie ende deden 't zaemen d'eerste reverentie op de spaensche wyze, dat is den rechten voet achter; dan gingen wy tot het midden van de kamer, alwaer de tweede reverentie gebeurde, ende alsdan naederden wy stillekens tot by den throon, alwaer de derde reverentie gedaen wiert.

Zyne Majesteyt stont op een passé van eenen halven voet ofte wat meer hoogte, waerop een swart dekzel lag: aen zyne rechte zyde stondt een fauteuille ofte zetel; zoo wy binnen

[p. 35]

quaemen Zyne Majesteyt dede een weynig zynen hoet af, ende zette die wederom op.

Den bisschop van Gend dede de aenspraeke in de fransche taele kort ende goet, ende gaf hem onse requeste, waer op Zyne Majesteyt zeyde dat deze deputatie hem zeer aengenaem was, dat hy ook wel verzekert was van de getrouwigheid van die van Vlaenderen, maer dat het klaerder bleek door deze deputatie; dat hy ons zoude regeren, niet alleen als zouvereyn, maer als eenen eygen vader, ende dat hy de requeste wel zoude naerzien ende examineren, en trachten alles te doen wat in reden bestaet.

Zyn hoogweirdigheyd vraegde om de eere te hebben van Zyne Majesteyts handen te kussen, waer op zig poogende om de passé op te gaen, Zyne Majesteyt quaem hem te gemoet, ende alzoo den bisschop neder knielde, Zyne Majesteyt hief hem van de aerde op, het welke hy aen geen ambassadeurs en doet, ende als dan gaf hy hem zyn handen te kussen; ende wy gingen daer naer ordensgewys den passé op, ende knielende kusten wy ook de handen van Zyne Majesteyt.

Daer naer ons op een lignie stellende, deden wy d'eerste reverentie, ende achterwaerts gaende deden wy de tweede in het midden van de kamer, ende de derde op het eynde; ende wy vertrocken alzoo te kamer uyt.

Wy hoorden den dag daer naer zeggen, dat den keyzer binnen komende gezeyt hadde, dat hy daer eenen prelaet gezien hadde van oprechten iver, zoodaenig dat de hovelingen wel konden bemerken dat zyne Majesteyt door de aenspracke ende voornaementlyk door den eerweirdigen heere bisschop was beweegt geweest.

's Vrydags den 6 gaf den heer Cours, secretaris van Zyne

[p. 36]

Majesteyt eene magnifique maeltyt aen beyde de deputatien. Zyn hoogweirdigheyd den bisschop van Gend was den eenigsten, die om zyn flerecyn afwezig was, maer zyn neven waeren aen tafel; wy waeren achthien persoonen, wy vonden aen tafel ider een billiet op ons taillioore liggen, waer op negen sorten van wynen stonden, die wy kiezen mogten.

Wy gingen den 7 by den graeve van Cordona, grooten chambellan van de regerende keyzerinne, om audientie by Haere Majesteyt te vraegen, de welke ons wiert toegestaen tegen zes uren 's avonds.

Wy lieten ons aldaer tot dien eynde op de gestelde ure vinden, alwaer gekomen zynde, wy waeren wel verwondert te verstaen, dat den bisschop van Gend daer niet gekomen en was, daerom verzochten wy myn heer Cordonnier, dat hy zoude believen de aenspraeke te doen, de welke hy, alwaer 't saeke dat hy daer toe zig niet bereyt en hadde, net even wel op hem nam.

De gedeputeerde binnen gekomen zynde, zaegen Haere Majesteyt staen onder een verhemelsel, staende nevens haer een fauteuil, ende onder haere voeten een swarte spreete, liggende op den platten gront; wy quaemen binnen ende deden ons reverentie op de zelve wyze als by den keyzer: naer dat den heere pensionaris Cordonnier gesproken hadde, zy antwoorde in het latyn, dat zy altyt groot achtinge hadde gehadt voor Vlaenderen, ende dat den yver ende getrouwigheyd tot hunnen zouvereyn haer wel bekent was, en nog meer bleek uyt deze deputatie; dat Zyne Majesteyt ten hoogsten voldaen ende content was, dat zy wel mogten verzekert wezen van zyne goetjonstigheyd, ende dat hy noyt de minste alteratie en zoude toelaten in de H. Religie, maer dat hy inte-

[p. 37]

gendeel de zelve zoude mainteneren naer het voorbeeld van zyne voorvaeders, ende voor zoo veel als haer aenginck, dat zy wel mogten verzekert zyn, dat zy ook de H. Religie wilde vooren staen ende alle haer crediet by stellen voor een zaeke die zoo rechtveirdig was.

Deze en diergelyke meer andere woorden bracht Haere Majesteyt voort met onbeschryvelyke gratie, ende zy stont ons toe dat wy zouden haer hand kussen.

Maendag den 9 gingen wy by den graeve van Martinits, eersten chambellan van de keyzerinne moeder, om ons te bevelen in zyne alderkrachtigste protectie, ende om gehoor te hebben by Haere Majesteyt, het welke ons wiert toegestaen tegen ten acht uren 's avonds.

Maer ten is niet beschryvelyk met wat een teeken van beleeftheyd dat dezen cavalier ons ontfing, ende met wat beleefde uytdruckingen hy ons verzekerde van alles te doen het gone dat hem mogelyk was, vermits hy zeyde wel te weten de rechtveirdigheyd van onze zaeken.

Op den zelven dag, gaende voor den middag naer het hof, wy quaemen van pas om den eedt van getrouwigheyd te zien gebeuren door den afgezant van den koning van Pruyssen als hertog van Brandenbourg: de ceremonie was zeer schoon om zien.

Den keyzer was gezeten op een fauteuille, onder eenen hoogen ende verheven throon van roode panne, afgezet met goude gallonen ende goude frinien; aen zyne rechte hand stont den eersten chambellan met het bloodt sweird, ende aen de slinke hand stont den Graeve van Schoonborn, den welken las van woord tot woord de forme van den eedt, ende den afgezant knielde voor den keyzer op de passé die alle de

[p. 38]

woorden zeer traegzaem herhaelde, de gene die waeren voorgelezen; de termynen ende expressien van gehoorzaemheyd ende getrouwigheyd, uyt de welke dien eedt bestaet, en zyn niet om uyt te spreken. Alswanneer dat hy nu hadde wat voort gelezen, men gaf den keyzer den boek van het evangelie, den welken zynen hoed afdede, ende ter zyde hem leyde, ende hielt den boek van 't evangelie op zynen knien, den afgezant leyde zyn hand daer op, ende dede zynen hoed af; men gaf dan aen den keyzer het sweird in de hand, ende den afgezant leyde daer zyn hand op, ende kuste de hand-have ende de hand van den keyzer; waer in hy het sweird was houdende, ende op dat, gaf hem den keyzer de investiture; den afgezant dede alsdan een aenspraeke in het duyts zeer traegzaem, maer eloquent, tot een dankzegginge.

Men zeyde ons dat ideren heer als 'er eenen nieuwen keyzer gekroont wort, dat alle de ceurvorsten en princen van het ryk in deser voegen moeten komen hunnen eedt vernieuwen, ende nieuwelyk de investiture vraegen, ende dat dit allegaeder weird is aen den graeve van Schoonborn hondert duyzent pattacons.

Den afgezant hadde tegen deze solemniteyt een magnificque koetze doen maeken, ende hy hadde wel twintig koetzen allegaeder met kostelyke lieveryen.

Wy gingen 's avondts tegen de gestelde ure met onze koetzen naer het hof, ende het dient te aenmerken, dat de keyzerinne ende aertshertoginnen hunne audientie by avonde geven als het duyster is; want het als dan eenen meerderen glans ende luyster is dat de Majesteyt geeft door de menigte van wasch lichten, die in de kamers branden op cristaele kandelaeren ofte zilveren croonen.

[p. 39]

Wy wierden ingeleyt door den graeve van Martinits; de keyzerinne moeder is een zeer godtvruchtige vrouwe, ende daer worden wonder zaeken van haer gezeyt, nopende haer godtvruchtigheyd ende miltheyd tot den aermen; zy stont onder eenen dhée⁽¹⁾ aen haer rechte zyde een fauteuille, ende onder haer lag een swarte spreede, ende een weynig aen haer slinke zyde stont eenen rink van dames kostelyk gekleedt.

In het inkomen deden wy alle de zelve ceremonien als de voorgaende reyze, myn heer Cordonnier dede de aenspraeke, in de welke hy onder ander wat zoetelykx liet invloeyen van godtvruchtigheid ende iver voor de H. Kerke: daer by voevoegende dat geheel onze provintie nacht ende dag in het gebed was, op dat God hun doorluchtigste huys zoude believen te zegenen, ende te verryken met de geboorte van eenen jongen prins tot het welvaeren van 't geheel christendom.

Zy bedankte ons zeer minnelyk voor onze goetheid, ende voegde daer by dat zy niet en zoude naerlaeten van zoo een rechtveirdige zaeke voor te staen, ende dat zy geene de alderminstc gelegentheyd en zoude laeten voor by gaen, van haeren sone den keyzer daer over te spreken; ende naer dat wy d'eere ontfangen hadden van Haere Majesteyts hand te kussen, trocken wy met de zelve ceremonie te kamer uyt.

's Donderdags den 12 hadden wy gehoor by de keyzerinne Amalia, weduwe van den keyzer Josephus; maer deze en hadde geen gevolg van staet joufrouwen ofte damen, ende naer dat mynheer Cordonnier de aenspracke gedaen hadde, antwoorde zy zeer minnelyk, ende beloofde ons haere bescherming.

Den 14 's avonds ten zes uren hadden wy gehoor by de

(1) Van het fransch woord: dais.

[p. 40]

aertshertoginnen, dogters van den overleden keyzer Josephus.

Haeren eersten chambellan, eenen anderen graeve van Sinsendorf, vraegde ons of dat men haer zoude aenspreken in het latyn ofte italiaens, want zy beyde die taelen wel verstonden; wy zeyden, vermidts dat niemant daer op gedacht hadde, dat d'aenspraeke zoude geschieden in de fransche taele gelyk de voorgaende aenspraeken hadden gedaen geweest.

Wy gingen binnen, maer daer en was niemant als de princessen ende een dame, die verre van hun stont: zy stonden onder eenen dhée; de ceremonie gebeurde op de wyze als vooren, uytgenomen, dat, als wy d'eere hadden van hare handen te kussen, wy onse knie maer eens boogen tot dicht aen den vloer, zonder in der daet te knielen.

Dezen avondt ten zes uren stierf den bisschop van Weenen, en hy wiert begraeven donderdags daer naer 's avondts ten zes uren.

De ceremonien geschieden op een duytsche maniere: eerst quaemen voor het lyk dry hondert aerme mannen, die ik meynde invaliden te wezen, ider met een wasch keirse in de hand, wegende een half pond swaer; naer deze volgden over de twee hondert aerme vrouwen, ook met een diergelyke keirsse in hand; naer deze volgden de geestelyke religieusen ordens tot vierthien in het getal, bestaende in ontrent zeven hondert vyftig religieusen, waer onder de Franciscanen den meesten hoop maekten, allegaeder met wasch keirssen in de hand, maer zoo gelyk niet als by ons; daer op volgden ontrent hondert zestig kanoniken, thien abten, twee en twee met den myter op het hooft, maer zonder staf. Dan volgde eenen grooten hoop flambeeuwen van dry pond swaer tusschen het lyk, ende om dat het in een looden kiste lag, het wiert ge-

[p. 41]

draegen van vier en twintig priesters; daer achter volgden de vrienden in den rouw, die in groot getal waeren, ende zy hadden allegaeder, naer de wyze van het land, eenen swarten lap tot beneden het aensicht, die t' saemen de kinne, den mond, ende den helft van den neuze bedeckte; naer deze volgde het magistraet, ende veel andere van de voornaemste heeren van de stad. Als wanneer het lichaem was in de kerke gebracht, zy zongen alleenelyk den Miserere in foubourdon⁽¹⁾, ende zonder meer ceremonien trocken zy te kerken uyt.

Men zegt dat den overledenen by testament gegeven heeft zes hondert eemers oostenrykschen wyn aen den aermen, ider eemer achtendertig potten, t'saemen uytmaekende hondert en vierentwintig duyzent stoopen; genomen hondert stoopen voor een stuk, zoude komen tot het getal van helf hondert veertig stucken wyn, ende heeft ook een diergelyk getal van eemers gelaeten voor zynen successeur.

Dyssendag, wezende den 17, hadden wy d'eere van gehoor te hebben by de aertshertoginnen dogters van den overledenen keyzer Leopoldus ende zusters van onzen genaedigen monarch, ende zoo wy nog indachtig waeren van het gene ons den chambellan van de voorgaende aertshertoginne van Josephus gezeyt hadde op de spraeke die men behoorde te gebruyken, ende alzoo wy bovendien wisten dat ze nog meer beminsters van taelen ende wysheyd waren, voornaementlyk de oudste, die bynaer alle taelen konde, ende over eenige jaren de philosophie openbaerlyk gedefendeert hadde, zoo quaemen my de heeren gedeputeerde vraegen, dat ik zoude de aen-

(1) In het fransch: Faux-bourdon.

[p. 42]

spraeke doen in het latyn, het welke ik aennam tot hun voldoeninge, beginnende:

Alderzouvereynste princessen.

‘De provintie van Vlaenderen gerepresenteert door haere gedeputeerde, is ten hoogsten verheugt geweest om de eere, die haer heeft mogen gebeuren van haer te werpen voor den throon van Zyne keyzerlyke ende koninglyke Majesteyt, haeren genaedigsten vorst, ende daerom heeft zy veel troost, ende een groot betrouwen van hem bekomen uyt de vaderlyke goedertierentheyd ende genegentheyd met de welke Zyne gezalfde Majesteyt ons wel heeft belieft te ontfangen in zyne vaderlyke bescherminge, evenwel dit niet tegenstaende nemen wy onzen toevlucht tot uwe zouvereyne hoogheden, wel wetende dat het in een zaeke van zoo een groot gewichte en aengelegentheyd, gelyk is de gene die wy aen Zyne keyzerlyke ende koninglyke Majesteyt hebben beginnen voor oogen te stellen, noyt te veel en is menigvuldige ende machtige voorsprekers te hebben.

Want onze zaeke en is de onze niet, het is de zaeke van God, het is de zacke van de groote ende H. Religie, het is de eygen zaeke van zyne keyzerlyke ende katholyke majesteyt, het is ten lesten de zaeke van zoo menigte duyzent zielen, de welke niet en zyn verlost met het bedervelyk zilver ende goudt, maer met het dierbaer bloed van het onbevleekt Lammeken Christus Jesus, ende die niet alleen voor nu, maer voor alle toekomende tyden, zullen overgelevert worden in het naeste perykel van verkeeringe, jac zelfs worden overgelevert in den muyl der helle.

Voorwaer ons geheel vaderland is bevangen met de aldergrootste droefheyd uyt de vreeze de welke het heeft, zoo by

[p. 43]

aldien dat dit tractaet ter executie wort gebracht, ende voorwaer, het waer de alderdroefste zaeke, ende die zoude moeten met bloedige traenen beweent worden; waer het zaeke dat een volk, het welke niet en zucht nogte wenscht als tot den lesten adem van zyn leven een volkomen ende ongebroken getrouwigheyd aen den zelven te bethoonen, zouden moeten tegen zynen ingeborentheyd ontslaegen wezen van den eedt van getrouwigheyd om overgelevert te worden aen deze vrye machten, ende zelfs aen degene, die vyanden zyn van die Heylige Religie.

Daerom, aengezien dat het geheel christendom wel verwittigt is van den ingeboren ende vierigen iever, die het doorluchtig huys van Oostenryk, waer van ulieden hoogheden geen kleyn deel en maeken, altyd gehadt heeft tot de heylige Religie, nemen wy onzen toevlucht tot ulieden hoogheden, oodtmoedelyk biddende, dat zy door krachtige voorspraeke onze zaeken, die zoo rechtveirdig zyn, zoude believen te beschermen ende te vervoorderen.’

Alswanneer ik geeyndigt hadde, antwoorde de oudste princesse in 't latyn ende zeer wyt ende breedt met een uytnemende welsprekentheyd, dat zy de rechtveirdigheyd van onze zaeke wel wiste, ende dat zy by den keyzer niet en zoude naerlaeten, dezelve op het alderkrachtigste te recommanderen.

Sondag lestleden hadden wy d'eere van den keyzer in 't publicq te zien eten; daer waeren in de zaele veel bisschoppen ende andere groote heeren van het hof, ook was daer eenen afgezant van Venetien, die met zynen hoed stont, terwylent dat den keyzer at, maer alle de reste was met ontdekten hoofde; de tafel wiert gedekt op een verheven plaetze,

[p. 44]

door twee van de voornaemste ministers van het hof. Tegen dat den keyzer inquam, stonden twaelf schotelen op tafel, die allegaeder gedekt waeren; ende er wiert geduerende de tafel een concert gespeelt van twaelf ofte veerthien instrumenten. Als den keyzer zoude aen tafel zitten, dan stont 'er eenen bisschop recht, die daer over de Benedictie zeyde, maer kort; wanneer hy was neder gezeten, eenen van die ministers hiel orden-wys het dekzel af van de schotelen; ende zeyde aen den keyzer wat 'er in was, ende het gene Zyne Majesteyt aenstont at hy met goeden appeteyt, ende d'andere dede hy wegdraegen; ende daer wierden geduerig zonder ophouden door groote heeren nieuwe schotelen opgebracht, zoo dat er in alle wel konde veertig schotelen wezen.

Den schenker was eenen hongaer, een dick ende wel gebuykt manneken, den welken ook den gouden sleutel aenhadde, ende zoo wanneer Zyne Majesteyt teeken dede om te drinken, hy maekte de reverentie op een aerdige wyze: hy quam ter zyde de passé daer de tafel aenstont, ende maekte nog eens de reverentie op de passé ende dan stelde hy zig op eenen knien presenterende het glas; langer en bleeven wy niet, want het naer den twee uren was, ende ons maege begonde ons ook te vermaenen.

Wy aten dan allegaeder met Zyn Hoogweirdigheyd den bisschop van Gend, alwaer wy wel onthaelt ende zeer vroeyelyk waeren; naer tafel gink ik met Zyn Hoogweirdigheyd wandelen in de buyten-stad in eenen hof van den Keyzer, die men de Favorita noemt: eerst zaegen wy een groot gebouw, ende in die plaetze waeren dry levende arends; daernaer gingen wy in den hof die zeer spacieus is, waer tegen dat ligt het speelhof van den prins Eugenius; daer zyn dry

[p. 45]

fonteynen in den hof, die nog gedekt zyn om den vorst, maer voorders en was er niet extraordinaire.

Den 19 maerte zynde den feestdag van den heyligen Joseph, heeft den bisschop van Gend den dienst gedaen in de capelle van de auguste familie; hy wiert geassisteert door den capellaen van het hof, zynen eygen capellaen zelfs en dede geen functie; hy hadde alle de ornamenten aen van het hof, die zeer slecht zyn naer proportie van zoo eenen dienst; 's avonds gink hy de benedectie geven over de tafel van den keyzer, gelyk dit de gewoonte is.

Den 28 hadden wy audientie by den graeve van Starenberg, die ons zeer beleefdelyk ontfink, ende naer dat wy eenigen tyd van onze affairens gesproken hadden, hy zeyde ons dat wy zouden denken op eenen middel te suggeren ofte ingeven, om die zaeke ten besten te herstellen. Wy wierpen hem ook op alle die parochiaele kerken, die onder de limiten zouden begrepen zyn, onder ander noemden wy de stad van Watervliet, zonder gewag te maeken van de swaerigheden, die ons daegs te vooren waeren opgeworpen; hy vraegde dan, of men de staeten niet en zoude kunnen eenige extentie geven zonder dat er nogtans eenige prochiaele kerken onder zouden begrepen wezen.

Wy gaeven voor antwoorde, dat wy dit niet en wisten, hoe dit zoude konnen geschieden, ende zeyden daer en boven, dat wy niet en konden zien waer toe deze extentie van limiten zoude konnen dienen, ten waere alleen om ons land allengskens te incorporeren; want voor zoo veel als aengink de inundatien, die zy pretendeerden tot hunne zecuritheyd, wy zeyden, dat zy, zonder die extentie te hebben, genoegzaem inundatien konden doen, zoodaenige dat hun landen en de

[p. 46]

steden, inaccessible waeren, nogte dat het noyt gehoort en was, dat men inundatien doet dry à vier mylen verre van de steden; want dat maer en konde strekken niet tot hunne gerustigheyd, maer om allengskens ons vaderland te verderven, ende onwoonbaer te maeken.

Wy wierpen hem wederom op de faitelykheden, die zy hadden in het werk te leggen, in 't regard van deze limiten, ende hoe dit zoo eenen grooten allarm ende opschuddinge in het land hadde gemaekt; hy vraegde daer op, of dat wy den voorgaenden keer daer van niet gesproken en hadden, ende of dat wy niet en hadden gezeyt dat de collegien van Brugge hun tegen de orders, die den graeve van Kinnigseg daer op uytgegeven hadde, tegen-gestelt ende tegen-gezeyt hadden, nogte die niet en hadden willen reverenderen, terwylent dat hunne gedeputeerde over die zaeke hier ten hove doende waeren, toter tyd toe dat Zyne Keizerlyke Majesteyt daer over zoude zyne decisie gegeven hebben, of dat er dan sedert dien tyd iets nieuws voorgevallen was, ofte wel, of dat de collegien hun hadden ten onderen gegeven aen de zelve ordens; zoo dat hy hier claerelyk te kennen gaf, dat hy hier voor goet keurde het gene dies aengaende door het collegie gedaen was. Daer naer keerde hy zig tot my, ende zeyde, dat hy myn reflexien gelezen hadde, als mede de klagten van het vicariaet van Iper, maer dat hy daer eenige dingen zag, die maer simpelyk de soldaeten aengingen, die in d'orders van den keyzer niet en stonden; als in het gaen naer de geusche predicatien, etc. Ik antwoorde, dat' er veel zaeken waeren, die de ingezetene raeckten, aen wie het niet georloft en is naer de geusche predicatien te gaen, dat het ook veel min aen hun georloft was predicatien te doen ten

[p. 47]

platte landen tot het verderf van veel zielen; daerom dat' er hun voor dezen, wanneer dat zy in onze steden in garnizoen geweest hebben, wel eenige seerete plaetzen wierden toegestaen tot het doen van hunnen godsdienst, maer dat ook daer by wel uytdruckelyk was verboden aen alle andere persoonen daer naer toe te gaen, ja zelfs schildwachten gestelt wierden om zulks te beletten; voorders dat het hun niet en was georloft schandaelen te geven aen onze religie, ende dat het daerom voor dezen onderhouden wiert, dat alswanneer het Alderheyligste over de straeten passeerde, zy hun retireren moesten, ofte de cerbiedinge doen gelyk de reste; en wat de houwelyken aengink, dat de ministers hunne soldaeten mogten trouwen, zoo zy dat goet vonden ende verstonden, maer dat zy hun geensints en mogten bemoeyen van te assisteren in eenig houwelyk, die geschieden zoude met jongmans ofte jonge dogters, die van de troepen niet en waeren, maer dat dit privativelyk toestont aen de heeren pastors: hy antwoorde, dat men dit in het toekomende remediëren zoude; ende alzoo zyn wy van hem gescheyden, ende uytgestelt tot den 26.

Den zelven dag was ik lanck in gesprek met den eerweirdigen pater Fredericus Coursbourg, biechtvader van de regerende keyzerinne, aen den welken ik voor oogen leyde alle de schandaelen, die de Hollanders in onze quartieren bedreeven, ende bedreven hadden, ende bovendien verthoonde ik hem alle de fourberyen ende bedriegeryen, die zy uytgerecht hadden tegen den keyzer; hy stont daer over verslaegen ende verbaest, zeggende dat hy zig daer wel zoude van bedienen; ik gaf hem myne reflexien, ende hy bedankte my zeer.

Den 27 hebben wy allegaeder in conferentie geweest by

[p. 48]

den graeve van Starrenberg, die tot adjoinct genomen hadde den heer Cours, secretaris van de Majesteyt; wy zaten aen tafel op gelyke stoelen; wy allegaeder aen d'een zyde, ende zy recht over ons.

Deze conferentie ducrde twee uren: onze brieven wierden voorgelezen, ende daer tusschen beyde mondelinge gesproken; hy begonde met het zeggen, dat er in het contract van barriere eenig onrecht konde ontdekt worden, voorders dat hy zoude trachten zoo veel als het doendelyk was ons voldoening te doen hebben.

Alzoo ik hadde brieven ontfangen van myn heer Cruyck, monink in de abdye van Ste. Pieters nevens Gend, dat hy door de verkiesinge, die aldaer gebeurt was, tot eenen nieuwen abt van het zelve klooster den eersten in de denominatie was met groote meederheyd van stemmen, ende my daerom zeer zyn intresten recommanderende, hebbe ik gaen vinden pater Coursbourg, biechtvader van de regerende keyzerinne, die my zeyde daer over te zullen spreken met pater Timmermans, biechtvader van den keyzer, ende dat hy my daer in alle diensten zoude doen, die hem mogelyk was.

Den 29 wezende 's morgens was ik in een lange saemenspraeke met den biechtvader van de regerende keyzerinne, ende sprekende onder andere zaeken van de algemeyne gebeden, die in alle deze kerken voor haer geluckig baeren gedaen wierden, ik zeyde, dat ik bemerkte deze alleen te geschieden op de voorspraeke van de H. Margarita; 't is waer zeyde hy, en ik hebbe zelfs daer over verwondert geweest, niet wetende waer op dit gegrontvest was; de keyzerinne zelfs heeft my daer af te reden gevraegt, en ik en wist niet wat daer op antwoorden.

[p. 49]

Dan nam ik het woord op, en zeyde dat d'historie van haer leven draegt, dat zy geleyt wordende naer de martelie een gratie van God gevraegt heeft, te weten, dat alle vrouwen zynde in aerbeyts noot ende haer voorspraeke aenroepen zouden mogen blyde moeders worden, ende dat er op den zelyen oogenblick een schuddinge van de aerde gebeurde tot teeken, dat haer gebed verhoort was.

Hy zeyde, dat hy verblyt was te verstaen, ende dat de keyzerinne nog meer verblyt zoude wezen wanneer zy dit zoude hooren zeggen.

Ik vraegde hem of binnen Weenen geen reliquien en waeren van de H. Margarita, hy zeyde my dat hy van geen en wist.

Ik gink hem dan vertellen hoe dat ik in mynen tyd pastor zynde van een prochie, genaemt Lichtervelde, liggende onder het bisdom van Brugge, met groote moeyte een deelken van de hand van de zelve heylige bekomen hadde, welke hand berust in de kerke van de paters recollecten tot Brugge; ik zeyde, hoe dat deze reliquien met groote solemniteyt verheven zynde eenige daegen daer naer voorgevallen was, dat een vrouwe op de naeste prochie Coolscamp, haeren man genaemt Jan De Meulenaere, de vrouwe audt wezende 36 jaren, ende in het baeren van haer eerste kindt, aen wie den aerbeyd vyf daegen geduert hebbende, zoo verre gebracht, dat zy alreede berecht was, ende dat zy indachtig wordende van deze reliquien, my hadde doen vraegen, dat ik haer met de zelve soude willen zegenen, dat ik daer komende, de vrouw my zeyde, dat er niet te doen en was, ende dat de vrouwe en het kindt moesten blyven, want dat alles contrarie uytviel het gene zy doen konde; dat ik daer op zeyde dat er

[p. 50]

niet onmogelyk en was aen God, ende dat ik haer zegende, zy terstont groote hulpe verkreeg; zoo dat zy in den tyd van eenen miserere, naer dat ik in het huys quam, quam te baeren; voorders dat ik daer naer veel wonderheden door haere voorspraeke hadde weten gebeuren, waerom dat er jaerelykx eenen grooten toeloop van menschen op haeren feestdag is.

Den biechtvader dit allegaeder met vermaek aenhoorende, badt my terstont, dat ik zonder uytstel zoude willen schryven aen den pastor van aldaer, dat zy zouden willen op die prochie daedelyk bidt-dag houden acht daegen lank met het uytstellen van de H. Reliquien, ende dat hy daer af kennisse zoude geven aen Haere Majesteyt, die daer over zoo zeer verblydt zoude wezen, het welke ik hem belofde te doen.

Den zelven morgent ten negen uren hadden wy de tweede conferentie met de graeve van Starrenberg, zyn hoogweirdigheyd den bisschop van Gend, ende ik waeren de eersten die daer aenquaemen.

Den graeve by ons komende zeyde dat er eenen brief gekomen was pro memoria van de Staeten van Holland op het subject van onze deputatie, den welken hy te lezen gaf aen den heere secretaris Cours, ende in den welken wy wel konde mercken, dat zy door onze deputatie zeer geallarmeert waeren, te meer om dat zy verstonden, dat men ons begon gehoor te geven; daerom verzochten zy dat zy daer op zouden mogen gehoort worden. Als nu den graeve van Sterrenberg zeyde met een lachende wezen, dat dien brief hem zeer verlicht hadde, want hy niet en konde zien, hoe dat Zyne Majesteyt ons zoude konnen voldoeninge geven op ons klachten, naer dat nu dit tractaet zoo zolemnelyk was

[p. 51]

geteekent, ende geratificeert; maer dat er nu meer hope scheen, aengezien dat zy zelfs verzochten om gehoort te worden, ende diesvolgens het tractaet open stelden, ende dat hy dit zelve zoude voorstellen aen Zyne keyzerlyke Majesteyt, ende dan wiert dien brief nog tweemael gelezen; wy gingen voort in onze conferentie, ende ons brieven wierden voorgelezen, onder welke lezinge door onze gedeputeerde nu ende dan iet al gezeyt wiert, dat hem wel beviel.

Naer middag wiert er een divertissement gehouden van vossen, een quartier urs buyten de stad, alwaer Zyne Majesteyt, ende regerende keyzerinne met zyne eygen moeder, die twee daegen te vooren aengekomen was, benevens twee archiducessen met alle andere dames tegenwoordig waeren; wy reeden met ons beyden daer naer toe.

Dicht by de stad is eenen bosch met zeer groote boomen, ende in het midden is eene groote breede plaetze, in de welke een groote vierkante parck was uytgesteken van ontrent dry hondert stappen breed, het welke rontom was afgestopt; in den inganck was een vierkante pavillioen voor het huys van den keyzer, ter zyde lankx waeren logien, daer een groote menigte van menschen in waeren; op het eynde waeren lynwaeten gordynen, waer achter dat er nog een vierkante parck was afgesteken met netten, alwaer de vossen waeren, op dat zy niet en zouden ontloopen, men zag er in dit parck hier en daer die op de boomen geklommen waeren.

Als wy in dit hof gekomen waeren, stonden wy ter zyden allegaeder gerangeert, ende den meederendeel van die daer waeren, hadden een lange bagette in de handen, om de vossen van hun te jaegen, als zy zouden naederen; in het

[p. 52]

midden stonden eenige cavaliers in twee lignien, de welke eene nette hadden van kloeke koorden gemaekt, ontrent thien ellen lank, ende dry vierendeelen breed, ende op ieder eynde van deze netten was er eenen stok om met de beyde handen vast te houden; deze stonden van malkanderen van dry stappen tot dry stappen, zy lieten de nette plat ter aerde liggen, ende hielden de stocken in hunne handen.

Men schoof de gordyne open, die op het einde was, ende men liet ontrent twintig vossen seffens komen ingeloopen, die van achter wierden opgejaegt in het parck; naer dit wiert de gordyne nog eens geopent, ende versche vossen ingelaeten; ende dit duerde tot dat er een menigte waeren aen den hals gebracht.

Den keizer was in dit vermaek heel doende; liy was gekleed met eenen bruynen laecken just-au-eorp die rontom besteken was met swarte zyde.

Naer dien gink het hof alleen buyten de gordynen, om de vossen te schieten die op de boomen zaeten, ofte die hun nog in den bosch verborgen hielden; de keizerinne ende eene van de aertshertoginnen schooten ook ieder een van de vossen, die men zegt dat zy in het schieten zeer ervaren was.

Dan wiert gehouden het vermaek van de haesen, daer wiert er ontrent acht van de gedierte ingebracht, aen lange nyp-tangen, die hun vasthielden aen het vel; ende daer wierden dan ook groote honden ingebracht, daer men mede op de wolve-jacht gaet.

Alzoo dan leyden zy eenen haes op d'aerde, ende bleeven dien vasthouden tot dat den hond, die daer by geleyt wiert, hem vast greep, zy worstelden eenigen tyd te gaeder tot dat

[p. 53]

den haes was doodt gebeten; maer alzoo dit niet zeer aengenaem was om zien, zyn wy vertrocken.

Dyssendag wezende den 31 maerte, waeren den heer burgemeester Bouchaute, myn heer Cordonnier, ende ik genoot by den heer Cours, secretaris van Zyne Majesteyt, die ons zeer vriendelyk onthaelde.