Als oorlog echt is

[p. 48]

Het ergste

Als schrijver van kinderboeken kom ik in heel veel klassen en vaak vragen kinderen me: ‘Vertel eens iets over de oorlog? Wat vond je nou het allerergste?’

Dat durf ik nooit te vertellen, want het was iets heel gewoons.

Gewoon tenminste, als je het vergelijkt met dingen die echt erg waren.

Het gaat over fietsen pikken.

Op een dag stonden ze bij ons op de hoek van de straat, bij de winkel van Jamin. Twee soldaten met een open vrachtwagen.

Het eerste slachtoffer was een vrouw met een stokoude fiets. Hij viel bijna uit elkaar van roest, maar toch pikten ze hem. Daarna kwam er een man die een vergunning had. Hij pakte zijn portefeuille om de vergunning te laten zien, maar de soldaat zei: ‘Niks mee te maken!’ en de fiets ging de laadbak in. Daarna kwamen er twee meisjes met één fiets en toen niemand meer. Er werd kennelijk gewaarschuwd.

Tot er een jongetje vanaf de andere hoek de straat in kwam rijden. Hij zat op een damesfiets die er echt splinternieuw uitzag. Je zag aan zijn gezicht dat die fiets zijn trots en zijn glorie was. Er zaten zelfs echte banden om!

Mijn moeder schrok er van.

[p. 49]

‘Kijk nou,’ riep ze. ‘Ga die stomme jongen zeggen dat er soldaten staan.’

Dat deed iemand anders al. Een van onze buren hield het jongetje aan en wees, een beetje stiekem, op de soldaten.

Het jongetje reed door.

Mijn moeder deed het raam open en riep: ‘Ga terug. Ze pakken je fiets af.’

‘Dat kan niet,’ riep het jongetje vrolijk terug. ‘Het is de fiets van mijn moeder.’

Hij reed door naar de hoek. Hij was ervan overtuigd dat niemand zou afpakken wat niet van hem was.

Een van de soldaten kwam de stoep af en liep de rijweg op.

‘Afstappen,’ zei hij in het Duits.

Het jongetje liet zich zakken totdat hij met beide voeten op de grond stond en de fiets tussen zijn benen hield.

‘Geef die fiets hier,’ zei de soldaat.

Het jongetje voelde zich heel erg verantwoordelijk. Die fiets was niet van hem, daar moest hij goed voor zorgen. Hij had nog het vertrouwen, dat iedereen zoiets eenvoudigs zou begrijpen. Het klonk zelfs een beetje trots toen hij zei: ‘Die fiets is niet van mij. Die kan ik u niet geven.’

De soldaat luisterde niet eens. Die wilde zoveel mogelijk fietsen hebben.

‘Afgeven,’ zei hij onverschillig.

Het jongetje zei niets. Het leek of hij niet begreep wat er tegen hem gezegd werd.

[p. 50]

Onzeker keek hij om zich heen.

Niemand kon hem helpen.

‘Hier,’ zei de soldaat en hij rukte ongeduldig aan het stuur.

‘Nee!’ riep het jongetje. ‘Hij is niet van mij. Hij is van mijn moeder.’

De soldaat had geen zin in gezeur. Hij sloeg zijn arm om het jongetje heen, nam hem in een soort houdgreep en rukte de fiets onder hem vandaan.

Het jongetje werd doodsbleek.

‘Mijn fiets,’ stotterde hij. ‘Mijn fiets.’

De soldaat ging gewoon zijn gang.

Verbijsterd zag het jongetje hoe zijn fiets naar de vrachtwagen werd gereden. Hij bleef roerloos staan, tot er opeens iets in hem veranderde. Het was net of hij wakker werd. Hij sprong op zijn fiets af, greep de bagagedrager en schreeuwde: ‘Geef terug! Geef terug!’

De soldaat sloeg hem van zich af. Toen het jongetje zag hoe zijn fiets in de laadbak werd gelegd en reddeloos verloren was, begon hij opeens huizenhoog te gillen.

Zulk gillen heb ik nooit meer gehoord.

Zo wanhopig, zo bang, zo verschrikkelijk.

‘Het lijkt wel of hij geslacht wordt,’ zei een van onze onderduikers.

Zo klonk het ook.

Een overbuurvrouw ging naar hem toe en probeerde hem te troosten.

Hij hoorde haar niet eens.

‘Hij is van mijn moeder,’ gilde hij. ‘Ik durf niet naar huis.’

[p. 51]

De soldaat draaide zich om, stak een sigaret op en liep naar de andere soldaat die op de stoep stond toe te kijken.

Nu pas drong het tot het jongetje door, dat er niets aan te doen was. Dat hij de fiets echt, écht kwijt was.

Hij liep weg als in een droom, of hij zelf niet wist dat hij aan het lopen was. De tranen stroomden over zijn wangen en hij gilde zonder op te houden.

Dat jongetje heb ik nooit kunnen vergeten. Gek natuurlijk, want die doodgeschoten vrouw op dat plein en die gebombardeerde huizen waren veel erger dan een afgepakte fiets. Ik denk dat die jongen stiekem een eindje aan het fietsen was. Geen mens was in die tijd zo gek om een kind op een bijna nieuwe fiets te laten fietsen. Misschien heeft hij wel heel erg op zijn duvel gekregen - maar wat dan nog?

Sommige dingen worden een symbool, zo is het gewoon.

Voor mij is dat jongetje de oorlog.

Ik zal hem altijd voor mij blijven zien. Net als de foto van dat joodse jongetje met die veel te grote pet op. Met zijn handen omhoog loopt hij voor in de rij. Hij is zo bang, zo bang, zo wanhopig.

Of het gezicht van dat meisje met die hoofddoek om. Nog eenmaal, voor de deur van de beestenwagen wordt dichtgegooid, nog eenmaal, voor de trein gaat rijden, kijkt ze naar buiten.

Je ziet aan haar gezicht dat ze weet wat haar zal worden aangedaan. En dat ze er niets aan kan veranderen.

Dat blijft het ergste.