Journal ofte dagregister van onze reyze naer de keyzerlyke stadt van Weenen ten jare 1716

[p. I]

Voorwoord.

Men kent de zwaerwigtige gebeurtenissen die het beroemd traktraet, ten jare 1713 te Utrecht gesloten tusschen de verscheidene alsdan in oorlogs-staet verkeerende mogendheden, tot gevolg hadden. Dit hatelyk verdrag deed ons vaderland uitermate veel kwaed. Te die gelegenheid verloren wy Venlo, een deel van Gelderland, eenige vestingen op onze zuiderlyke grenzen, en wat nog meer was, onze staetkundige waerde als natie. De Schelde werd voor de koopvaerdy gesloten en onze reeds zoo zwaer belaste provincien waren gedwongen aen Holland eenen jaerlykschen tol van 125,000 guldens te betalen.

[p. II]

Daerenboven bleven er eenige moeijelyke vraegpunten van mindere algemeene aengelegenheid te beslissen, welke, na vele onderhandelingen, eindelyk ook ten onzen nadeele door de afgevaerdigden der belanghebbende Staten te Antwerpen vereenigd, werden opgelost. De overeenkomst deswegens gesloten in deze stad, den 15 november 1715, is gekend onder den naem van Traktaet van de Barriere. Onder andere voorwaerden, stond daerin dat de Vereenigde-Provincien gewapende bezettingen zouden mogen leggen in de steden Namen, Doornyk, Meenen, Veurne, Waesten, Ypren en in de schans de Knocke; dat zy, in geval van oorlog, het land tusschen Schelde en Maes gedeeltelyk zouden gemagtigd zyn te overwateren, enz., enz. De zoo geëerbiedigde godsdienst onzer vaderen was ook door dit traktaet bedreigt; de koophandel scheen, om zoo te zeggen, te niet gedaen; al onze duerbaerste belangen waren den vreemden, zonder eenige vergoeding voor ons, jammerlyk overgeleverd, en de zuiderlyke Nederlanden die reeds zoo laeg waren gedaeld onder de spaensche regering, schenen nu voor altyd van de kaert der europeesche volkeren te zullen verdwynen.

Echter waren alle sprankels van vaderlandsliefde ten onzent alsdan nog niet uitgedoofd; elke provincie behield nog het geheugen van haren ouden luister, en des te luider klonk de algemeene schreeuw der verontwaerdiging, dat de

[p. III]

overheid van het land zich zoo laf en zoo onbezorgd voor het welzyn harer onderdanen toonde.

Gelyk in de vroegere tyden, als zyne vryheid en zyne onaf-hankelykheid door den vreemden bedreigd werden, nu ook was het nog eens het graefschap van Vlaenderen dat het eerste tegen zulk een schandelyk traktaet opstond. De staten dezer provincie weigerden de overeenkomst van Antwerpen, - hoewel sedert den 21 december 1715 door de belanghebbende partyen geratificeerd, - te laten afkondigen en besloten een gezantschap, van acht aenzienelyke mannen samengesteld, naer Weenen te sturen om den Keizer zelven in persoon de hoonende voorwaerden van dit verdrag, als ook de daeruit voor België spruitende schade, voor oogen te leggen.

De afgevaerdigden die dezen zwaren last op zich namen, waren: 1^o van wege de geestelyken, Philippus-Erard Vander Noot, bisschop van Gent, en Johannes Vander Slype, licentiaet in de godsgeleerdheid, vicaris en kanonik graduael der kathedrale kerk van S. Donaes, te Brugge; 2^o van wege de stad Gent: Alexander Vander Meersch, heer van Bareldonck, schepen der keure van Gent, en Albert Triest, baron van Auweghem, eerste sekretaris derzelve keure; 3^o van wege de stad en het Vrye van Brugge: Roeland de Grass, heer van Bouchaute, burgemeester van Brugge; Felix, baron de Camargo, schepen derzelver stad; Johan-

[p. IV]

nes Peelaert, heere van Steemaere, Westhove, enz., oud burgemeester van Brugge, en Johannes Cordonnier, raedpensionnaris van het land van den Vrye.

De provincie Brabant, van haren kant, besloot ook dit voorbeeld te volgen en benoemde hiertoe als afgevaerdigden: den bisschop van Antwerpen, den graef d'Ursel en den heer Del Campo, burgemeester van Antwerpen.

De vlaemsche deputatie vertrok den 15 january 1716, na de hiertoe noodige volmagt verkregen te hebben. Wy laten hier de Commissie volgen die hun door de staten van Vlaenderen, den 14 derzelve maend, gegeven werd:

Copie van de Commissie tot de Deputatie.

‘De gheheel clergie ende principaele magistraeten van het graefschap van Vlaenderen, te weten Ghendt, Brugghe ende oock dat van het Vrye, ghelesen ende rypelyk overleydt hebbende die brieven welke ons ter handt zyn ghestelt van syne keyserlycke ende catholycke majesteydt, den alderdoorluchtigsten graeve van Vlaenderen, den sevensten decembre van het voorleden jaer, met copie van den seventhiensten artickel ende van alles het gonne dat ondersocht is in de conferentie ghehauden tot Antwerpen den 15 december van het selve jaer, naer dat wy tsament by een gheroepen hadden uit alle respective districten de bisschoppen, abten, prosten, van de cathedraele ende collegiale kercken de doorlugtige ende edele heeren cononinken ende andere overheden, de welke directelyck ofte indirectelyk eenighe schaede ofte prejuditie daer by souden connen hebben, ende aen wie het toestaet voor

[p. V]

het ghemeyne beste die te voorkomen, deze hebben met eene alghemeyne toestemminghe ende resolutie goetgevonden, dat wy voor de behaudenisse van de catholycke religie, preeminencen ende rechten van syne keyserlycke ende conincklycke majesteydt, ende tot voordeel ende welvaeren van ons vaderlandt, uyt ieder membre van het voorseyde graefschap van Vlaenderen eenighe sauden deputeren, de welke in persoone sauden gaen tot syne keyzerlycke ende catholycke majesteyt, sich werpende voor den throon van gratie op dat Zy overlegghende onze redens ende ellende, die daer saude uytghevolghen voor het Nederlandt, saude ghelieven voor by te gaen van dit traectaet voor goet te hauden, ofte, waer het saecke dat het selve ghesloten waere, tot geen executie te bringhen.

Aenmerckt hebbende hunne rechtveirdige vraeghen ende algemeyne toestemminghe, ende wy niet anders voor ooghen hebbende als een altyt duerende ende ongheschonden getrauwigheydt soo aen Godt als aen onsen aldergoetierensten souvereyn, oock het welvaeren van ons Vaderlandt ende bewaeren van de privilegien die aen het zelve door de voorsaeten van syne alderdoorluchtigste hoogheyd ghegeven syn, die wy moeten, volghens onsen eedt, bewaeren ende voorstaen, soo ist dat wy tot dien eynde hebben verkosen, ghecommitteert ende ghedeputeert den hoogweerdigsten heere Philippus-Erardus Vander Noot, bisschop van Ghendt, en graeve van Everghem ende den seer eerweirdighen heere Joannes Verslype licentiaet in de godsheydt, canoninck graduel van de eathedraele kercke, van de selve diocèse vicaris generael; van den kant van het magistraet van Ghendt, den seer edelen heere myn heer Alexander-Augustynus Vander Meersche, heere van Baerledonck, enz.; mynheer Albertus-Xaverius Triest, baron van Auweghem, grave van St. Remy, Herbais, Male, enz.; van Brugghe den edelen ende doorluchtighen heere mynheer Roulant-Ignatius-Josephus de Grass, heere van Bouchaute, Mal-

[p. VI]

dere, enz., en mynheer Franciscus-Felix-Ludovicus, baron van het roomsche ghebiet de Camargo ende mynheer Peellaert, heere van Steemaere, Westhove, enz., den beraertsaemsten heere Joannes Cordonnier, pensionaris.

Dese voorgenoemde heeren, door kracht van dese brieven authoriseren ende commiteren wy wederom op dat sy bovendien uyt den naeme van ons landt syne keyserlycke ende catholycke majesteydt op het alderootmoedigste sauden bidden dat sy van de andere articulen, die tot nog toe voor ons geswegen syn, sauden moghen inspectie nemen, op dat sy het geene tot nadeel van de religie, tot prejuditie van syne keyserlycke ende catholycke majesteydt ende van ons vaderlandt sauden connen strecken, sauden moghen ondersoecken ende overweghen ende al het geene waerachtigh is ende van de aude tyden altyt onderhauden, voorstellen ende beschermen, goetkeuren al het geene in dit deel door ons ghedeputeerden saude ghehandelt worden, tot welckers trauwe wy bevolen ende gheboden hebben dese brieven met ons respectif merck onderteeckent te worden den 14 january 1716. Ende was onderteeckent: Alexander Van Volden, P.-F. De Lampereel, J.-C. De Villegas, P. Oliviers.

Van onder stont: Comt over een met syn origineel het welck ik bovengheschreven magistraet van Gendt der eerste banck ghetuyghe, ende was onderteeckent: P.-F. De Lampereel.’

Hieruit kan men beseffen dat de vertoogen der afgevaerdigden niet alleen tot doel hadden van zich te verzetten tegen de zoo gezeide extensie van limiten van het Utrechtsch traktaet, maer byzonderlyk van de voorregten van den katholyken godsdienst te verdedigen, welke voorregten groot gevaer liepen van te worden miskend door de hollandsche bezet-

[p. VII]

tingen die in de belgische steden zouden worden geplaetst.

De moeijelykheden die de uitvoering van het traktaet van Utrecht en van de overeenkomst van Antwerpen begeleidden, zyn nauwkeurig uitgelegd geweest in eene bekroonde verhandeling van den heer Ed. Willequet, getiteld: Histoire du système de la Barrière. Brux., 1849, 8^o.

De Journal ofte Dagregister die wy hier uitgeven, behelst eene belangryke beschryving van de reis die de vlaemsche afgevaerdigden naer Weenen ondernamen, alsook uitgebreide inlichtingen over de onderhandelingen die deswegen in die stad gehouden werden. Hy is opgesteld door een van hen, door den heer Johannes Vander Slype of Verslype⁽¹⁾, die alle de beraedslagingen, welke te Weenen plaets grepen, bywoonde en dus allerbest onderrigt voorkomt.

Alleenelyk omtrent de waerheid bekommerd, geeft de schryver van dag tot dag de minste omstandigheden van de reis van Brugge af tot Weenen toe. Hy beschryft de menigvuldige gehooren die het gezantschap in de hoofdstad van Oostenryk kreeg, zoowel van de leden van het keizerlyk huis als diegene van hooge ambtenaren welke de afgevaerdigden aenvaerden. Plegtigheden, maeltyden, feesten, byzondere gesprekken, niets is er in verzuimd. Ook onder deze betrekking levert dit werkje veel belang op.

Wat den styl aengaet, hy is eenvoudig, dikwyls zelfs ge-

(1) Vroeger was hy pastoor te Lichtervelde geweest.

[p. VIII]

meen en plat; de schryver schynt alle letterkundige gezochtheid te willen vlugten; in de gedachten treft men ook niet zeer veel verhevenheid aen; de man schryft gelyk hy denkt, het is een reiziger die vertelt al wat hy ziet. De tael, hoewel van vreemde woorden nog al vry, zou beter kunnen zyn. Maer men weet toch wat styl en tael in het begin der XVIII^e eeuw ten onzent waren! Niettemin, kan deze Reis, voor den schryftrant, als een staeltje doorgaen van de slaep-periode onzer letterkunde, zoo als de heer Snellaert dit tydvak genoemd heeft. Overigens vindt men daerin belangryke byzonderheden over eenige aenzienelyke persoonen van dien tyd, zoo als over den Prins Eugenius Van Savoyen, den graef Van Stahrenberg, den keizer Carolus VI, de aertshertogen, de oude Keizerinne, enz.

Verslype eindigt zyn Dagregister met de beschryving der stad Weenen.

Na een verblyf van vier maenden, verliet hy deze stad den 19 mei 1716 en keerde terug naer zyn vaderland.

De vertoogen van de vlaemsche afgevaerdigden kregen ongelukkig geenen gunstigen uitslag. De markgraef De Prié werd naer de Nederlanden gezonden om met de Generale Staten in onderhandeling te komen. De zaken verslechtten langzamerhand, en onze ellendige provincien zagen nog eens hare heiligste belangen, door onkunde en onbezorgdheid, aen den vreemden geslagtofferd.

[p. IX]

Onze uitgave is gedrukt geweest na de vier handschriften die van deze Reis bestaen en waervan niet eene het origineel is. Twee derzelve hooren de stads-bibliotheek van Gent toe; de twee andere zyn in bezit van den heer Ph. Blommaert alhier, die ze vriendelyk ter onze beschikking zette.

Zie hier de beschryving dezer vier handschriften:

1^o Journael ofte daghregister van onse reyse naer de keyzerlyke stadt van Weenen.

Kleine in-4^o, geschriftc van het begin der XVIII^e eeuw, 88 bl. (stads-bibliotheek, HHS. N^o 515).

2^o Zelfde titel.

Kleine in-4^o, copy gemaekt in 1770 door broeder Bavo Wterschaut, monnik van de abdy van St. Pieters te Gent, 434 bl. (stads-bibliotheek, HHS. N^o 451).

3^o Beschryving der Reyse naer Weenen, gedaen door de heeren gedeputeerde der staten van Vlaenderen, in den jare 1716, om te reclameren tegen het tractaet van Barrière, gesloten tot Antwerpen den 15 November 1715, tusschen Syne Keyserlyke en Catholyke Majesteyt, Carel den VI ende hunne mogende heeren de Staten Generael der Vereenigde Nederlanden, beschreven door den eerweerden heer Joannes Vander Slype, vicaris ende canonik graduel der cathedrale kerke van S. Donaes, te Brugge.

In-fol., geschreven in 1724, 282 bl. (hoort toe aen M.Ph. Blommaert).

[p. X]

4^o Journal ofte daghregister van onse reyse naer de keyzerlycke hooft-stad van Weenen.

In-4^o, geschrifte van het begin der vorige eeuw, 174 bl. (hoort toe aen denzelfden).

In die vier handschriften staet vóóraen de bovengemelde Commissie. Na de Reis vindt men de kortbondige beschryving der feesten die te Gent plaets grepen ter gelegenheid der geboorte van keizer Karel. Daerenboven heeft men by N^o 4 verscheidene andere historische stukken gevoegd, welke nogtans geene betrekking hebben met de Reis zelve.

Wy zullen hier doen opmerken dat alle deze copyen naer elkander geschreven schynen te zyn; zy behelzen immers alle dezelfde feilen en misslagen. Het oorspronkelyk handschrift van Verslype is ons onbekend.

Aen den styl hebben wy geene andere veranderingen gedaen dan diegene welke vereischt schenen te zyn door het ponctuëren en om den text in eenige plaetsen, waer er gapingen of misschrevene woorden stonden, voor den lezer verstaenbaer te maken.

Baron Jules De Saint Genois.

Gent, 30 October 1849.