Als oorlog echt is

[p. 34]

Verzet

Alles was in die tijd ‘op de bon’. Die bonnen zagen er uit als een vel postzegels. Voor ieder artikel had je een aparte bon: voor suiker, brood, boter of tabak en snoep. Voor een broodje had je één bon nodig, maar voor bijvoorbeeld een laken of een jas moest je bonnen sparen. Die bonnen voor textiel heetten punten. Voor ieder klosje garen had je punten nodig. Ik weet de getallen niet meer uit mijn hoofd, maar je kreeg laten we zeggen tien textielpunten per maand en als je er dertig voor een laken of een handdoek nodig had, moest je drie maanden sparen. Of de punten van drie gezinsleden gebruiken. Daarnaast moest je natuurlijk ook nog betalen.

Onderduikers hadden geen adres meer en konden niet naar het distributiekantoor gaan om bonnen en textielpunten aan te vragen. Mijn ouders kregen die bonkaarten van het verzet.

Veel bonnen werden geruild. Mijn vader ruilde zijn (en mijn moeders) snoepbonnen voor tabaksbonnen, want hij rookte verschrikkelijk veel.

Ik kreeg mijn eigen snoepbon en daar kon je, geloof ik, een ons snoep per maand op kopen. In die tijd kocht je trouwens geen ons maar honderd gram. Dat hadden de Duitsers zo ingesteld.

Met mijn snoepbon ging ik altijd naar Jamin, bij ons op de hoek. Er stond daar een aardig, praatgraag meisje,

[p. 35]

dat per ongeluk of expres wel eens naar mijn bon vergat te vragen. Ze was dolgelukkig als ik naar haar wilde luisteren. Nu was dat niet moeilijk. Ik ben altijd erg nieuwsgierig geweest en het meisje van Jamin was heel interessant. Ze had namelijk een vermoorde vriend - verloofde noemde je dat toen.

Hij heette Hugenholz en was als student in het verzet gegaan. ‘In het verzet gaan’ betekende dat je je verzette tegen de Duitsers - en de Nederlanders die heulden met de Duitsers! - en dat je ze op alle mogelijke manieren dwars zat. Dat was levensgevaarlijk, want als je werd ontdekt, ging je naar Scheveningen.

Bij het strand, waar nu gezellig gezwommen en gezonnebaad wordt, stond toen een gevangenis. Als je daar in kwam, zag het er niet best voor je uit. Je werd er gemarteld, doodgeschoten, naar een kamp gestuurd of je mocht terug naar huis. Dat laatste gebeurde als je mensen verraadde. Als je namen en adressen van verzetsvrienden doorgaf.

Hugenholz was naar huis gestuurd. Hij was in Delft opgepakt en door de Duitsers verhoord. Zoiets ging niet zachtzinnig. Als je niks vertellen wilde, werd je gestompt en geslagen en meestal echt gemarteld. Als er mensen flauwvielen van pijn, werden ze bijgebracht en ging de marteling verder. Het meest vreemde heb ik altijd gevonden dat er dokters bij kwamen, die onderzochten of je nog wat hebben kon. Een gebroken arm of een gloeiende sigarettepeuk op je buik. Die heren deden niet minder.

[p. 36]

Hugenholz vertelde dat hij heel erg was gemarteld en daarna vrijgelaten. Dat was vreemd. Nog vreemder was het dat direct na zijn vrijlating veel van zijn verzetsvrienden werden opgepakt.

Hij werd dus beschouwd als een verrader. Ze dachten dat hij tijdens martelingen of onder bedreiging had doorgeslagen, dat hij namen en adressen van verzetsmensen had gegeven.

Hij moest dood.

Op een avond werd hij thuis opgehaald voor ‘een karweitje’, door zijn eigen kameraden doodgeschoten en in de vijver van het Agnetapark gegooid.

Hij werd vlak bij onze tante Let begraven, maar het werd een akelige, vreemde begrafenis. De begrafenis van een verrader.

Als ik bij Jamin kwam en in het kamertje achter de winkel zat, kon dat meisje urenlang vertellen. Ze had niet alleen verdriet over de dood van haar vriend, maar ook omdat zijn grafsteen telkens werd beklad. Dan stond er met witte letters landverrader op of moffenknecht. Die grafsteen werd ook dikwijls vernield.

Je begrijpt dat ik aan haar lippen hing. Het meest spannende vond ik, geloof ik, dat zij geen verrader in hem zag. Ze was er zeker van dat hij onschuldig was en dat probeerde ze steeds te bewijzen.

Als ik die verhalen thuis vertelde, waren de meningen verdeeld. De meesten vonden het goed dat het zo gegaan was. Mijn moeder, die altijd heel fel tegen landverraders was, bleef een beetje vaag. ‘Zo'n jonge jongen,’

[p. 37]

zei ze een keer. ‘Wie weet wat ze allemaal met hem gedaan hebben.’

Wij kenden thuis bijna geen mensen die ‘fout’ waren.

Ik kende er één.

Een jongen uit mijn klas. Kees Hulsjer heette hij. Zijn ouders hadden een fietsenwinkel en waren vóór de Duitsers. Misschien hebben ze wel nooit iemand kwaad gedaan, maar het feit dat ze de Duitsers niet verooordeelden, was al kwaad genoeg.

Op een dag, toen wij allang van de basisschool waren, zag ik Kees in de stad staan met een collectebus. Hij haalde geld op voor Winterhulp. Als je, volgens mijn ouders, geld aannam van Winterhulp, deugde je niet. Dan was je geen goed vaderlander.

Kees had zijn uniform aan van de Jeugdstorm, dat was een nieuw soort padvindersclub. Ze brachten de Hitlergroet, net als de Hitlerjugend in Duitsland. Als je de Hitlergroet bracht, stak je je arm vooruit, bleef stokstijf staan en riep: ‘Heil Hitler.’

Kees en ik hadden elkaar altijd aardig gevonden, maar dat kon nu natuurlijk niet meer. Ik geloof dat Kees mij wel zag, maar hij keek langs me heen, rammelde met zijn collectebus en draaide zijn hoofd om.

Ik deed hetzelfde. Ik ging gauw de brug over en liep door.

We hebben elkaar nooit teruggezien.

Zo gaat dat in een oorlog.