Journal ofte dagregister van onze reyze naer de keyzerlyke stadt van Weenen ten jare 1716

[p. 1]

Journal ofte dagregister van onze reyze naer de keyzerlyke stadt van Weenen.

[Januari 1716]

Den 15 january 1716, op den feestdag van den glorieuzen naem van Jesus, hebbeik⁽¹⁾ met myn Heer den Burgemeester Bouchaute, ende myn heer den Pensionaris Cordonnier, onder de bescherminge van den H. naem Jesus, de swaere reyze aengenomen in den alderbittersten koude, die geduert heeft den geheelen tyd van onze reyze.

Ten 11 uren zyn wy uyt de stadt van Brugge vertrocken naer Gendt, ende in den uytganck van de stadt, onfing ik eenen brief van zyn hoogweirdigheyt, myn heer Van Susteren, die vol was van affectie ende beleeftheyt, en by de welke

(1) De heer Jan Verslype, licentiaet in de godsgeleerdheid.

[p. 2]

hy toestont, om het gemeene beste van het vaderlandt, dat ik deze reyze zoude aennemen. Dezen brief wiert my toegebracht door mynen neve Bouckaert, die den zelve in de Abdye van den Eekhoute door den post ontfangen hadde.

's Avonts laet tot Gendt komende, de poorten waeren gesloten, maer zy wierden aenstonts open gedaen.

Den 16 vertrocken wy naer Brussel, naer dat verscheyde van de voornaemste van Gendt ons hadden komen eene geluckige reyze wenschen.

Tot Aelst aenkomende, ik vond daer myn heer Rynsacker met mynen swaeger Pater Wallaert, die met alle haest naer Antwerpen vertrock om dat zynen outsten sone in het couvent van de jesuiten gevaerlyk ziek lag.

Den 17 ben ik met eene cheeze vertrocken naer Mechelen, om afscheyt te nemen van zyne hoogweirdigheid onzen bisschop van Brugge, ende hebbe met hem genoenmaelt in het seminarie, ende op den zelven dag ben ik vertrocken naer de stadt van Loven, om my te voegen met myne compagnie, ende hebbe dien avond gaen groeten den President van het pauselyk collegie, ook myn heer Damen van het groot collegie ende den heer Martyn, die ons met alle beleeftheyt ontfangen heeft.

Den 18 zyn wy vertrocken naer Thienen, alwaer wy een weinig peysterden, ende 's middags aten wy in het stedeken Landen, ende 's avonts met veel moeyte geraeckten wy in het stedeken Waerhem, vyf mylen van Luyck; maer alzoo dat 'er in dat stedeken niet een geschickt logiest en was, gingen wy, ons dryen, tot de paters Recollecten, die ons zeer hertelyk ontfingen, ende bleven daer vernachten.

Den 19 trocken wy naer de stadt van Luyck, maer hier

[p. 3]

was 't, dat wy begosten miserabelyk te marcheeren, om dat de waegenslaegen zeer diepe laegen, ende hart vervrosen, ende veel wyer liepen⁽¹⁾ onzen waegen; zoo dat de wielen bynaer geduerig stropten, en de peirden waeren zoodanig vermoeyt, als of zy de reyze gedaen hadden van veel uren, daerom bleeven wy daer vernachten.

De stadt van Luyck ligt in een groote leegte, zoo dat men inkomende zeer vervaerlyk moet zincken; zy ligt als op eenen amphiteater van bergen, ende zy is zeer vuyl van straeten. De Domkerke is zeer groot, maer de mueren zyn bynaer swart; hier en daer ziet men schoone gebouwen, maer het schoonste dat 'er te zien is, is de prachtige brugge die over den Maes ligt. Het casteel ligt op eenen hoogen berg, ende in het afdaelen zyn het al wyngaerden, die op hunnen tyd gebonden staen aen perssekens, die niet hooger en zyn als dry voeten buyten de aerde; de menschen zyn doorgaens alhier zeer leelyk, ende voornaemelyk de vrouwpersoonen, grauw van lichaem, ende rauw van manieren.

Den 20 vertrocken wy met de zelve voiture naer Aken, ende moesten wy een heel ure besteden, om dat wy het ongeluck hadden van onverregeworpen te worden in den sneeuw, maer zonder iemand beledigt te zyn; wy en konden hier en daer nauwelykx doorgeraecken om de menigte van 't sneeuw. Wy passeerden de Maes aen een stedeken genoemt Wyset⁽²⁾, daer een capittel is gelyk tot Haerlebeke.

(1) Hier moeten eenige worden te kort zyn; ik geloof dat er in het oorspronkelyk handschrift gestaen heeft: ‘wyder liepen dan de wielen van onsen waegen.,...’

(2) Nu Visé.

[p. 4]

Den bisschop van Gendt⁽¹⁾ was twee dagen te vooren de zelve riviere met veel waegens en peirden gepasseert. Wy aten hier, ende gingen slaepen tot Gallop, alias Gulpen, dry uren van Maestricht, toebehoorende aen de heeren Staeten van Hollandt, die aldaer het magistraet stellen uyt hun gezinde. Den rechten catholycken roomschen Godsdienst geschiet in de kercken by touren zonder troubel.

Wy hoorden hier dat 'er in dit gewest veel struyckroovers waren in eenen put, ende dat eenige kloeke gasten gaende op de voleurs-jacht, staende achter een schutsel, zoo haest zy begonden gehuyl te maeken, quaem 'er daer wel twaelf uytgeloopen, zoo dat zy moesten het haesepat nemen.

Den 21 vervolgden wy onze reyze naer Aecken, ende quaemen daer aen omtrent ten een ure; wy aten in den Wilden man, ende ontsloegen onzen voerman: want hy niet voorder meer en konde, ende wy met het vallen niet meer gedient en waeren.

Wy naemen twee voituren die men diligentien noemt, alwaer wy voor ieder voiture omtrent 27 schellingen wisselgelt gaeven, maer noyt myn leven en hebbe ik moeyelyker voiture gevoelt; ten deele om het ras reyden, wy dansten eenen halven voet hooge zonder violen.

Wy quaemen 's avonds tot Alden onder de zouvereynitheyt van den Ceurvorst van den Palst, maer een zeer arm land, door den gepasseerden oorloge, ende brantstichtinge der Fransche in het jaer 1683. Hier hadden wy het geluk van d'eerste reyze à la paillasse te slaepen, maer om dat het in een stove⁽²⁾ was, het ginck nog beter dan wy meynden.

(1) Ph.-Er. Vandernoot.

(2) Stube, gemeene zael by de Duitschers, vereenigingplaets, salon.

[p. 5]

Den 22 's avonds passeerden wy door Gullyck, eene stercke stadt ende plaetze met een citadelle; eer dat wy deze stadt toequaemen, passeerden wy een rivier, de Roer genaemt, vallende eenige mylen van daer in de Maes, maer dit en is de Roer niet die door Ruremonde loopt.

Van daer passeerden wy door Bergen, een dorp zeer slecht, ende ook van peysteringe.

Dit geheel land bestaet bynaer in bosschen, genaemd het Gullycker-bosch, zeer overvloedig in groot wilt, voornaementlyk in herten ende dheynen. De boeren en mogen even wel, op groot lyf-straffe, geene van deze dieren schieten, al is 't nogtants dat zy groote schaede doen aen het saeyland, ende daerom is hun saeyland rondom gepallisadeert.

Wy hebben, daer door passerende, geen wilt gezien, maer den bisschop van Gendt hadde er, twee daegen te vooren, een groote menigte gezien, ende om dat men ze niet en schiet en zyn zy niet zeer wilt nog schouw.

's Avonds passeerden wy door Coninckxdorf, alwaer een vermaert capittel is van vrouwen.

Tot Ceulen gekomen zynde, gemerckt dat' er in het logement, daer den bisschop van Gendt met de andere heeren gelogeert was, geen bequaeme plaetze en was, wy gingen logeren in het hof van Hollandt, liggende dicht aen den Rhyn recht over Duyts, wezende de jode stadt aen de oversyde van den Rhyn.

Noteert dat hun de joden hier in deze plaetze zeer kort moeten houden, en niet en mogen in de stadt komen, ten zy al vooren oorlof gevraegt t' hebben; als dan geeft men over al het geselschap, ende waer voor zy moeten een halven pattencon wisselgeldt geven voor ieder ure; om dat zy, voor

[p. 6]

dezen, alle de steenputten van de stadt vergiftigd hadden, ende daerom zyn de steenputten veranderd in pompen.

Dien avond gingen wy zyn hoogweirdigheyt den bisschop van Gend groeten ende de andere heeren van de deputatie, de welke wy allegaeder in goede gezontheyt vonden, ende wierden van hun met blydtschap ontfangen. Terwylen wy daer waeren, quaem den Nuntius van alhier de visite geven aen zyn hoogweirdigheid, ende andere heeren van de deputatie; hy presenteerde zeer beleefdelyk zynen dienst, ende prees ten hoogsten den iever van de Staeten van Vlaenderen voor het welvaeren van de H. Religie, ende het welvaeren van het vaderland; hy beloofde insgelykx eenen brief van recommendatie te schryven aen den Nuntius van Weenen, den welken hy 's anderdags vroeg aen den bisschop van Gend sont in een casset.

Den 23 vertrock zyn hoogweirdigheyd met de andere heeren door het Westerwoudt; wy zaegen hun van uyt onze herberge passeeren met koetsen en peirden over den vervrozen Rhyn, ten negen uren voor middag.

Maer het was wel tien uren en half, eer dat zy vertrocken, want een van hun peirden was, door een ander peird voor hem gaende ende dat van achter uyt sloeg, aen het been gequets, ende buyten staet gestelt van te konnen marcheren, waerom zy moesten een ander zoeken om in te spannen; ende een ander peird dat de bagagie over den Rhyn trock, was door het ys geschoten, en daerom liep er wat tyd aen, eer dat het konde uytgetrocken worden.

Wy zyn dezen dag hier gebleven, eensdeels om onzen adem te herscheppen, ende om onze kragten te herstellen, ende eensdeels om by onze banquiers ons credit brieven te doen verzekeren.

[p. 7]

Ceulen is een fraey stadt ende zeer ryck geregeert door haere borgemeesters die als souvereyne zyn, ende in de welke veel fraey outheden ofte antiquiteyten te zien zyn.

Voor eerst de Domkerke is een zeer prachtig gebouw, met een magnifiquen thoren, die zeer breed is ende verciert met seer schoone sny-wercken, ende indien hy voltrocken waere, het zoude een van de wonderheden des weirelts wezen; maer de mueren ende pilaeren van binnen zyn heel bruyn, want men hier niet en wit. In deze kerke is een capelle achter den hoogen autaer, alwaer is het vermaert graf van de H.H. Dry Koningen, van de welke de hoofden gethoont worden, ende van deze reliquien en is er in geen plaetze ter weirelt iedts mede gedeylt. Aen het graf van deze H.H. Dry Koningen geschieden veel mirakelen, onder andere is het hier voortydts geschiet dat er in Hongarien een onbeschryvelyke droogte was, ende daer uyt eenen dieren tyd te wege; zy hebben alsdan een bedevaert gedaen naer dit graf, ende is daer zoo een overvloedigen regen gevallen, dat hy alles herstelt heeft, ende daerom wordt 'er alle zeven jaeren een bedevaert gedaen uyt Hongarien tot eeuwiger gedachtenisse, ende deze pillegrims worden door die van het magistraet vyftien dagen lanck zeer fraey onthaelt in een schoon huys, het welke tot dien eynde gebouwt is. Een weinig ter zyde, boven het graf, in het verwelfsel van de kerke, is 'er een gat te zien van dry ofte vier voeten breed, ende daer staet rontom geschreven, dat in het jaer....eenen grooten storm wind op den 30 octobre, eenen grooten steen door het dack geworpen heeft. Dezen steen staet een weynig ter zyde van het graf, zynde als een stuck van eene rotse, ende van eene groote swaerte, ende wort den duyvel-

[p. 8]

steen genoemt, want men meynt, dat den duyvel dien door het dack geworpen hadde om daer mede het graf te verpletteren, maer ten is niet gehindert geworden.

Onder ander kerken is ook zeer schoon die van de H. Ursula, de welke in haeren inganck iemand beweegt door haere maertelie ende van haer medegesellen, de welke geschiet is in het jaer 238, en liggen allegaer in de kerke begraeven, ende sedert en laet men daer niemand begraeven worden. Daer wordt ook een graf gethoont van een princesse, dogter van een hertoginne van Brabant, de welke men daer met gewelt begraeven hadde; maer 's anderdags wiert de kiste uyt de aerde gevonden, hangende in de locht; ende de kiste is vast gemaeckt aen eenen pilaer van de kerke, alwaer zy een graf ofte tombe gemaeckt hebben.

Men ziet in deze kerke veel verheven graf-steden, maer op de oude maniere, waer in de lichaemen van verscheide van deze martelaeressen rusten, onder ander was het graf van de H. Ursula, wiens lichaem langen tyd heeft onbekent geweest onder de aerde, ende ten lesten door een duyve ontdekt, de welke eenige daegen naer malkanderen op zeker ure op haer graf quaem ruste, het welke nu verheven is: ende deze geschiedenisse staet met kopere letteren rontom het graf geschreven.

Deze mueren van die kerke zyn van boven als getapisseert met de gebeenten van de H.H. martelaeressen, ende daer zyn voor ieder vergulde traillien maer in een capelle die ter zyde aen den inganck van de kerke is, ende met kloeke deuren gesloten was, de zelve tapisserye open, ende rontom een menigte van zilvere cassen, waer in de hoofden van zommige waeren, waer onder was het hooft van de H. Ursula,

[p. 9]

ende van haeren bruydegom Etherus, als ook van andere princessen die wy kusten ende die ik met myn cachet aenraeckte. Wy zaegen daer ook veel outheden, als een van de steenen kruycke van Cana in Gallileën, de welke een specie is van orientaelschen marmer of agat.

In deze stad is een wonderbaere geschiedenisse uytgebeelt in de kerke der twaelf apostelen, de welke gebeurt is in het jaer 1571. De vrouwe van eenen burgemeester zynde begraeven met eenen kostelycken rinck aen de vingeren, den put-maecker is 's nachts in de kerke gegaen, ende heeft de kiste geopent, ende vindende haer in het leven, hy heeft de vlucht genomen. Zy is uyt het graf opgestaen ende met haer doodt-kleed naer huys gekeert, alwaer kloppende aen de deure, ende haer aen den knecht kenbaer maekende, hy en wilde haer geen geloof geven; maer geheel verbaest, ende verschrickt zynde is tot den meester geloopen, die zulkx ook niet en wilde gelooven; hy is van binnen aen de deure gekomen, haer eenige scheldwoorden toesprekende, maer zy hield altyd aen, waer op hy antwoorde, dat hy eer gelooven zoude, dat zyne peirden op den solder stonden, als dat hy gelooven zoude dat zy, die van buyten aen de deure stondt, zyn huysvrouwe was; ende hy hoorde terstont een groot gerucht ende dommelinge op den zolder, ende de twee koetse-peirden staecken hun hoofden te vensteren uyt, waer door verschrickt zynde, de vrouwe wiert ingelaeten; zy is ten lesten herstelt ende genezen, ende daer naer heeft zy nog zeven jaeren geleeft, ende zeven kinderen gebaert, ende in deze kerke hangt een stuk lynwaet 't welke zy gesponnen ende aen de kerke vereert heeft.

Wat aengaet deze peirden, de meeste verslaegentheyt was, hoe dat men die beesten zoude beneden krygen, het welke

[p. 10]

ten lesten door machinen gebeurt is; ende nog tegenwoordig in het zelve huys, het welk wy gezien hebben, staen dag ende nacht open op de zolder twee vensteren, uyt de welke twee peirds-hoofden steken.

Alzoo den tyd dat wy tot Ceulen waeren den Rhyn toegevrozen was, ende dat de borgers met hoopen op het ys liepen, zelfs dat' er tenten opgespannen waeren, zoo gebeurde het dat de studenten ende andere jonckheyt hier en daer liepen om de joden, die hier zeer gehaet worden, te quellen, ende begonden met steenen ende sneeuw-ballen in de glaezen te werpen, zoo verre, dat de joden genoodtsaeckt waeren eenen post naer Bon te zenden, om van den hertog bystant te verzoeken.

Men ziet hier in deze quartieren de studenten in menigte om Godts wille gaen; want 't studeert hier al: ryp en groen, ryk en arm.

Den 14 zyn wy met onze voiture ende bagagie den Rhyn gepasseert, ten zeven uren en half, ende ontrent een ure daernaer, eer dat alles gereet was, trocken wy naer eenen bosch, gelegen tusschen Ceulen en Francfort, genoemt het Westerwoudt. Wy hadden voor eerst eenen zeer vervaerelyken weg op den boort van den Rhyn, want wy en reeden geen twee voeten van die riviere, en dit duerde wel een half ure, ende gelyk hier de snel loopende riviere sterck tegen den boort speelt, zy zoude lichtelyk een deel van de zelve doen inquellemen, ende de passagiers doen versmooren.

Dit woudt streckt zich wel uyt tot thien uren verre, ende de inwoonders van daer ontrent mogen op zeker daegen ende tyden van het jaer zoo veel houdt kappen als het hun belieft; maer men vindt hier anders niet als groote stoven, die wel

[p. 11]

warm zyn, maer verdrietig, om dat zy niet en zyn te vergelyken by ons vier daer af men de vlamme ziet op gaen.

De Duytsche moeten van hart natureel zyn, want in de felle koude, daer wy ons qualyk konden verwarmen met ons wel te decken, liepen zy in hunne hemde-mouwen met een enckel lyveken, en zommige met bloote voeten tot de kleyne kinderen toe.

Doen wy tot Luyck gekomen waeren, begonden wy groote moeyelykheyd te krygen met ons geld: onze schellingen wierden daer thien stuyvers gerekent, ende ander munte naer advenant, maer de oortjes die en dogten daer niet. Alzoo wy in Gullycker-land quaemen, al onze munte benevens den halven pattacon en dogt niet, ende de pistolen gingen niet hooger als zeven guldens en dry creyters⁽¹⁾: als wy begonden in het Westerwoudt te kommen, wy passeerden daer verscheide waeter-stroomen in forme van rivieren, die ondiepe zyn, ende den grond vol keyen, maer zeer snel stroomende, ende deze waeren voor het meestendeel vervrozen, zoo dat het hier ende daer zyn swaerigheyd hadde om te passeren.

Het eerste stedeken, dat wy ontmoeteden ende door reden was Sibourg ofte Citadelle, die op eenen hoogen berg ofte steyle rotse ligt.

Voortgaende, wy passeerden een ander bourg, Blanckenberg genaemt, maer daer en was nog verschen zeevisch, nog geirnaert te krygen; wy gingen hier in een huys om den hospes tegen de wilde beesten te bevryen; dit dorp behoort toe aen den hertog van den Palts.

(1) Kreutzers.

[p. 12]

Wy voorderden dien dag onze reyze nog ontrent vyf uren, en quaemen in eene ellendige herberge daer nog wyn, nog bier, nog keirssen, nog vleesch, nog visch, nog eyeren, nog goet broot en was; maer swart en onsmaekelyk brood, lampolie, appelciter, dat ondrinckelyk was, daer by was't nog een weird, ende het geheele dorp calvinist, onder het gebiet van Saxen; hy scheen bezeten te wezen van eenen stueren duyvel; maer tot zyn hulpe hadde hy eenen gierigen duyvel, want hy dede ons betaelen dat wy niet gehadt en hadden. Hier sliepen wy gerustelyk op het stroy, alwaer het beere-vel zeer wel te passe quaem, ten waere dat wy goeden cabilleau ende voorraet van wyn hadden mede gebrocht.

Wy zouden hebben konnen onzen tyd passeren met de lammentatie van Jeremias te zingen, ende aldaer met de kleyne kinderen slaepen te gaen zonder eten; macr wy en lieten niet van ons, in onze aermoede, wel te vermaeken.

Den 25 januarii 's morgens vroeg, vertrocken wy uyt dat huys van wilden, ende quaemen peysteren op een prochie, genaemt Huyssenbach, gebiet van den graeve van Aekenborgen, al waer dat het al luthers was.

's Avonts quaemen wy aen een dorp, Ceurbach genoemt, zynde van de zouvereynitheyd van den Ceurvorst van Trier, daer wy beter waeren: den weird was catholyk gelyk alle de prochiaenen; hy was zeer eerlyk man, ende ontfing ons genaedig.

's Morgens den 26, dede ik daer misse ten vyf uren, het gene zeer wel te passe quaem voor d'ingezetenen, want zy maer in dry weken een misse en hadden, ende moesten een ure verre gaen om die te hooren.

Het is te aenmerken dat al is 't zaeke dat dit volk zeer

[p. 13]

rouwe menschen zyn, zy nogtans een politie hebben, die men in ons land op de buyte-prochien niet en heeft; want van den acht uren 's avonds tot den vyf uren 's morgens in den winter, is' er eenen nacht-roeper, die bynaer van huys tot huys gaet tot het verhoeden van den brand ende quaet volk.

Sondags den 26 vertrocken wy, ende quaemen tegen den middag peysteren in een stedeken genaemt Limbourg, onder het zelve gebiet.

's Avonts quaemen wy in een dorp genaemt Heyl, zouvereynitheyd van den Prince van Nassauw-Holstein, ende de hooftstad van deze zouvereynitheyd wort genaemt Nassauw, die wy zaegen liggen op de rechte hand van dit dorpken op den Rhyn; den weird was luthers, die ons zonder zavonnette wel wiste te barbieren.

Wy vertrocken den 27, de koude zeer fel wezende; wy slooten ons in onzen back-waegen, maer indien de koetze open geweest hadde, wy zouden bange ende benauwt geweest hebben, jae bynaer tot' er doodt, want wy klommen langzaem op een hooge rotze, zoo dat het beneden als eenen afgront was, om dat de rotze aldaer zeer steyl afdaelde, daer by was ook den doorgank zeer nauw ende enge, ende het een wiel al rydende schoot af naer de leegte, ende ten waere dat het hadde tegen gehouden geweest door een stuk hout dat tegen den weg vervrozen lag, daer hadde het niemand ontkomen.

Wy hoorden den voerman wel uyt schrick en vreeze roepen, maer wy en wisten niet wat' er schuylde tot dat wy al voor by waeren; aen den voet van deze rotze lag een dorp Koningstein genaemt, alwaer wy ons wat gingen warmen, ende een glazeken brandewyn dronken. 'T is hier de zouvereynitheyt van Ments; een weynig van daer passeerden wy onder

[p. 14]

eenen vervrozen water-meulen, die redelyk diep was, tot dry a vier voeten, ende eenige roeden van ons zaegen wy een koetze, die door het ys gevallen was; ende langen tyd moesten zy kloppen om daer uyt te geraeken.

Wy passeerden geluckelyk onzen weg, maer naemen nogtans voor ons dien niet meer te nemen, ende in het wederkeeren den Rhyn af te vaeren.

Wy quaemen eyndelinge by Francfort, alwaer een zeer schoon pleyn was, ende veel speel-huyskens; naer middag ontrent ten twee uren quaemen wy in de stadt, ende gingen logeren in de hostelerye genaemt het Rooden-Huys, die zeer vermaert is, want hier zomwylen dry Ceurvoorsten t' saemen op eenen tyd gelogeert hebben.

Hier vonden wy zyn hoogweirdigheyd den bisschop van Gend, met de andere heeren gedeputeerde, maer den hospes wist ook dit ambacht van wel te scheiren, want wy moesten eenen permissen pattacon geven, daegs, voor onze kamer, ende de reste zoo van eten als van drinken wist hy met eene goede gratie naer advenante te rekenen; want hy stack vol processen, en was verdacht van valsche munte: naer te zien het gene hem tot Weenen vyftig duyzent duccaeten gekost heeft.

Francfort is eene schoone ende groote stadt, ende was van de keyzerlyke ofte ryk-steden zeer wel gefortificeert ende volkryk; de huyzen zyn van roode huys-steenen, het welke gelyk is aen een soorte van root marmer, ofte van hout en leem, het welk overstreken is met zeker plaester als terras.

Het magistraet, het welke men Senaet noemt, is eenen zouvereyn, maer al te mael van Lutheraenen; de Catholyke hebben de groote kerke, ende eenige andere kerken, maer

[p. 15]

de Calvinisten, die daer in groot getal zyn, en mogen in de stad geenen dienst doen, nogte zy en laeten ze geenen poorter worden; maer zy moeten jaerelyks veel aen de stad contribueren om daer te blyven woonen, ende hier uyt is het spreek-woord voortgecomen, dat men zegt: de catholyke hebben de kerken, de lutheraenen de regeringe, ende de calvinisten het geld!

Hier woonen ook by menigte van joden, maer vuyl ende onnuttig, daerom noemt men se smausen; zy zyn zeer aerm, als die van Amsterdam; zy moeten met lange mantels ende lange scherpe baerden gaen; zy loopen lanckx de straeten als jachthonden om met iemant te gaen, ende voornaementlyk met de vremdelingen; zy hebben hun woonste ofte quartier afgescheyden van de stad, alwaer zy hun tegen den avond op het luyden van een klocke moeten retireren op swaere lyfstraffe.

In deze stad is een gulde Bulle te zien, die aen ons gedeputeerde wierd gethoont, de welke is eenen boek in-quarto, bestaende in vyf-en-twintig parckemente blaederen met parckemente deckselen; die Bulle, die in het jaer 1356 door Carel den vierden gemaekt is, behelst den Eedt, die moet gebeuren door den keyzer, als wanneer hy gecroont wort, ende den rang die de ceurvorsten in deze solemniteyt moeten houden, zoo wel als in de verkiesinge van eenen nieuwen keyzer.

Deze stad is door deze Bulle gestelt tot de verkiezinge ende krooninge van den keyser, gelyk den tegenwoordigen keyser Carel den zesden daer gekozen ende gekroont is op den 2 december 1711. Maer zyn elders gekroont, als Henricus den tweeden, tot Mentz, ende andere tot Nuremberg, maer dit en geschiet niet meer.

[p. 16]

In deze stad wiert veel eere aen onse gedeputeerde gedaen, den heere Syndic met den heere Major van de plaetze quaemen de heeren gedeputeerde van Weenen met den senaet complimenteren. Men tracteerde dien avond de gedeputeerde met een treffelyke collatie ende kostelyken wyn.

Sy thoonden ons 's anderdags hunne bibliotheque die zeer schoon was, ende voorzien van alle sorten van boeken; daernaer gingen wy de arsenaelen zien, alwaer wy in het een, een ontelbaer menigte van alle sorten van hant-geweir zaegen, ende dat het fraeyste was, dat alle de waepenen zoo klaer waeren, ende zoo wel onderhouden. Daer naer zaegen wy de arsenaelen van het grof geschut, alwaer een groote menigte van swaer canon en mortieren waeren, groot en kleyn, het meeste deel metaele stucken.

's Middags den 28 quaemen die heeren met ons het middagmael nemen, ende zy prezen ten hoogsten onzen iever voor het vaderland.

Den 29 bezorgden wy ons creditbrieven by onze kooplieden; ende den bisschop van Gend vertrock dien dag met de andere heeren gedeputeerde naer Nuremberg.

Den 30 vertrock myn heer Van Bouchaute met myn heer Cordonnier; maer ik bleef nog tot Francfort, ten verzoeke ende instantie van myn heer Peelaert, die eenige daegen hadde de kortze gehad.

Den 31 volgden wy de andere heeren, ende als wy aen de poorte quaemen, stont de wacht gerangeert, ende den capiteyn stont met den hoed in de hand.

Den zelven dag, naer middag, quaemen wy tot Asschaffenbourg, een stedeken dat redelyk fraey is, liggende op een rotze aen de west zyde van den Main, welke riviere aldaer zeer breed

[p. 17]

is, maer veel breeder tot Francfort, want de Steenbrugge is aldaer vier hondert stappen lang.

Alhier is een schoon vierkante casteel, hebbende op ieder hoek eenen vierkanten toren, met verscheyde schoone kaemers, ende hebbende fraeye appartementen d'een boven d'ander, zoo dat wy van buyten vier hondert vensteren telden; hier zyn ook verscheyde kloosters ende hospitaelen, ende de paters Jesuiten doceren hier de philosophie, maer de studenten die gepromoveert worden, die moeten gaen hunne disputen doen in de universiteyt van Ments; want deze plaetze aen dien bisschop toebehoort.