Als oorlog echt is

[p. 43]

Geweld

Echt oorlogsgeweld, zoals je dat vaak op films ziet, heb ik weinig meegemaakt. Eigenlijk maar twee keer.

Ik moest naar Den Haag om een kilo bruine bonen te halen, die een relatie van mijn vader voor ons op de kop had getikt.

Ik kon het adres niet meteen vinden.

In de straten merkte ik wel een zekere onrust, maar dat had je zo vaak. Tot er iemand tegen me zei: ‘Ga gauw naar huis, jongen. Er worden winkels geplunderd en de Duitsers zijn er al.’

Ik stapte haastig door.

Ik sloeg een hoek om en kwam op een plein. En daar begon het.

Er klonk een ijselijk gegil.

Opeens een golf van hollende mensen, die alle kanten op stoven.

Geschreeuw.

Toen reden er twee gepantserde autos's het plein op. Er zaten schietende soldaten in. Er klonken knallen.

Een oude vrouw sloeg tegen de grond en bleef roerloos liggen.

Een man aan de overkant begon te gillen, tot hij viel en zich niet meer verroerde.

Het was net of het heel stil werd, maar dat kon na-

[p. 44]

tuurlijk niet. De auto's reden het plein rond en de soldaten bleven schieten. De kogels floten, maar ik hoorde ze niet.

Het was precies zoals je het nu wel eens op het journaal ziet. Dan gebeurt het altijd in andere landen, maar toen was het echt. Het gebeurde bij ons en ik was er zelf bij.

Toch was het net of het níet helemaal echt was. Tot ik een ruk aan mijn jas voelde en iemand me een portiek in trok. Het leek of ik wakker werd uit een soort verdoving en ineens midden in de werkelijkheid was.

Maar toen was het angstige voorbij.

De auto's waren weg. Er lagen wat doden en gewonden op het plein en er heerste een bijna bovenaardse stilte.

Toen gingen er deuren open en er kwamen mensen naar buiten. Het duurde enkele minuten voor het plein vol mensen was. Je wist niet waar ze zo gauw vandaan kwamen.

Ik wist trouwens niet hoe gauw ik weg moest komen. Ik begon van boven tot onder te beven en ik voelde mijn knieën knikken. Van schrik vergat ik de bruine bonen en toen ik thuis kwam, geloofde niemand me écht. Ze deden allemaal of ik overdreef.

De tweede keer was anders, maar het was weer in Den Haag en het had weer met eten te maken. Nu ging het om een stuk spek, dat iemand voor ons uit Overijssel had meegenomen. Ik moest in het Bezuidenhout zijn, een totaal andere buurt.

[p. 45]

Het was op de dag van het bombardement dat naderhand een vergissing van de Engelsen bleek te zijn.

Toen ik langs de Vliet over het Jaagpad liep, had ik wel vliegtuigen gezien en ontploffingen gehoord, maar er geen aandacht aan besteed. Men zegt nu dat je boven de stad rook- en stofwolken kon zien, maar ik had er niet op gelet.

Pas toen ik in de buurt van het Bezuidenhout kwam - waar nu het Centraal Station staat - zag ik dat er iets aan de hand was. Er kwam een eindeloze stoet vluchtelingen aan. Ze hadden van alles bij zich: volgestouwde fietsen, kinderwagens, handkarren, bakfietsen en trekkarren. Sommige mensen hadden zelfs stoelen meegenomen. Ik heb nog nooit zoveel troep bij elkaar gezien. Veel mensen hadden beesten bij zich. Vogels in kooien, konijnen in hokken, poezen op de arm en honden aan de lijn.

Het was een lange, zwijgende stoet van mensen, zo geschrokken, zo verslagen en zo geschokt, dat ze geen woord meer konden uitbrengen. Ze waren nog vlak bij huis en ze zagen eruit of ze al uren hadden gelopen en dood- en doodmoe waren.

Ik liep door, tegen de stroom in. Zonder spek durfde ik niet thuis te komen. Mijn vader had me precies uitgelegd hoe ik lopen moest en ik probeerde mijn weg te vinden. Eén keer vroeg ik of ik goed ging. Die man keek me aan of ik gek was en gaf niet eens antwoord.

Pas na een tijd begreep ik waarom. Het zag eruit of er van de hele wijk niets over was. Voor ik het wist stond

[p. 46]

ik tussen rokende puinhopen. Hele voorgevels waren weggeslagen. Ergens was een bed met één poot aan een stuk schoorsteen blijven hangen. Je zag ook schoorstenen met de kachel er nog voor. De trappen, bezaaid met puin, stonden meestal nog overeind. Ergens, tussen het puin van een half weggeslagen huis, stond een piano, de opengeslagen muziek nog op de standaard. Ook zag ik een tafeltje met een vaas bloemen in een gang. Van het hele huis, zelfs van de gang, was vrijwel niets meer over. Alleen die bloemen stonden er nog; daar was niets mee gebeurd.

De straat lag bezaaid met de gekste dingen. Ik herinner me een poederdons, een grote pop met echt haar, een glimmende, gloednieuwe damestas en schoenen. Veel schoenen.

Ik liep verder de straat in. Meende ik nu echt dat ik ooit het huis zou vinden van de meneer met het spek? Ik weet het niet meer. Ik denk nu, achteraf, dat ik zelf ook een beetje geschokt was. Dat het daardoor niet in mijn hoofd opkwam om naar huis te gaan.

Ik herinner me nog dat het heel onwezenlijk was in die straat. Ik zag niemand. Ik was de enige mens. Het was spookachtig leeg en stil.

Tot er ineens iets ontplofte.

De klap was zo hevig en de gevolgen zo afschrikwekkend, dat ik stokstijf bleef staan.

Door de luchtdruk vielen er muren om, vlogen er stukken steen door de lucht en zakten huizen als lucifersdoosjes in elkaar. Je hoorde het gekraak van bre-

[p. 47]

kend hout en het gerommel van grote brokken steen.

Toen de ergste stofwolken waren opgetrokken, zag ik dat de stoepen en de rijweg vol puin lagen. Ik dacht: Ik kom hier nooit meer uit. In paniek wou ik gaan rennen, klimmen, klauteren, tot iemand schuin vanaf de overkant, waar eens de hoek van de straat was geweest, riep: ‘Daarheen!’

Ik was er toch nog snel uit.

Nog sneller probeerde ik in de bewoonde wereld terug te komen.

Pas thuis dacht ik weer aan het spek. Maar nu geloofden ze me wel: ik was helemaal grijs van het stof en iedereen wist van het bombardement.

Ze waren blij dat ik heelhuids terug was.